سوره فلق

  نگاه از دریچه ی زبانشناسی به قرآن کریم افق های جدیدی را در مطالعات قرآنی گشوده است. نظریه مایکل هالیدی یکی از گرایش های زبانشناسی نقشگراست که در حال حاضر توجه زبانشناسان بسیاری را معطوف خود نموده، هالیدی برای اجزای مختلف کلام، فرانقش های سه گانه اندیشگانی، بینافردی و متنی را قائل شده و متناظر با آنها سه لایه معنایی را ساماندهی کرده است. هدف از این پژوهش بررسی تحلیل گفتمان دو سوره ی فلق و ناس در سطح فرانقش متنی- مبتنی بر نظریه نقشگرای هالیدی- است لذا با بررسی ساخت مبتدا- خبری و اطلاعی دو سوره فلق و ناس و استخراج عناصر و شگردهای ایجاد انسجام دریافتیم که سوره فلق و ناس به لحاظ گفتمان بر مبنای مکالمه و پرسش و پاسخ بوده و استفاده از مؤلفه های گفتمان مدار هالیدی-فرانقش متنی- در میان این دو سوره متفاوت از هم نبوده است، بلکه در انسجام متنشان ادات گوناگون و متنوعی مؤثر است که میزان بهره گیری از این شگردهای انسجامی (دستوری،لغوی یا معنایی) با هم متفاوت است. اولین و مهمترین عامل انسجام و همبستگی متن در هر دو سوره عناصر واژگانی و لغوی است و عنصر تکرار با وجوه مختلفش بیشترین بسامد را داراست.  

برپایه روایاتی، پیامبر اکرم (ص) زوج سوره ناس و فلق را مُعَوِّذَتَین نامیده اند. این امر حکایت از مضامین مشترک و هم افزایی این دو سوره دارد. در این مطالعه با کوشش برای شناخت محور موضوعی سوره و با رویکرد سوره شناسانه به نقد معنای مشهور برخی مفردات این دو سوره پرداخته می شود. شرّ از کلمات مشترک این دو سوره است که معمولاً در مقابل خیر پنداشته، و به بدی معنا شده است؛ درحالی که با توجّه به مؤلفه معنایی اصلی این ریشه گسترش یافتن و پخش شدن منظور از شر آثار وجودی هر مخلوقی است. معنای فلق هم، برخلاف قول مشهور، سپیده دم نیست؛ بل که سپیده دم یکی از مصادیق آن است. با توجّه به دیگر واژگان به کاررفته از ریشه فَلَقَ در قرآن، فَلَق شامل هر گونه شکافتن و شکفتنی می شود که از آن پدیده ای رخ می نماید. ازآنجاکه همه مخلوقات عالَم با نوعی شکافتن خلق می شوند، فلق همه هستی را دربر می گیرد. در این مطالعه برپایه همین رویکرد سوره شناسانه درباره معنای مشهور الفاظ خَنّاس، غاسق، وَقَب و نفّاثات نیز تأملاتی خواهیم داشت و نقدهایی مطرح خواهیم نمود.