روزنامه

شکل گیری و پیروزی نهضت مشروطه در کنار همه ی تغییرات در جامعه ی ایرانی، تأثیرات فراوانی در حوزه ی ژورنالیسم و روزنامه نگاری برجای گذاشت. افزایش تعداد عناوین روزنامه ها و مجلات، گسترش موضوعات مورد توجه ژورنالیست ها، افزایش قابل توجه تعداد ژورنالیست های جامعه ی ایران و علاوه بر این ها، ورود محتوایی ژورنالیست ها به حوزه هایی که زمانی جزو خطوط قرمز جامعه ی ایرانی بود، همه و همه فقط بخشی از مفاهیم قابل بررسی در ارتباط با ژورنالیسم دوره ی مشروطه است. روزنامه نگاران در این برهه با استفاده از فضای باز سیاسی ایجادشده، قلم به نقد صریح و گاهی غیرمنطقی موضوعاتی گشودند که در ذهن جامعه ایرانی جزو خطوط قرمز محسوب می شد. نقد مبانی هویتی جامعه ی ایرانی، نقد ویژگی ها و شاخص های فرهنگی جامعه ی ایرانی، دامن زدن بر ناامنی اجتماعی و سیاسی، در وهله ی اول باعث فاصله گرفتن رهبرانی همچون شیخ فضل الله نوری و در وهله ی دوم توده ی مردم از روشنفکران و حتی نمایندگان مجلس شد. فاصله گرفتن مردم و رهبران بیش و پیش از همه چیز تأثیر مستقیم و مخرب خود را بر نهضت گذاشت و این نهال نوپا را بی مدافع رها کرد. در نوشتار حاضر تلاش شده است با نگاهی آسیب شناسانه به محتوای منتشر شده در روزنامه های مشروطه ی اول (تأکید بر چهار روزنامه ی صور اسرافیل، مساوات، روح القدس و حبل المتین) نقش آن ها در سرخوردگی مردم از ادامه ی قیام بررسی شود. برای این منظور از روش تحلیل محتوا استفاده شده است و پس از بررسی متون منتشرشده توسط این روزنامه ها در سال های مشروطه ی اول، تعداد و فراوانی مطالب منتقدانه ی آن ها محاسبه و نسبت این محتوا به کل محتوای منتشرشده بررسی شده است.

هدفِ این پژوهش بررسی شرایط تاریخی امکان تولد روزنامه و نسبت آن با قدرت و حاکمیت در ایران معاصر است. بدین منظور با روش تبارشناسنه تلاش کردیم که منطق تولد روزنامه را در دل مناسبات نیرو توضیح دهیم. با تأکید بر منطق حکمرانی، رویدادهای فاجعه بار (همچون وبا و قحطی) و منطق نظم نوین جهانی، بسترهای گفتمانی و غیر گفتمانیِ موضوعیت یافتن روزنامه را واکاوی کردیم. یافته های پژوهش نشان می دهند که تولد روزنامه در ایران حول محور «آموزش» و «حکومت بر خبر» موضوعیت یافته است. رخدادهای فاجعه بار و بحران زا جمعیت ها را برای حاکمیت به عنوان محل ثروت و بحران رؤیت پذیر کرد، با رؤیت پذیر شدن جمعیت ها، ذهنیت جمعیت ها برای حکومت مهم شد و روزنامه برای کنترل و مدیریت اذهان عمومی در ایران تأسیس شد. خبر به عنوان عنصر اصلی در روزنامه نگاری در پیوند با بحران های اجتماعی در ایران دچار دگردیسی مفهومی شد. مفهوم خبر که پیش از تولد روزنامه عموماً معنای درباری داشت و حول محور اطلاع رسانی شکل بندی می شد، در گفتمان جدید، با افکارعمومی و شیوه های حکمرانی پیوند خورد و به یکی از تکنیک های قدرت در مدیریت اذهان عمومی بدل شد.

پس از انقلاب مشروطه، به تأسی از زنان پایتخت، زنان سایر ایالات نیز قدم به عرصه فعالیت های اجتماعی نهادند و به تأسیس مدارس و راه اندازی انجمن ها و روزنامه ها پرداختند. زنان ایالت فارس و شهر بوشهر نیز که در عصر پهلوی یکی از شهرستان های ایالت فارس محسوب می شد، به پیروی از زنان سایر مناطق ایران، به این عرصه قدم نهادند. پژوهش حاضر با اتکا به رویکرد توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع آرشیوی و کتابخانه ای درصدد پاسخگویی به این پرسش است که نخستین تجربه روزنامه نگاری زنان در ایالت فارس چگونه بود و چه کسی یا کسانی در این امر نقش داشتند. براساس یافته های تحقیق، شوکت سلامی، از زنان پیشرو و تحصیل کرده ساکن بوشهر، ابتدا به کمک بزرگان و تجار برجسته شهر نخستین مدرسه دخترانه را در بوشهر تأسیس کرد و سپس با هدف احقاق حقوق زنان و مشارکت آنها در امور سیاسی و اجتماعی، روزنامه نورافشان را منتشر نمود. خط مشی این روزنامه راست گرا بود، اما در تمامی شماره های خود با انتشار مقالاتی به طرح مطالبات زنان پرداخت.  

با رشد  اینترنت، روزنامه ها به عنوان یکی از قدیمی ترین و باثبات ترین اشکال رسانه ها در تطبیق کسب وکار خود با تغییرات محیطی دچار چالش شدند، به طوری که شاهد کاهش چشمگیر در تیراژ و جذب آگهی بودند. در ایران، روزنامه همشهری به عنوان یک مؤسسه و روزنامه باسابقه و پرتیراژ، متناسب با تغییر بازار رسانه و پلتفرمی شدن آن، هنوز نتوانسته مدل کسب وکار سنتی خود را به صورت کامل متحول کند. هدف اصلی این پژوهش تحلیل کسب وکار و محیط مؤسسه مطبوعاتی همشهری است. بر این اساس، با 19 نفر از کارشناسان و مدیران رسانه ای و همچنین مدیران و کارشناسان فعلی و سابقِ تأثیرگذار در تدوین راهبردهای اقتصادی و مدل کسب وکار مؤسسه همشهری مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام شد. تحلیل مصاحبه ها نیز به روش کدگذاری کیفی و طی دو مرحله کدگذاری باز و محوری انجام شد. برای جمع بندی یافته ها از ماتریس عوامل داخلی و خارجی سوات استفاده شد. یافته ها نشان می دهد مؤسسه همشهری در بُعد داخلی کسب وکار دارای نقاط ضعف بیشتری است. در بُعد محیط خارجی کسب وکار، مؤسسه همشهری نیز با تهدیدات بیشتری مواجه است. بر اساس تقاطع دو بُعد محیط داخلی و خارجی،راهبردهای تغییر پارادایم در مأموریت حرفه ای مؤسسه همشهری از یک عرضه کننده محتوا به ارائه کننده خدمات ارزش افزوده محتوا و لزوم سرمایه گذاری روی دارایی های دیجیتال، پیشنهاد شد.

هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای روزنامه های سراسری پرشمارگان کشور با تأکید بر موضوعات ورزشی بود. روش تحقیق از نوع توصیفی بوده که به صورت تحلیل محتوا انجام شد و داده ها به روش اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری شدند. جامعه آماری این پژوهش، آرشیو سال 1391 ده روزنامه سراسری پرشمارگان کشور بودند. برای نمونه گیری از روش چند مرحله ای تصادفی استفاده شد. برای جمع آوری اطلاعات از برگه کدگذاری محقق ساخته استفاده گردید. برای تعیین ضریب پایایی از آزمون اسکات استفاده و ضریب پایایی برای مقوله های پژوهش 23/89 از فرمول اسکات استخراج شد. برای تعیین روایی مقوله ها نیز برگه کدگذاری در میان تعدادی از خبرگان مدیریت ورزشی و کارشناسان تحلیل محتوا توزیع و روایی مقوله ها تأیید شد.داده ها با استفاده نرم افزار SPSS20 و شاخص های آمار توصیفی و آزمون غیرپارامتریک کای اسکوئر تجزیه و تحلیل گردید. نتایج آزمون خی دو برای مقوله های چهار سطح ورزش کشور، جنسیت مطرح، مناطق جغرافیایی ورزش، لیگ های ورزشی، رشته های ورزشی و ورزش معلولین تفاوت معنی داری (001/0P≤) به دست آمد؛ بدین معنی که بین محورهای توسعه ورزش کشور در موضوعات مختلف اختلاف معنی داری وجود دارد که نشان می دهد بیشترین توجه روزنامه ها مربوط به ورزش های حرفه ای، قهرمانی، ورزش های آقایان، ورزش های رده های سنی بزرگسالان، رشته ورزشی فوتبال، تصاویر ورزشی فوتبال، لیگ برتر فوتبال و ورزش های ملی و بین المللی می باشد. بنابراین، روزنامه های سراسری، باید به نقش مهم ورزش در جامعه واقف باشند و به آن در تمام محورها  توجه کنند و ورزش را در عموم جامعه فرهنگ سازی نمایند. 

الگوی فکری حکومت پهلوی دوم اشاعه و ترویج سبک زندگی غیردینی بود. حاکمیت با بهره گیری از همه ظرفیت ها و ابزارهای موجود به ویژه با استفاده از مطبوعات و روزنامه ها، به دنبال تغییر هویت دینی و گسترش فرهنگ غرب گرایی و غیردینی بود. رسانه ها و مطبوعات مهم ترین ابزار حاکمیت برای ترویج و اشاعه سبک زندگی غیردینی بودند. در این دوره، مطبوعات به ویژه روزنامه اطلاعات و آیندگان، پرچمدار انجام این رسالت بودند و در راه نیل به این هدف، از هیچ اقدامی فروگذار نکردند. این پژوهش با هدف بررسی ترویج سبک زندگی غربی و غیراسلامی بر اساس اسناد و روزنامه های دوره پهلوی دوم صورت گرفته است. برای بررسی موضوع، این فرضیه به آزمون گذاشته شده که «روزنامه ها و مجلات ابزار اصلی حاکمیت برای فرهنگ سازیِ زندگی با سبک غربی و غیراسلامی در دوره پهلوی دوم» بودند. یافته های پژوهش نشان می دهد در دوره پهلوی دوم، گرایش و تمایل به زندگی غربی شدت یافت و علت اصلی آن، این بود که حاکمیت به طور آگاهانه و هدفمند به دنبال تغییر اندیشه و سبک زندگی مردم بوده و سعی در ترویج سبک زندگی غیردینی داشته است. همچنین یافته های تحقیق نشان می دهد که این دوره، زمان اوج گرفتن اندیشه و تفکر غرب گرایی در جامعه بوده است، به طوری که همه ابزارها و عناصری که تحت کنترل و اداره حاکمیت بودند، به طور هماهنگ و یکپارچه سبک زندگی غیردینی را ترویج می کردند. از این رو مسائل و اتفاقات جامعه ایرانی، بر سبک زندگی مردم تأثیر نهاده و آنها را به سمت زندگی غرب گرایانه سوق می داد.

این تحقیق به مطالعه رابطه میزان مطالعه روزنامه با میزان اعتماد اجتماعی می پردازد. ما در پژوهش حاضر اعتماد را در سه نوع، اعتماد میان فردی، عام و نهادی مورد توجه قرارد داده ایم. روش تحقیق مورد استفاده پیمایش است که داده های تحقیق با استفاده از پرسشنامه به شکل میدانی جمع آوری شده است. همچنین تعداد 383 نمونه انتخاب شده و به شیوه نمونه گیری خوشه ای سیستماتیک عملیاتی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بین میزان استفاده از روزنامه با هیچ کدام از انواع اعتماد اجتماعی رابطه معنی دار وجود ندارد. ضرایب ها، نشان دهنده همبستگی منفی بین میزان استفاده از روزنامه و انواع اعتماد اجتماعی هستند بدین معنی که استفاده از روزنامه میزان انواع اعتماد اجتماعی را پایین می آورد اما مطالعه انواع پیام روزنامه ها انواع اعتماد اجتماعی را تحت تاثیر معنی دار قرار می دهد. همچنین بین میزان روزنامه خواندن و متغیرهای ارزیابی از مسئولان و احساس امنیت اجتماعی رابطه معنی دار وجود دارد. سطوح معنی داری برای ارزیابی از محیط نشان دهنده رابطه معنی دار بین متغیرهای مذکور می باشد.علاوه بر این بین میزان استفاده از روزنامه ها و متغیرهای عام گرایی، تعهد اجتماعی و ارزیابی از محیط ارتباط معنی داری وجود ندارد. در مجموع می توان گفت که میزان مطالعه روزنامه با تاثیرگذاری بر متغیرهای واسط تحقیق، میزان انواع اعتماد اجتماعی را تحت تاثیر معنادار قرار می دهد.

زمینه/ هدف: روزنامه واژه ای فارسی است که از ادوار کهن از پهلوی (روزنامگ) وارد زبان عربی شد و در آن زبان به صورت «الروزنامج» و «الروزنامجه» در متون به کار رفت. در زبان فارسی نیز گونه های روزنامج، روزنامجه، روزنامچه رایج بوده و شواهد بسیار دارد. ازآنجاکه آنچه در فرهنگ های عمومی درباره معنی اصطلاحی و دیوانی روزنامه آمده است، غالباً خالی از تسامح نیست، در این مقاله کوشش شده تا اصطلاح روزنامه با توجه به منابع دست اوّل استیفا تعریف و ویژگی ها، مؤلفه ها و مشخصات ظاهری و کاربردی آن با توجه به شیوه رایج روزگار، به ویژه در دوره مغول و تیموری، بررسی و تحلیل شود. همچنین با همین رویکرد سعی شده است تفاوت دفتر روزنامه با دیگر دفاتر مشابه دیوانی مانند دفتر قانون، دفتر اوارجه و دفتر توجیهات بیان شود. همچنین به نحوه نگارش و بایدها و نبایدهای مربوط به نگارش آن، با توجه به منابع استیفای دوره مغول و تیموری پرداخته و اشاره ای مختصر به تغییرات آن در دوره صفوی و قاجار شده است. روش/ رویکرد: روش تحقیق در مقاله حاضر، توصیفی و از طریق تحلیل محتواست و شیوه گردآوری منابع در این پژوهش کتابخانه ای است. یافته ها/ نتایج: «دفتر روزنامه» مهم ترین و اصلی ترین دفتر دیوانی بود که همه روی دادهای روز، مانند مداخل، مخارج و اموری مانند واگذاری مسئولیت ها و شکایت ها و اتفاقات و احکام صادرشده، به ترتیب و روزبه روز، همراه باجزئیات آن ها در آن نوشته می شد.  نگارش این دفتر مستلزم دقت و احتیاط ویژه ای بوده است؛ زیرا در صورت بروز خطا، حکّ و اصلاح یا جدا کردن برگه از آن روا نبوده و برای نشان دادن اصلاحات تنها ترقین جایز بوده است.