میراث فرهنگی ناملموس

دانش حفاظت و مرمت به مثابه هنر و علم حفظ و انتقال میراثِ گذشته به آیندگان، همواره نیازمند پایه های نظری است که این موضوع با فهمِ دقیقِ دانشِ گذشته میتواند به درکی عمیق و بومی از بُعد نظری برسد. علاوه براین، مبانی نظری ملحوظ در این دانش میتواند بعنوان یک راهنمای نظری مدنظر باشد. کمبود ابزارهایِ مناسبِ نظریه پردازی در رشته مرمت و احیای بناهای تاریخی با توجه به جوان بودن مقاطع تحصیلات تکمیلی و نظریه های غربی که تجانس کاملی با مسائل موجود در ایران ندارند، نیاز بکارگیری روشهای کیفی- تفسیری، متجانس با ماهیت کیفی آن را ایجاب کرده است. در کنار تنوع این روشهای کیفی و با توجه به خلأ نظری موجود، می-توان روشهای پژوهشی که این مهم را فراهم میکنند مدنظر داشت. از این رو "نظریه زمینه ای" بعنوان یک روش میتواند مورد توجه باشد؛ علیرغم اینکه مطالعات انجام شده با استفاده از روش مذکور در این حوزه چه در جهان و چه در ایران بسیار محدودند. در راستای ضرورتِ طرح این مباحث نظری و اهمیت آنها، هدف این مقاله تبیین ویژگی ها و فرآیند "نظریه زمینه ای" به عنوان روش پژوهش، چگونگی استفاده از آن در مطالعات دانش بومی حفاظت و شناخت جنبه های کاربردی آن در این مطالعات است. این مطالعه از دو روش توصیفی- تحلیلی برخاسته از مطالعات نظری برای شناسایی نظریه زمینه ای و روش پیمایشی برآمده از تجربه عملی به کارگیری نظریه زمینه ای در حفاظت و مرمت بهره برده است. در نهایت نیز مراحل کلی یک مطالعه با این روش در پژوهشهای دانش بومی حفاظت تبیین شده است. نتیجه اینکه بررسی قابلیتهای این روش نشان میدهد پژوهشهای انجام شده با آن خواهند توانست بخش مهمی از محدودیتهای نظری را مرتفع و میتوان از آن بعنوان روش ارائه نظر، درک و فهم در حوزه حفاظت بهره گرفت.

آداب و آئین های مردم استان گیلان، جزئی از هویت و میراث ناملموس آنها می باشد که در این مقاله می توان آنها را در دو حوزهٔ سوگواری و بزم بررسی کرد. منسوجات همواره می تواند کاربردهای متفاوتی در این آئین ها داشته باشد که مطالعه منسوجات در آئین های استان کارکرد آن را مشخص می نماید. تعداد 1480 اثر در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ثبت ملی شده است که تعداد 55 اثر از آن مربوط به استان گیلان است. هفت مورد از آئین های ثبت شده، که منسوجات در آنها کاربرد دارد، به عنوان جامعه آماری پژوهش، مورد مطالعه قرار گرفته است. سه مورد از آنها در حوزه آئین های سوگواری و چهار مورد در حوزه آئین های بزم می باشد. این مقاله در پی پاسخ به چگونگی کارکرد منسوجات در آئین های سوگواری و بزم ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی ناملموس استان گیلان می باشد. برای رسیدن به این هدف، ابتدا نوع منسوجات، رنگ، کاربرد، هدف و نحوه استفاده از منسوجات به عنوان متغیرهای پژوهش تعیین شده، سپس به روش کتابخانه ای و میدانی متغیرها در جامعه آماری بررسی شده است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی می باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد که منسوجات در آئین های سوگواری برای حاجت گرفتن و به عنوان پوشش، استفاده می شود. همچنین از منسوجات در آئین های بزم به شکل های مختلف استفاده می شود: برای گدایی آئینی، وجه تمایز، پوشش، یادآوری، پیشکش، خبررسانی، مانع بدخواهی، به مراد رسیدن، هدیه، تزئین، محل نگهداری چیزی و همچنین به عنوان پاداش.

در جنگ، افراد نه تنها از لحاظ جسمی، بلکه برحسب هویت فرهنگی آسیب پذیر هستند، و امحاء میراث فرهنگی اغلب موضوع اصلی می شود. این امر به خصوص در مخاصمات مسلحانه با ویژگی قومی، فرهنگی یا مذهبی نمود پیدا می کند. امروزه میراث فرهنگی دیگر بر پایه جنبه مادی خویش تعریف نمی شود . در برخی مناطق، میراث فرهنگی بیشتر از بناهای تاریخی تشکیل شده است و آن میراث« ملموس» است، که عمدتا توسط حقوق مخاصمات مسلحانه حمایت می شود. در جایی دیگر، که سازه ها ناپایدار هستند، میراث فرهنگی بیشتر از طریق سنت های کلامی، آیین-های مذهبی ، موسیقی و دیگر اشکال بیان ابراز می شود. چنین میراثی بیشتر «ناملموس» است. در مخاصمه مسلحانه جنبه ناملموس میراث فرهنگی نیز در معرض نابودی قرار می گیرد و به نظر می رسد که حقوق مخاصمات مسلحانه نمی تواند به طور مؤثری از این میراث حمایت کند. هدف این مقاله این است که نشان دهد میراث فرهنگی هم ملموس و هم معنوی است، و حقوقی که از چنین میراثی حمایت می کند، محدود به حقوق مخاصمات مسلحانه نیست. این میراث از حمایت سایر اسناد کاربردی، مانند معاهدات حقوق بشری و کنوانسیون های میراث فرهنگی یونسکو نیز بهره مند می شود .

این پژوهش کیفی، کارآفرینی فرهنگی مبتنی بر چهار میراث فرهنگی ناملموس ثبت شده آیین پهلوانی و زورخانه ای، موسیقی سنتی، نقالی و تعزیه را مورد تحقیق قرار داده است. داده های تحقیق از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته جمع آوری شده و بر اساس نظریه داده بنیاد تحلیل شده است. قضایای بدست آمده نشان می دهد که میراث فرهنگی ناملموس پتانسیل کارآفرینی و ایجاد کسب و کار به ویژه کسب و کار گردشگری میراث ناملموس را دارد اما کارآفرینی در این زمینه مستلزم نگاه غیرمادی است. بدین معنی که کارآفرینی در زمینه ی میراث فرهنگی ناملموس نباید آمیخته به نگاه سودآوری و درآمدزایی گردد و باید با هدف حفاظت از این میراث انجام پذیرد. از طرفی بر اساس نتایج به دست آمده، کارآفرینی در حوزه میراث فرهنگی ناملموس مستلزم حمایت و دخالت مستقیم دولت است. بنابراین می توان گقت آنچه در کارآفرینی میراث فرهنگی ناملموس مطرح می شود، با ادبیات رایج کارآفرینی در این دو مولفه متفاوت است. بدین منظور، نیاز است کارآفرینی میراث فرهنگی ناملموس با نگاهی جدید و با تبیین اصولی مجزا در حوزه ی کارآفرینی فرهنگی مورد بحث قرار گیرد.

مقدمه و هدف پژوهش: پژوهش حاضر با هدف ارزیابی کارنامه ی ده ساله ی مدیریت فرهنگی در حوزه ی میراث فرهنگی ناملموس در جمهوری اسلامی ایران انجام شده است. روش پژوهش: روش تحقیق حاضر، کمی و مبتنی بر ابزار پرسشنامه می باشد. پرسشنامه براساس استاندارد "چارچوب نتایج کلی کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس"، نتیجه ی یک فرایند مشورتی جمعی، مصوبه مجمع عمومی کشورهای عضو کنوانسیون در جلسه هفتم کمیته یونسکو، در دو نسخه مجزا برای گروه مدیران و مسئولان و هم چنین دانشگاهیان و متخصصان  طراحی شده است. جامعه آماریِ این پژوهش، شامل معاونت میراث فرهنگیِ وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و ادارات کل استانی، پژوهشگاه ها، مراکز، ادارات و بخش های دولتی و نیمه دولتی وابسته به آن و هم چنین جامعه علمی و دانشگاهی و انجمن های مردم نهاد مرتبط می باشند. با توجه به محدودیت جامعه آماری از روش تمام شمار برای انتخاب اعضای جامعه استفاده شده است که در نهایت پرسشنامه ها توسط 26 نفر از اعضای جامعه آماری مدیران و مسئولان و 42 نفر نیز از جامعه دانشگاهیان، متخصصان آزاد و انجمن ها تکمیل و داده ها جمع آوری شده است. یافته ها: نتایج بدست آمده از وضعیت موجود عملکرد مدیریت فرهنگی در حوزه ی میراث فرهنگی ناملموس در جمهوری اسلامی ایران بیانگر آن است که دو شاخص سیاهه برداری و پژوهش و سیاست ها و اقدامات قانونی و اداری در وضعیت تا حد مطلوبی قرار دارند. در مقابل، سایر شاخص های عملکرد شامل ظرفیت های انسانی و سازمانی، انتقال و آموزش بیانگر وضعیت تا حد کمی مطلوب می باشند. هم چنین شاخص کل عملکرد نیز نشان دهنده وضعیتی تا حدی مطلوب از عملکرد مدیریت فرهنگی در حوزه ی میراث فرهنگی ناملموس در جمهوری اسلامی ایران می باشد. نتیجه گیری: براساس نتایج بدست آمده، کلیه شاخص های مربوط به وضعیت موجود عملکرد مدیریت فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران از متوسط وضعیت مطلوب فاصله دارند.

مقدمه: ورزش های پهلوانی و زورخانه ای به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس ایرانی می تواند ظرفیت ویژه ای را برای توسعه گردشگری ورزشی خلاق در ایران ایجاد کند. ازاین رو هدف از این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری ورزشی خلاق مبتنی بر میراث فرهنگی ناملموس بود.روش پژوهش: پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع پژوهش های کاربردی و از نظر ماهیت از نوع پژوهش های توصیفی تحلیلی است و داده های پژوهش نیز به صورت میدانی جمع آوری شد. همچنین این پژوهش از انواع پژوهش های کیفی است که از روش نظریه داده بنیاد و رویکرد گلیزری بهره گرفته شد. مطالعات کتابخانه ای به همراه مصاحبه روش اصلی جمع آوری اطلاعات در پژوهش حاضر بود.یافته ها: بر اساس نتایج عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری خلاق مبتنی بر میراث فرهنگی ناملموس در 108 مفهوم (کد)، 13 مقوله و دو بعد دسته بندی شدند. بر این اساس عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، فناوری و فناوری، قانونی و حکمرانی و زیست محیطی زیرمجموعه عوامل بیرونی و عوامل مدیریت، منابع انسانی، زیرساخت، آموزش و پژوهش، تعاملات بین الملل، بازاریابی و جاذبه های گردشگری به عنوان عوامل درونی شناسایی شدند.نتیجه گیری: در نهایت می توان نتیجه گرفت عوامل سیزده گانه شناسایی شده در این تحقیق هریک در جایگاه خود نقش بسزایی در توسعه این بخش از گردشگری دارند و مسئولان و تصمیم گیران این حوزه می توانند با بهره گیری از نتایج این تحقیق در راستای توسعه گردشگری به صورت عام و گردشگری خلاق و گردشگری ورزشی به صورت خاص بهره مند شوند.