کمبود آب

کشاورزی مهم ترین فعالیت اقتصادی روستاییان است و بیشترین سهم مصرف آب، مربوط به این بخش می باشد. کمبود آب در این بخش می تواند موجب بروز بحران های جدی از جمله تنش های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و... در زندگی انسان ها به ویژه روستاییان کشاورز شود. باتوجه به اهمیت میان رشته ای بودن این موضوع، هدف از این مقاله تحلیل تنش های اجتماعی ناشی از کمبود آب بین کشاورزان روستایی دهستان میان جام می باشد. روش به کار رفته، توصیفی تحلیلی است. ابزار اصلی برای جمع آوری داده ها، روش کتابخانه ای، اسنادی و میدانی است و از پرسشنامه استفاده شده است. برای پردازش و تحلیل داده های حاصل از تنش اجتماعی، از نرم افزار SPSS و جهت رتبه بندی روستاهای موردنظر از نرم افزار پرومیته استفاده شده است. به منظور بررسی متغیر تحلیل تنش های اجتماعی ناشی از کمبود آب باتوجه به نرمال بودن شاخص ها از آزمون T تک نمونه ای استفاده شد. با توجه به اینکه حدّ بالا (1/1969) و حدّ پایین (0/3279) شاخص ها مثبت بوده و میانگین جامعه در این شاخص ها، بیشتر از مقدار مورد آزمون می باشد، نتایج گویای این است که شاخص های مذکور در روستاهای مورد بررسی در وضعیت متوسط رو به بالا قرار گرفته است. جهت بررسی ارتباط بین دو متغیر خشکسالی و تنش اجتماعی از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد که مقدار این عدد (0/395) به دست آمد. این مقدار نشان می دهد که با بالارفتن معضلات آبی، به همان میزان تنش های اجتماعی افزایش می یابد. نتایج حاصل از نرم افزار پرومیته نیز نشان داد، به لحاظ تنش اجتماعی به وجود آمده، روستاهای امغان و کلاته مروی دارای بیشترین میزان جریان خالص می باشد.

«کمبود آب» و «آلودگی هوا» دو بحران زیست محیطی هستند که کلان شهر تهران را تهدید می کنند. سؤال این است که مسئولیت پژوهش در این زمینه به عهده کدام سازمان یا نهاد است؟ آیا محیط زیست باید این وظیفه را به عهده بگیرد یا رسانه های جمعی یا زبان شناسان شناختی؟ به نظر می رسد راه حل این معضل از توان هر یک از آن ها به تنهایی خارج است و تنها، نگاه به پدیده موردنظر از منظر بینارشته ای می تواند راه گشا باشد. در مقاله حاضر، این سؤال مطرح شده است که تصویر های دیداری در روزنامه همشهری (1394ش) چگونه می توانند با به کارگیری استعاره های تصویری به بحران کمبود آب و آلودگی هوا در کلان شهر تهران کمک کنند؟ برای پاسخگویی، از فورس ویل (2016) بهره گرفته شد. در این رویکرد، فرض کلی بر این است چنانچه مغایرتی بین عناصرِ تشکیل دهنده استعاره های تصویری در رویکرد مذکور و عناصر تشکیل دهنده استعاره های تصویری در روزنامه همشهری مشاهده نشود، تصویرهای دیداری مورد نظر شرایط لازم را خواهند داشت تا توسط بینندگان/خوانندگان دریافت شوند و آگهی دهندگان به هدف خود، که همانا پیام رسانی در مورد بحران های زیست محیطی است، دست خواهند یافت؛ اما چنانچه مغایرتی مشاهده شود، فقط در صورت رفع مغایرت است که استعاره های مذکور می توانند دریافت شوند. این مقاله، توصیفی تحلیلی است و یافته های آن از بیشتر جهات در راستای یافته های فورس ویل (2016) پیش رفته است. این پژوهش نشان می دهد استعاره های تصویری روزنامه همشهری قابلیت آن را دارند که توسط خوانندگان روزنامه دریافت شوند و آگهی دهندگان به هدف خود، که پیشتر گفته شد، دست یابند.

این مقاله 3 هدف را دنبال می کند: اول، معرفی مسئله ی آب و پیامدهای مخربش برای جامعه ی ایرانی، دوم، شناخت علل ایجاد کننده ی مسئله ی آب، و سوم، ارائه ی راه حل هایی برای کاهش آن. این بررسی جنبه توصیفی و تحلیلی دارد و مستند به تحقیقات و داده های تجربی، آمارهای معتبر و نظرات کارشناسان مسایل اجتماعی و محیط زیستی، اقتصاددانان، جامعه شناسان، حقوق دانان و مدیران اجرایی کشور است. نتایج این مطالعه نشان می دهد در حال حاضر کشور ایران دارای سه مشکل اساسی در رابطه با آب است: «کمبود آب»، «آلودگی آب» و «خشک شدن تالاب ها و دریاچه ها». مسایل آب پیامدهای تهدید کننده ای برای توسعه ی پایدار کشور از ابعاد مختلف طبیعی، سلامت، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دارند. چارچوب نظری مقاله نظریه ی توسعه ی پایدار است. علت اصلی مسئله ی آب پیروی از الگوی «اقتصاد کلاسیک» در ایران است که اصول محیط زیستی توسعه پایدار را رعایت نمی کند. علل دیگر عبارتند از: «صنعتی شدن»، «شهری شدن»، «رشد جمعیت»، «افزایش مصرف منابع آبی» و «کم توجهی به اصول محیطزیست در تدوین برنامه های توسعه». راه حل کلیدی حل مسئله ی آب راه حل تغییر راهبرد توسعه ی کشور از اقتصاد کلاسیک مبتنی بر بهره برداری هرچه بیش تر از طبیعت به اقتصاد زیست بومی مبتنی بر توانایی های طبیعت ایران و احترام به آن است. سایر راه حل های عبارتند از: «ارتقای فرهنگ عمومی»، «اصلاح الگوی برداشت و مصرف آب»، «تاسیس و تقویت سازمان های مردم نهاد زیست محیطی»، «مدیریت و حکمرانی بهینه ی آب» و «ضمانت قانونی دادن به برنامه های محیط زیست» و «استفاده از فناوری های مدرن».

دسترسی به آب سالم و کافی، یکی از بزرگترین چالش های ایران و بسیاری از کشورهای جهان به خصوص خاورمیانه است. در میان راهکارهای متعدد، مدیریت الگوی مصرف یکی از پرطرفدارترین موارد تلقی می شود.  به همین منظور، این بررسی در شهر فنوج استان سیستان و بلوچستان به عنوانی یکی از بحرانی ترین شهرهای ایران به انجام رسید. مطالعه از نوع توصیفی و تحلیلی بود که به شیوه پیمایشی و از نوع همبستگی انجام گردید. نمونه مورد نیاز با استفاده از فرمول کوکران 300 مورد انتخاب شد. با توجه به این حجم نمونه، سطح اطمینان 95 درصد و میزان خطای معیار 5 درصد تعیین گردید. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود. داده های گردآوری شده با استفاده از آزمون های t، تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون همبستگی در نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل گردید. نتایج نشان داد که در بین روش های کنترل مصرف آب، بالاترین اثر مربوط به تغییر نگرش مردم، به خصوص نگرش جوانان است. به طوری که جوانان با جریان سازی در شبکه های اجتماعی، نه تنها بزرگترین تغییرات را رقم می زنند، بلکه بالاترین اثر را بر تغییر نگرش خانواده ها دارند. مطابق نتایج این بررسی، فعالیت دانش آموزان در طی یک دوره شش ماهه میزان مصرف سرانه را از 151 لیتر در شبانه روز به حدود 140 لیتر تقلیل داد. بنابراین، توصیه می شود در سیاستگذاری های آتی به این گروه توجه بیشتری گردد.

در این مقاله، اثر کمبود آب و شرایط اقلیمی بر تصمیمات آبیاری کشاورزان در تولید محصولات عمده زراعی گندم، جو، پنبه، چغندرقند و یونجه در استان خراسان شمالی ارزیابی شده است. تصمیم های آبیاری کشاورزان در قالب یک مدل مدیریت شامل معادلات سهم اراضی آبی، پذیرش تکنولوژی آبیاری و دفعات آبیاری مزرعه تعریف شده است و اثر شاخص های کمبود آب و عوامل اقلیمی، روش تأمین آب مزرعه، ویژگی های اراضی و جمعیتی کشاورز مورد بررسی قرار گرفتند. برای این منظور از طریق تکمیل پرسشنامه توسط 380 کشاورز اطلاعات مورد نیاز جمع آوری و سپس با استفاده از روش های لاجیت کسری، لاجیت دوگانه و OLS معادلات مدل مدیریت برآورد شده اند. نتایج نشان داد که کمبود اقتصادی و فیزیکی منابع آب، شرایط اقلیمی دما و بارندگی و رخدادهای شدید سرمازدگی و گرمازدگی محصول و خشکسالی، تأثیر قابل توجهی بر تصمیم های آبیاری کشاورزان دارند. کشاورزان از طریق تصمیم به آبیاری مزرعه و اتخاذ تکنولوژی های جدید سعی می کنند خسارت ناشی از تغییر اقلیم و کمبود آب را کاهش دهند. همچنین نوع منبع آبیاری سطحی و زیرزمینی، روش آبیاری، کیفیت و مقیاس مزرعه بر تصمیمات کشاورز تأثیر معنادار دارد. در مناطقی که آب سطحی در دسترس نیست، سطح اراضی آبی کاهش می یابد و به دلیل کمبود آب، کشاورزان رغبت بیشتری برای سرمایه گذاری در فناوری های جدید دارند. مزارعی که از نظر جنس خاک مزرعه، جهت و شیب زمین زراعی و دسترسی به منابع از کیفیت بالاتری برخوردار هستند، کشاورزان تمایل بیشتری برای سرمایه گذاری در روش های نوین آبیاری دارند و دفعات آبیاری را در مزارع افزایش می دهند. لذا، اعمال سیاست هایی جهت بهبود کیفیت و یکپارچه سازی اراضی، میزان گسترش تکنولوژی را افزایش و حجم آب مصرفی در مزرعه را کاهش می دهد. همچنین، ویژگی های جمعیتی کشاورز از قبیل تجربه، مالکیت، تحصیلات بر تصمیماتی که کشاورز برای آبیاری مزرعه می گیرد تأثیرگذار هستند. ایجاد بستر تحصیل و آموزش کشاورزان، میزان آگاهی کشاورزان را نسبت به روش های نوین کشاورزی و اهمیت منابع آب افزایش می دهد. نتایج این تحقیق اطلاعات ارزشمندی در مورد چگونگی واکنش کشاورزان در سیستم های تولید و انطباق با تغییرات اقلیمی و اتخاذ سیاست های اثربخش فراهم می کند.

بخش های زیادی از جهان به طور فزاینده با کمبود آب و سپس تبدیل آن به بحران مواجه هستند. بحران آب یک مسئله مدیریتی و حاکمیتی است و به عبارتی پدیده انسان ساخت می باشد. انسان همواره بر فضای جغرافیایی تأثیر می گذارد که کم و کیف آن اغلب تحت تأثیر نوع تفکر و اندیشه او می ​ باشد. در سطح حکومتی از اندیشه جمعی و غالب انسانها که در برخورد با همه پدیده ها و عرصه ها ملاک عمل قرار می گیرد، به تفکر سیاسی و ایدئولوژی تعبیر می شود. نئولیبرالیسم یک ایدئولوژی است که در اواخر قرن بیستم و بیشتر در عرصه اقتصاد مطرح شده است. پژوهش حاضر در چهارچوب مبحث کلان سیاست و فضا، از دیدگاه تئوریک به د نبال بررسی تأثیر سیاستهای اقتصادی نئولیبرالیستی بر بروز یا تشدید بحران آب می ​ باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که برخی از مؤلفه های کلان نئولیبرالیسم نظیر خصوصی سازی، تولید غیرمتمرکز، مقررات زدایی و بی توجهی به نفع عمومی در قالب طیف وسیعی از اقدامات، سیاست ها و استراتژی ها می توانند در بروز بحران آب به ویژه در کشورهای در حال توسعه ایفای نقش نمایند. این در حالی است که اتخاذ همین سیاست ها در کشورهای توسعه یافته منجر به عدم مواجهه آنها با بحران آب می ​ شود چرا که در چهارچوب این ایدئولوژی تلاش می کنند تا ترجیحاً بخش آب بَر و ضد محیط زیستی فرایندهای تولید و فعالیتهای اقتصادی خود را به خارج از کشور و فضاهایی که از نظر مقررات محیط زیستی و ... ضعیف هستند، منتقل کنند.

در پژوهش حاضر هدف محقق شناسایی موانع صادرات پسته فله ایرانی در شرایط تحریم بود. ایران یکی از بزرگترین تولید کنندگان و صادر کننده این محصول در سطح جهان است و سهم قابل ملاحظه ای از تولید، سطح زیر کشت، مقدار و ارزش صادرات جهانی به ایران اختصاص دارد. این محصول بدلیل ارز آوری، ایجاد اشتغال، ایجاد ارزش افزوده و سایر جنبه های اقتصادی بسیار با اهمیت است. در این پژوهش نمونه انتخاب شده برای شرکت در گروه دلفی، کارشناسان و خبرگان انجمن پسته ایران بودند. تعداد 20 نفر برای شرکت در گروه دلفی انتخاب شدند. پرسشنامه هایی که در این تحقیق بکار برده شده محقق ساخته است و در دو مرحله دو پرسشنامه مجزا مورد استفاده قرار گرفت. پس از مشخص کردن مولفه های مهم موانع صادرات پسته فله ایران در گروه دلفی، پرسشنامه مقایسه زوجی بر اساس شاخصهای انتخاب شده طراحی شده و دوباره در اختیار 20 نفر از خبرگان قرار گرفت و پس از جمع آوری داده ها وارد محیط نرم افزار micmac شده و اولویت بندی نهایی شاخصها و عوامل مشخص شد. نتایج نشان داد 7 عامل بیشترین تاثیر گذاری در موانع صادرات پسته فله ایران دارند به ترتیب عبارتند از: وجود رقبایی مانند چین و آمریکا، که رتبه اول را در موانع صادرات پسته فله ایران دارد و سپس متغیر تحریم ها و کاهش مشتریان در رتبه دوم و متغیر کمبود آب، در رتبه سوم اهمیت و مشکلات دریافت وجه کالا از خریدار در رتبه چهارم اهمیت، و سرمازدگی فصلی در رتبه پنجم اهمیت قرار دارند و متغیر عدم حمایت مالی دولت و بانک ها در رتبه ششم و عدم ثبات نرخ ارز جهت قیمت گذاری در رتبه هفتم اهمیت قرار دارند. بنابراین از نظر خبرگان و پاسخگویان شرکت کننده در تحقیق، متغیرهای مذکور به عنوان مهمترین متغیرهای تاثیرگذار، بیشترین تاثیر مستقیم را به در کاهش صادرات پسته ایران را دارند. در ادامه پیشنهاداتی برای حل موانع و مشکلات صادرات پسته ارائه شده است.

یکی از مهمترین نگرانی ها جهان امروز بحث در خصوص تغییرات آب و هوایی و پیامدهای ناشی از آن است. هدف از این پژوهش بررسی تغییرات زمانی مکانی شاخص کمبود آب TSDI در استان خوزستان است. در این پژوهش از داده های ایستگاه هواشناسی مقادیر بارندگی ماهانه و داده های ناهنجاری های کلی ذخیره آب (TWSA)حاصل از ماهوارهGRACE-CSR در بازه ی(2016-2002)استفاده گردید. سپس با استفاده از مقادیر بارش ماهانه شاخص بارش استاندارد (SPI)و با استفاده ازمقادیر TWSA شاخص کمبود ذخیره کلی (TSDI)محاسبه گردید. نتایج نشان داد خشکسالی از سال 2008 شروع و تا سال 2016 ادامه داشته، که در این بین سال 2009در SPI-24ماهه با قرار گیری 68% از مساحت منطقه در طبقه خشکسالی شدید به عنوان شدیدترین سال از نظر خشکسالی شناخته شده. شروع مقادیر سالانه شاخص کمبود آب در سال 2008 و پایان آن سال 2016 بوده که در این بین سه خشکسالی مشاهده شد. سال 2012 با مقدار5.66- در طبقه بسیار شدید. هر چه از سال 2008 به سال 2016 نزدیک شویم شدیدتر می شود. درصد همبستگی بین شاخص های SPI-12 و SPI-24 با شاخص TSDI به ترتیب برابر با 0.54 و 0.73 است. با توجه به این ضرایب شاخصSPI-24 ماهه بیشترین درصد همبستگی را با شاخصTSDI داشته است.

روش شناسی: عوامل و عناصر اقلیمی، در توان آبی و نوع خاک نقش داشته ودر ایجاد و توسعه گرد و غبار بسیار موثر می باشند. دیتاهای 13 ایستگاه (کلیماتولوژی و باران سنجی و سینوپتیک)، در دوره33 ساله از سال 1368 تا 1400 استفاده شد و با استفاده از روش تورنث وایت بیلان آبی استان برآورد گردید. دو ایستگاه منجیل و قلعه رودخان با جهت تولید گرد و غبار بعنوان الگو انتخاب شدند. مساحت استان گیلان 5/ 13790 کیلومتر مترمربع می باشد و موقعییت جغرافیایی قلعه رودخان 37°06'N 49°16'E و ارتفاع از سطح دریا m 1677 مساحت آن km28/1052 و منجیل 36°46'N 49°30'E ارتفاع از دریا 263 ومساحت2 km29/1072 است. استان گیلان در شمال ایران با طول جغرافیایی 35/50 تا 32/48 و عرض 27/38 تا 33/36 در شمال با دریای خزر، و در شرق با استان مازندران، از جنوب با استان قزوین و در غرب با آذربایجان و اردبیل همسایه است. یافته ها: مصرف نم خاک در محیط GIS توسط روش کرجینگ در سراسر گیلان درون یابی و نقشه آن ارائه گردید و دو نقطه مورد نظر (منجیل، قلعه رودخان) با حداکثر و حداقل مصرف در نقشه مشخص شد. تغییرات مصرف نم خاک، مهمترین آیکون تاثیرگذار در تولید گرد و غبار می باشد.نتیجه گیری: درمناطق اقلیمی خشک تر – منجیل- مصرف نم خاک افزایش می یابد و شرایط برای جداشدگی ذرات خاک بیشتر فراهم می گردد. با وجود وزش باد در اکثر مواقع از سال در منجیل، موجب تولید گرد و غبار شده و در فصل گرم تشدید می گردد.

| از بین ۴۰ مخاطره طبیعی شناسایی شده، امکان وقوع بیش از ۳۰ خطر در ایران وجود دارد. تهران به عنوان بزرگترین کلانشهر ایران نیز در معرض مخاطرات متعددی قرار دارد که خطر خشکسالی و تنش آبی یکی از مهمترین آنهاست. خشکسالی می تواند علاوه بر آسیب به محیط زیست و ایجاد یا تشدید مخاطرات طبیعی ثانویه، سبب بروز خسارات در حوزه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و کالبدی شود. از سویی دیگر مدیریت مبتنی بر توسعه زیرساخت های خاکستری، آسیب پذیری ها را تشدید کرده و تاب آوری شهر را کاهش داده است. این پژوهش با هدف شناسایی عوامل مؤثر در ایجاد ریسک خشکسالی و تنش آبی در شهر تهران به وزن بندی این عوامل پرداخته است و به این سؤال پاسخ می دهد که مهمترین الویت های آسیب پذیری در این مسئله کدامند. تعیین الویت ها می تواند مبنایی برای تصمیم گیری و برنامه ریزی های چندمقیاسی کاهش ریسک خشکسالی باشد و به اتخاذ اقدامات پیشگیرانه به جای مدیریت بحران کمک کند. ادبیات نظری پژوهش پیش رو به شیوه تحلیلی-توصیفی حاصل از مطالعات کتب، مقالات، گزارش ها و طرح های بالادست است. همچنین برای ارزیابی منظر ریسک، ماتریس خطر برمبنای مدل تعاملی به دست آمده و پس از آن مهمترین علل آسیب پذیری نیز به روش نقشه های شناختی فازی استخراج، وزن بندی و تحلیل شده اند. براساس یافته های پژوهش و سناریوهای اصلی ریسک خشکسالی تهران در سطح خرد، «هدررفت بالای منابع آب»، «تغییر کاربری اراضی و تخریب زیرساخت طبیعی» و «توسعه شهری نامتناسب با ظرفیت های آبی» اصلی ترین محرک ها هستند. در سطح کلان، این مسئله ناشی از تکرار چرخه آسیب «کالبدی- طبیعی- ادراکی» و عدم درنظرگیری شهر به مثابه یک سیستم انسانی-محیطی است.

با تغییرات آب وهوایی، مخاطرات طبیعی خطیری نظیر خشکسالی و تنش های آبی گریبان گیر شهرها شده اند. به طوری که وقوع مکرر خشکسالی ها مانع توسعه پایدار شهری شده اند. درکنار این چالش ، رویکرد نوین "تاب آوری شهری در برابر خشکسالی" به مدیران شهری کمک می کند تا میزان سازگاری شهرها با تنش های محیطی را اندازه گیری کنند. از این رو هدف کلی این مطالعه ارزیابی تاب آوری کلان شهر اصفهان در برابر خشکسالی با استفاده از چارچوبی است که ابعاد و سنجه های اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و نهادی را ادغام می کند. نوع پژوهش کاربردی و روش بررسی آن توصیفی-تحلیلی است. ابتدا فهرستی از سنجه ها و متغیرها بر اساس مطالعات اسنادی-کتابخانه ای تدوین شد. سپس تاب آوری کلان شهر اصفهان از سال 1390 الی 1400 در برابر خشکسالی توسط 22 سنجه و 31 متغیر مورد ارزیابی قرار گرفت. در ادامه به منظور تعیین میزان اهمیت هر سنجه یا متغیر از روش تلفیق سوارا بهره گرفته شد. یافته ها گویای آن است که تاب آوری کلان شهر اصفهان در سال های 1390، 1391، 1394، 1397، 1398 و 1400 در برابر خشکسالی و کمبود آب افزایش (امتیازها نزدیک به عدد یک و بین 43/0-51/0) اما در سال های 1392، 1393، 1395، 1396 و 1399 کاهش یافته (امتیازها نزدیک به عدد صفر و بین 32/0-42/0) است. به طور کلی میزان تاب آوری کلان شهر اصفهان طی دهه 1400-1390 در برابر خشکسالی در وضعیت مطلوبی قرار نداشته و شهر اصفهان نیازمند تهیه واکنش ها و اقدامات متقابلی است که اثرات و پیامدهای خشکسالی را کاهش دهد. چنانچه این مهم به وقوع نپیوندد، جامعه شهری اصفهان زیر بار آسیب های ناشی از خشکسالی و کمبود آب کمر خم می کند.