مطالعات فرهنگ دیپلماسی

ایران و آمریکا در دهه های گذشته روابط پر فراز و نشیبی، از هم پیمانی استراتژیک در قبل از انقلاب اسلامی تا روابط خصمانه طولانی در سال های بعد از انقلاب اسلامی داشته اند. مذاکرات ایران و 5+1 بر سر برنامه هسته ای ایران نقطه عطفی در روابط دو کشور بود؛ چرا که بعد از سال ها روابط خصمانه، دو طرف بر سر میز مذاکره نشسته و تلاش کردند مشکلاتشان را از طریق دیپلماتیک حل و فصل کنند. این مذاکرات از سال 1392 به طور جدی تر دنبال و در سال 1394 منتهی به امضای توافقی به نام برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) گردید. در این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که برجام به عنوان یک سوژه چه تأثیری بر روابط ایران و آمریکا داشته است؟ در پاسخ به این پرسش به آزمون این فرضیه می پردازیم که تثبیت جایگاه آمریکا به عنوان "دیگری" در متن برجام، منجر به تخریب پذیر شدن آن و افزایش خصومت در روابط میان ایران و آمریکا شده است. داده های پژوهش از طریق کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شده و برای آزمون فرضیه از روش تحلیل گفتمان انتقادی با تکنیک های ساختارشکنی و تفاوت دریدا برای تحلیل رابطه خود و دیگری استفاده می کنیم و ارتباط خود (ایران) و دیگری (آمریکا) را در قالب سوژه (برجام) مورد بررسی و تحلیل قرار می دهیم. نتایج و یافته های پژوهش نشان می دهند چگونه عنصر دیگری هویتش را در خلال مذاکرات و همچنین در متن برجام تثبیت کرده و به فروپاشی آن انجامیده است.

برخی از محققان و جریانات سیاسی، سیاست ها و کنش هایی نظیر ارتقای توان مندی های نظامی(بالأخص توان موشکی)، پیگیری برنامه هسته ای صلح آمیز و حمایت جمهوری اسلامی از محور مقاومت را برخلاف منافع ملی معرفی می نمایند. این افراد متأثر از رویکردهای اثبات گرایانه(پوزیتیویستی)، منافع ملی جمهوری اسلامی ایران را امری فرا زمانی، ثابت و غیر قابل تغییر درنظر گرفته و به این نکته توجه نمی نمایند که منافع ملی از هویت جمهوری اسلامی نشأت می گیرد. بنابراین این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش اصلی که «هویت ملی چه تأثیری بر کنش هایی نظیر ارتقای توان نظامی (بالأخص موشکی)، پیگیری برنامه هسته ای صلح آمیز و حمایت جمهوری اسلامی از محور مقاومت دارد؟»، این فرضیه را ارائه می دهد که «ساختارهای هنجاری یا فکری جمهوری اسلامی که از سه عنصر الف) هنجارهای تنظیمی و تکوینی نشأت گرفته از فرهنگ شیعی اثنی عشری، ب)ایستارهای موجود در فرهنگ سیاسی ایران، و ج) تأثیرات ذهنی نشأت گرفته از ژئوپلتیک ایران تشکیل شده است به «هویت جمعی» و «هویت اجتماعی» جمهوری اسلامی ایران شکل می دهند و این «هویت جمعی» و «هویت اجتماعی» شکل خاصی از منافع ملی هشت رکنی را رقم می زنند که جمهوری اسلامی جهت حصول این منافع ملی هشت رکنی نوع خاصی از سیاست ها و کنش ها نظیر ارتقای توان نظامی(بالأخص موشکی)، پیگیری برنامه هسته ای صلح آمیز و حمایت جمهوری اسلامی از محور مقاومت را دنبال می نماید».

کوید 19 در چین ظهور کرد و در مدت کوتاهی در سراسر جهان گسترش یافت. این بیماری به دلیل ویژگی انتقال آسان و سریع، عدم توسعه داروها و روش های درمان، بحث هایی را در مورد تأثیرات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی درصحنه ملی و بین المللی ایجاد کرده است. بسته به مدت زمان، مقیاس و منطقه گسترش این بیماری، هنوز مشخص نیست که این مسئله تا چه میزان می تواند بر سیستم بین المللی تأثیر بگذارد؛ اما واضح است که جهان پس از اپیدمی مانند گذشته نخواهد بود. ازاین رو، مقاله حاضر باهدف درک تاثیرات کنونی و پیامدهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی این اپیدمی بر سیستم بین المللی، قصد دارد به این پرسش پاسخ دهد که پاندمی کووید 19 چگونه روندهای اصلی و پارامتر های نظام بین الملل را تحت تأثیر قرار داده است؟ و آیا تحولات به وجود آمده در پهنای سیاست جهانی می تواند چشم انداز منسجمی از سیستم بین المللی تغییریافته را در دوره پسا کرونا ترسیم کند؟ در راستای پاسخ به این پرسش، ارزیابی و تحلیل داده ها با اتکا به روش تحلیل-تاثیر روند و آموزه های ادبیات تولید شده پیرامون مسئله تغییر در مطالعات روابط بین الملل صورت بندی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که این پاندمی سیستم بین المللی را بسیار شکننده و نامطمئن کرده و با تقویت گفتمان رئالیسم، نظم فعلی در حال دور شدن از مسیری است که توسط سیاست های نئولیبرال تعین شده است.

آغاز ریاست جمهوری ترامپ در آمریکا در سال 2016 موجب تحول در روند منازعه اعراب-اسرائیل شد. طرح های صلح ترامپ در حالی ارائه شد که از امضای قرارداد کمپ دیوید تنها اردن در سال 1994 حاضر به امضای قرارداد صلح با اسرائیل شده بود. هر چند طرح اول ترامپ موسوم به معامله قرن به نتیجه دلخواه آمریکا و اسرائیل نرسید اما برخی از کشورهای منطقه با حمایت ترامپ، به پیمان صلح آبراهام به عنوان طرح جایگزین پیوستند که به برقراری روابط رسمی با رژیم صهیونیستی انجامید. امضای این توافق و عادی سازی روابط با اسرائیل می تواند تحولاتی در مجموعه امنیتی منطقه ای خاورمیانه ایجاد نماید. سوال اصلی پژوهش این است که پیمان صلح آبراهام چه تاثیری می تواند بر مجموعه امنیتی خاورمیانه داشته باشد؟ فرضیه ای که برای پاسخ به این پرسش مطرح می شود این است که پیمان صلح آبراهام از طریق تغییر در قطبش قدرت و الگوهای دوستی و دشمنی می تواند باعث تحول مجموعه امنیتی منطقه ای خاورمیانه گردد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که پیمان صلح آبراهام می تواند با کم رنگ کردن دشمنی با اسرائیل و برساختن تهدید مشترک از ایران منجر به شکستن انزوای منطقه ای رژیم صهیونیستی، تقویت قطب عربستان در مقابل محور مقاومت و کاهش پیوند میان سه زیر مجموعه در مجموعه امنیتی منطقه ای خاورمیانه گردد. اما مخالفت مردم منطقه با این روند به عنوان مانعی جدی در مقابل پیمان صلح آبراهام تلقی می شود. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و فضای مجازی انجام شده است.

دیپلماسی شهری به حضور شهرها در کنار دولت ها، سازمانهای غیردولتی، شرکتهای چندملیتی و سازمانهای بین المللی و همچنین سایر بازیگران نظام بین الملل در عرصه تعاملات بین المللی در ایفای نقش های دیپلماتیک اشاره دارد. کلان شهرها به عنوان بزرگترین مجموعه های انسانی در جهان سهم بسزایی در گسترش و بهره برداری از دیپلماسی شهری دارند. از این رو کلان شهرهایی مانند مشهد با توجه به پتانسیل های منحصربه فرد جغرافیایی، مذهبی، اقتصادی، فرهنگی، علمی و ارتباطی خود حائز اهمیت بالایی در تحرک و فعالیت های دیپلماتیک ایران با نهادهای همتای خود و در سازمانهای منطقه ای نظیر اکو می باشند. این نوشتار برآن است تا به این پرسش پاسخ دهد که بارزه ها و مولفه های بالقوه نقش آفرینی کلان شهر مشهد در حوزه دیپلماسی شهری با نگاه معطوف به حوزه جغرافیایی سازمان همکاری های اقتصادی اکو چیست؟در پاسخ انگاره ابتدایی این است که مشهد و به تعبیری خراسان از ویژگی های چندگانه طبیعی،انسانی و معنایی موثرتری نسبت به دیگر شهرهای کشورهای عضو اکو در ایفای این نقش برخوردار است. روش مورد استفاده روش کتابخانه ای و اسنادی می باشد.

امروزه کشورها علاوه بر دیپلماسی سنتی به دیپلماسی عمومی تمایل نشان داده و سعی دارند تا با استفاده از آن اهداف خود را پیش برده و منافع خود را تأمین کنند. ایران نیز از این قافله عقب نمانده و در تلاش بوده تا دیپلماسی عمومی خود را در هر منطقه ای به ویژه افغانستان اعمال کند و در این راه از ابزارها و شیوه های مختلفی استفاده کرده است. افغانستان یکی از جوامع هدفی است که به دلیل اشتراکات فراوان زبانی، فرهنگی، دینی، تاریخی و... با ایران، می تواند تحت تأثیر مثبت قرار بگیرد. در این پژوهش تلاش شده است تا به مفهوم دیپلماسی عمومی پرداخته شود و دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در افغانستان بررسی گردد. در نهایت نیز عوامل افزایش پیوند بین دو کشور مورد مطالعه قرار بگیرد. طی این تحقیق به این سؤال پرداخته می شود که نقش دیپلماسی عمومی ایران در افغانستان پسا طالبان، در افزایش پیوندهای میان دو کشور چیست؟ فرضیه تحقیق نیز مبنی بر این است که ایران در اعمال دیپلماسی عمومی خود در افغانستان پسا طالبان از روش های سیاسی، فرهنگی-آموزشی و اقتصادی استفاده کرده است و این اقدامات باعث افزایش همدلی و در نتیجه باعث افزایش پیوندهای بین دو کشور شده است. برای ارزیابی فرضیه تحقیق هم از نظریه کنش ارتباطی زاهارنا استفاده شده است که میزان روابط و نزدیکی کشورها را با استفاده از سه شاخصه؛ روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی _ آموزشی مورد سنجش قرار می دهد.