۱.
کلیدواژه‌ها:
نصرت الهی امداد غیبی سنت الهی اتکا و توکل اعتماد به وعده های خدا
به نظر می رسد نصرت الهی که از طرق گوناگون با اراده خداوند، نسبت به مؤمنان صورت می گیرد و موجب حیرت همگان می شود، مبتنی بر چند مبناست که در قرآن به آنها اشاره شده است؛ از قبیل ایمان به خدا، عمل به دستورات الهی، اتکا، توکل به خدا، اعتماد به وقوع حتمی وعده های الهی، عزم بر استمرار بر عمل خالص و بالاخره مبتنی به سنت های الهی که در همه زمان ها جاری و ساری است. در این مقاله به صورت توصیفی–تحلیلی این موضوع بررسی گردیده و در مجموع به اثبات می رسد که با نگاهی توحیدی به تاریخ بشر، این واقعیت در مقابل چشمان ما قرار می گیرد که وقتی مؤمنان با تکیه بر این مبانی اقدام کرده اند، از عقبه های سخت و مشکلات سهمگین، سربلند عبور کرده اند. امام خمینی(ره) از ابتدای نهضت اسلامی در ایران شخصاً با اتکا به این مبانی اقدامات خود را انجام داده و در بیانات خود مکرراً این مبانی را گوشزد فرموده است که البته اثرات واقعی آن را مردم دنیا و جهان به چشم خود دیده اند. پیروزی انقلاب اسلامی با محاسبات مادی قابل تحلیل و پیش بینی نبود و همگان رژیم طاغوت را پابرجا می دیدند و ایران را جزیره ثبات می نامیدند، اما امدادهای غیبی الهی و نصرت خداوندی و مجاهدت رهبر و مردم ایران با اتکا به پروردگار و اعتماد به وقوع حتمی وعده الهی مبنی بر نصرتِ مؤمنان در برابر دشمنان، باعث گردید که رژیم گذشته در برابر حیرت دنیای استکبار از هم بپاشد و مردم بتوانند حکومت دلخواه خود را بر سر کار آورند؛ اینها نبود جز نفوذ اراده الهی و جاری شدن یکی از سنت های بزرگ خدای متعال مبنی بر پیروز کردن کسانی که با اخلاص درصدد یاری کردن دین خدا هستند.
۲.
کلیدواژه‌ها:
تسنیم المنار مباهله نقد تحلیل روش شناختی
از برجسته ترین تفاسیر شیعه، تفسیر «تسنیم» نوشته علامه جوادی آملی و از تفاسیر طراز اوّل قرآن در بین اهل سنت، تفسیر «المنار» تألیف رشیدرضا می باشند. این دو تفسیر از دو خاستگاه فکری و اعتقادی متفاوت برآمده اند اما نسبتاً از شیوه ها و اسلوب های مشترکی برخوردارند، به همین دلیل المنار حضور قابل توجهی در تسنیم دارد و در جای جای تسنیم شاهد مواجهه های مختلف علامه جوادی با آراء رشیدرضا هستیم. نظر خاصّ المنار در خصوص شأن نزول و بیان مصادیق در خصوص جریان مباهله از مطالبی است که به طور مبسوط در تفسیر تسنیم به نقد کشیده شده است. نگارندگان این پژوهش برآنند که با روش تحلیلی، مواجهه دو مفسّر در مورد این آیه را مورد مداقه روش شناختی قرار دهند تا میزان سقیم یا غیرسقیم بودن آراء این دو مفسر مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. یافته های این پژوهش حکایت از آن دارد که المنار در موضوع مباهله جانب دارانه و با پیش فرض عمل کرده و از مفسران، محدثان و مورخان اهل سنت بلکه از صاحبان صحاح نیز به نحو مشهود فاصله گرفته و آراء ابن تیمیه را بر دیگر شخصیت های علمی اهل سنت ترجیح داده است؛ بر همین اساس است که می بینیم آیت الله جوادی از اساس کلام رشیدرضا را مردود دانسته و علاوه بر ابطال اندیشه و روش وی، گرایش ها و تعصّبات ناصوابش را نیز یادآور شده است. © بیات، م.ح؛ محققی،ح. (1399). تحلیل روش شناختی نقدهای علامه جوادی آملی در خصوص آیه مباهله بر تفسیر المنار، دوفصل نامه پژوهش های تفسیر تطبیقی. 6 (11)، 42-19. Doi: 10.22091/ptt.2020.4457.1575
۳.
کلیدواژه‌ها:
توقیفی اجتهادی ترتیب سوره ها تناسب سوره ها مفسران
دانشوران و محققان علوم قرآنی از دیرباز به موضوع ارتباط و تناسب سوره های قرآن که به دنبال مسئله ی توقیفی بودن یا نبودن ترتیب سوره های قرآن مطرح می شود توجه داشته اند و درباره آن نظریات متعددی مطرح نموده اند، برخی همچون سید مرتضی، آیهالله خویی و ... معتقدند که ترتیب سوره های قرآن به شکل فعلی در زمان رسول خدا (ص) تحقق یافته است و اکثر محققان برآنند که در زمان صحابه سامان یافته است. در این میان برخی براین باورند که با توجه به شواهد فراوان بر قول اول نمی توان دیدگاه دوم را به طور مطلق پذیرفت، ازاین روی قائل به تفصیل شده و با توجه به اسناد موجود ترتیب اکثر سوره ها را توقیفی و تعداد محدودی را به اجتهاد صحابه دانسته اند، جهت گیری نوشتار حاضر بررسی و تحلیل دیدگاه دانشمندانی است که معتقد به توقیفی بودن ترتیب سوره های قرآن هستند. این پژوهش فراتر از آثاری که تاکنون به تحلیل این مسئله پرداخته، به بررسی و نقد دلایل و دیدگاه معتقدان به توقیفی بودن ترتیب سوره ها پرداخته و کوشیده است تا در حد توان به معرفی قرآن پژوهان معتقد به توقیفی بودن ترتیب سوره ها بپردازد و نشان دهد که پژوهش و موشکافی دیدگاه های این گروه از دانشمندان ازآن رو حائز اهمیت است که می تواند راه را برای محققان جویای حقیقت بگشاید، امید آنکه این نوشتار قدمی هرچند کوتاه در بیان حقایق علوم قرآن باشد.
۴.
کلیدواژه‌ها:
ایوب (ع) آیه 44 سوره «ص» سوگند ضرب همسر احکام فقهی
یکی از پیامبران برجسته الهی که در قرآن، نام ایشان در چند نوبت و چند سوره یاد شده، حضرت ایوب(ع) است. درباره این پیامبر الهی، چندین موضوع چالش برانگیز در تفاسیر فریقین انعکاس یافته که از جمله آنها، مباحثی است که در آیه 44 سوره «ص» مطرح می باشند و برخی آراء تفسیری ارائه شده ذیل این آیه در معرض نقد جدی هستند، ازاین روی پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی در صدد پاسخ به این سؤال است که نقد و بررسی آرای تفسیری فریقین در تفسیر آیه 44 سوره «ص» چگونه است؟ یافته های تحقیق حکایت از آن دارند که در این آیه، دو مسئله مهم میان عالمان و مفسران فریقین مطرح بوده است؛ نخست، علت سوگند و فرد مضروب؛ و دوم، امکان استفاده فقهی از آیه. درباره مسئله نخستین اجمالاً می توان گفت سیاق آیه به سوگند ایوب(ع) بر مضروب ساختن همسرش و حکم تخفیف الهی اشاره دارد و براى رعایت ادب و حفظ احترام، دقیقاً سبب سوگند آن حضرت و خطای همسرش ذکر نشده است. در خصوص امکان استفاده فقهی از آیه نیز، فقها و مفسران چهار برداشت فقهی ارائه کرده اند که عبارتند از «جاری کردن حد بر زناکار بیمار»، «سوگند مولا بر تنبیه عبد»، «ضرب همسر در غیر نشوز» و «جواز حیله شرعی». به همه این برداشت ها اشکالات متعددی وارد شده است، اما اشکال تقریباً مشترک همه آنها این است که آنچه در آیه مطرح گردیده از احکام اختصاصی ایوب(ع) است و دلیلی بر الغای خصوصیت از ایشان و تعمیم به دیگر شرایع و یا تعمیم به اشخاص دیگر، وجود ندارد.
۵.
کلیدواژه‌ها:
رجعت ظهور شیعه اهل سنت آیه 55 سوره نور حکومت حضرت مهدی (عج)
رجعت از جمله مسائل مورد اختلاف بین فرق اسلامی است؛ شیعیان با اعتقاد به رجعت، به زنده شدن برخی از مؤمنان و گروهی از کافران بعد از ظهور حضرت مهدی(عج) و قبل از برپایی قیامت باور دارند اما در مقابل، اهل سنت منکر رجعت هستند. معتقدان به رجعت در اثبات امکان رجعت، به وقوع آن در امت های گذشته به شکل معجزاتی همچون زنده کردن مردگان توسط حضرت عیسی(ع) استناد می کنند و برای اثبات وقوع آن در آخرالزمان نیز به دلایل متعددی اتکاء دارند که از مجموعه ادله قرآنی آن می توان به آیه 55 سوره نور اشاره کرد. در این آیه شریفه، خداوند وعده قطعی جانشینی صالحان و حکومت آنها را داده است. در این نوشتار با بررسی دیدگاه فریقین در تفسیر این آیه، روشن می شود که بر اساس قرائن موجود در آیه شریفه و با تایید روایات ائمه(ع)، این آیه بر رجعت دلالت دارد.
© نوروزی، ر؛ قاسم پور، م. (1399). بررسی دلالت آیه 55 سوره نور بر رجعت از دیدگاه فریقین، دوفصل نامه پژوهش های تفسیر تطبیقی. 6 (11)، 113-93. Doi: 10.22091/ptt.2020.4371.1560
۶.
کلیدواژه‌ها:
هادی منذر حضرت علی (ع) تفسیر روایی تفسیر تطبیقی جامعیت قرآن
روایاتی در منابع فریقین درباره آیه هفتم سوره رعد آمده که ازنظر تعداد و تفاوت دیدگاه های دو فرقه، قابل توجه است و پژوهشی تطبیقی درباره آنها صورت نگرفته است. ازاین رو، در این پژوهش با شیوه توصیفی-تحلیلی، به بررسی تطبیقی مصداق های یادشده در روایات منابع فریقین در پنج قرن نخست هجری پرداخته شده است. در این میان، تنها روایاتی که حضرت علی(ع) را هادی پس از پیامبر(ص) و سپس دیگر امامان علیهم السلام را یکی پس از دیگری به عنوان هادی بعد از وی معرفی می نمایند، با معیارهایی چون سیاق و ظاهر آیه، معنای مفردات و جامعیت فرازمانی قرآن سازگار هستند؛ گرچه آن دسته از روایات اهل سنت که تنها پیامبر(ص) را هادی می داند، در مطابقت با عصر آن حضرت درست است و نیز آن دسته از روایات که فقط به بیان هادی بودن حضرت علی(ع) پرداخته، در مطابقت با زمان حیات آن حضرت بعد از پیامبر(ص) صحیح می باشد. © رضائی هفتادر، ح؛ زاهدی فر، س.ع، کوهی، ق. (1399). بررسی تطبیقی روایات منابع فریقین در پنج قرن نخست هجری درباره «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، دوفصل نامه پژوهش های تفسیر تطبیقی. 6 (11)، 139-115. Doi: 10.22091/ptt.2020.4110.1522
۷.
کلیدواژه‌ها:
روض الجنان معناشناسی و سیاق انواع سیاق سیاق لفظی سیاق حالی سیاق عقلی
در مباحث معناشناسی قرآن کریم، سیاق به عنوان قرینه اصیل کلامی اهمیت ویژه ای دارد، که در آن، معنا از طریق قرینه های لفظی، حالی و عقلی به دست می آید. شیخ ابوالفتوح رازی در فهم معنای آیات در تفسیر روض الجنان، برای پدیده سیاق در انواع مختلفش اهمیت قائل شده است؛ در نوع لفظی سیاق، به انواع متصل آن که شامل قرینه های مقدم، مؤخر و مکتنف می باشد و نیز به نوع منفصل یا همان روش «قرآن به قرآن» پرداخته است؛ شیخ رازی همچنین به سیاق حالی و سبب نزول آیات به عنوان قرینه حالیه و نیز به سیاق عقلی از مسیر استدلال های منطقی علم کلام شیعی و مبانی عقل توجه می کند. این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی انواع سیاق و میزان استفاده شیخ رازی از این روش در تفسیر روض الجنان بپردازد. نتایج بحث گویای آن است که شیخ، در روش تفسیری خود به انواع سیاق توجه کرده ولی توجه او به همه آنها یکسان نبوده است.
© مظفری، س؛ ناعمی، ز؛ اشکوری، س.ع؛ بابایی، ش. (1399). پژوهشی تحلیلی پیرامون انواع سیاق، در تفسیر «روض الجنان و روح الجنان»، دوفصل نامه پژوهش های تفسیر تطبیقی. 6 (11)، 160-141. Doi: 10.22091/ptt.2020.4271.1546
۸.
کلیدواژه‌ها:
حسنات سیئات خیرات شرور فخررازی امام خمینی
مسئله «إسناد حسنات و سیئات به خدا» به مثابه فرعی از فروع مسئله جبر و اختیار، مورد اهتمام فرهنگ قرآنی است. در این میان، در برخی آیات، حسنات و سیئات از جانب خداوند قلمداد شده (نساء:78) اما در برخی دیگر، میان حسنات و سیئات تفکیک به وجود آمده و حسنات از جانب خدا و سیئات از جانب انسان قلمداد گردیده است که این تفاوت در إسناد، به مثابه چالشی مهم، همواره مورد اهتمام مفسران بوده که در این میان، فخررازی و امام خمینی با دو نگرش متفاوت به بررسی این مسئله پرداخته و با مبانی مختلف، دو دیدگاه برجسته در حل این مسئله ارائه نموده اند که در نوشتار حاضر به تنظیم، تقریر، مقایسه و ارزیابی این دو دیدگاه پرداخته شده است. از این رهگذر، مشخص می شود که فخررازی با پذیرش دیدگاه کسب، إسناد حسنات و سیئات به خدا را حقیقی دانسته، إسناد سیئات به انسان را از باب «رعایت ادب» و یا «استفهام انکاری» می داند؛ این درحالی است که به باور امام خمینی، «خیرات» به خدا و «شرور» به ممکنات، إسناد حقیقی دارند اما «شرور» به خدا و «خیرات» به ممکنات، إسناد مجازی.
© عشریه، ر. (1399). سازگاری إسناد حسنات و سیئات به خدا و انسان در آیات 78 و 79 سوره نساء، دوفصل نامه پژوهش های تفسیر تطبیقی. 6 (11)، 186-161. Doi: 10.22091/ptt.2020.4643.1601
۹.
کلیدواژه‌ها:
فریقین سماع موتی قرآن کریم مشترکات اختلافات
بررسی آیات شریفه قرآن در میان مفسران فریقین می تواند در به دست آوردن معنای صحیح و جامع تری از آیات و رفع بعضی اختلافات ظاهری و نقد دیدگاه های هردو گروه راهگشا باشد. باوجود نقاط مشترک، در تفسیر آیه 80 سوره مبارکه نمل، اختلافاتی در تفسیر قسمت اول آن به چشم می خورد. برخی این آیه شریفه را دلیل مثبتی بر نظریه «عدم سماع اموات» می دانند و بعضی از مفسرین، چنین برداشتی از این آیه را نادرست می شمارند. این مقاله با روش تحلیلی-انتقادی به بررسی تطبیقی این موارد اختلاف می پردازد. پژوهش های این نوشتار در چند گام به این موارد منتج می شوند که اولاً می توان مطابق با دیدگاه علامه طباطبایی گفت تشبیه در این آیه شریفه به کار نرفته است؛ ثانیاً اثبات می گردد که اگرهم تشبیه را بپذیریم، وجه شبه عدم انتفاع یا فقدان حیات است نه عدم سماع؛ ثالثاً روشن می شود که حتی در صورت پذیرش عدم سماع به عنوان وجه شبه، مخالفت با صریح آیات دیگر قرآن و همچنین روایاتی که حتی در منابع اهل سنت نیز وجود دارد. نتیجه اینکه مجموعه این موارد، دلایلی متقن مبنی بر این مطلب است که این آیه شریفه، نه تنها نمی تواند مؤید و مثبتی بر نظریه عدم سماع اموات باشد، بلکه نافی این عقیده است.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
خوارق عادت عبده طباطبایی مسخ رفع جبل
اگرچه قرآن کریم در طول چهارده قرنی که بر آن گذشته، همواره در معرض برداشت ها و خوانش های متفاوت و بعضاً متعارض قرار داشته است ولی پیشرفت بی سابقه علوم تجربی در دوران معاصر، مفسّران قرآن کریم را واداشت، صرف نظر از تفاوت در مبانی و روش تفسیری، نگاه علمی و عقلی خود به آیات قرآن را تقویت کنند. محمّد عبده از پیشگامان جریان نواعتزالی سعی داشته مواجهه ای متعادل با قرآن در امور خارقِ عادت داشته باشد، از این رو در کنار پذیرش تعبّدی آنها، برخی احتمالات و توجیهات علمی را نیز روا دانسته است. اما صاحب تفسیر المیزان طرح توجیهات علمی را به منزله انکار خوارق عادت دانسته، و تعامل درست را پذیرش ظاهری آنها بر وجه اعجاز معرفی نموده، و در صورت لزوم، به تبیین فلسفی و اثبات امکان عقلی آنها روی آورده است که به نظر می رسد نظر علامه صحیح تر و دارای ادله متقن تری است. موضوع نوشتار پیش رو، مطالعه تطبیقی «کندن کوه» و «مسخ بنی اسرائیل» به عنوان دو امر خارق عادت در قرآن و اعتبارسنجی ادلّه و قرائن مؤیّد هرکدام از این دو دیدگاه است.
© رضوی، س.م؛ طاهر، م؛ نبوی، س.م. (1399). اعتبارسنجی دیدگاه تفسیری علّامه طباطبایی و مفسّران المنار پیرامون رفع طور و مسخ بنی اسرائیل،6 (11)، 234-207. Doi: 10.22091/ptt.2020.4428.1571
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
ابن سینا شیخ اشراق روش تفسیری گرایش تفسیری تفسیر عقلی و عرفانی
همواره نظرات و آراء ابن سینا و شیخ اشراق به عنوان بزرگان دو مکتب مشاء و اشراق مورد توجه و نقد و بررسی صاحب نظران قرار گرفته که یکی از مهم ترینِ این مباحث، روش تفسیری این دو فیلسوف است. شیخ اشراق برخلاف ابن سینا دارای اثر تفسیری مستقلی که به ما رسیده باشد نیست ولی از لابه لای مجموعه مصنفاتش می توان روش تفسیری وی را استخراج و عرضه کرد. گرایش تفسیری ابن سینا یک گرایش کاملاً عقلی است درحالی که گرایش تفسیری شیخ اشراق گرایشی عرفانی می باشد. طبعاً روش تفسیری ابن سینا نیز روشی عقلی بوده، برخلاف شیخ اشراق که در اغلب موارد از روش ذوقی عرفانی بهره برده و به ندرت از روش قرآن به قرآن و درمواردی نیز در مباحث عقلی به آیات قرآن استناد نموده است که آن را می توان نوعی روش تفسیری عقلی خواند. این دو فیلسوف در تفسیر آیات دو وجه اشتراک دارند، یکی عدم تأویل و تطبیق آیات بر نظرات خویش و پرهیز ایشان از تحمیل رأی و نظر خود بر آیات؛ و دیگری عدم بهره برداری از روایات در تفسیر آیات.
© مهدوی فرد، الف.ع؛ شاکری موحد، الف. (1399). تحلیل تطبیقی روش تفسیری شیخ اشراق و شیخ الرئیس،6 (11)، 251-235. Doi: 10.22091/ptt.2020.4404.1587
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
سحر پیامبر اسلام لبیدبن اعصم سوره فلق سوره ناس
وجود احادیثی در صحیح بخاری و صحیح مسلم و اعتماد بر آنها مبنی بر جادو شدن پیامبر اسلام(ص) موجب شده است که عده ای از مفسران و محدثانِ اهل سنت، سبب و شأن نزول دو سوره فلق و ناس را مرتبط با سحر شدن آن حضرت، توسط شخصی به نام لبیدبن اعصمِ یهودی بدانند؛ از این رو سحر شدنِ پیامبر(ص) را مخالف عصمت آن حضرت و منافی با شأن نبوت ندانسته اند. این مقاله پژوهشی است در پاسخ به این سوأل که آیا مسحور شدن پیامبر اسلام(ص) بر اساس بعضی احادیث، توسط لبیدبن اعصم در مدینه می تواند سبب نزول معوِّذَتَین باشد؟ با توجه به اختلاف مفسران در مکی و مدنی بودن این دو سوره و نیز وجود روایات معارض در شأن نزول آنها و ضعف سندی و محتوایی روایات سحرالنبی، و همچنین سبک و سیاقِ سوره های فلق و ناس که رنگ و بوی مکی بودن دارند، نمی توان شأن نزول این دو سوره را جریان سحر و جادو شدن پیامبر اسلام(ص) دانست.
© سیدموسوی، س.ح؛ مرتضوی، س.م؛ عبدالله زاده، س.ح. (1399). بررسی تطبیقی تأثیر سحر بر پیامبر اسلام(ص) در صحیح بخاری و صحیح مسلم با توجه به شأن نزول معوِّذَتَین،6 (11)، 276-253. Doi: 10.22091/ptt.2020.3366.1384
