سعیده سادات گرامیان

دیپلماسی شهری به حضور شهرها در کنار دولت ها، سازمانهای غیردولتی، شرکتهای چندملیتی و سازمانهای بین المللی و همچنین سایر بازیگران نظام بین الملل در عرصه تعاملات بین المللی در ایفای نقش های دیپلماتیک اشاره دارد. کلان شهرها به عنوان بزرگترین مجموعه های انسانی در جهان سهم بسزایی در گسترش و بهره برداری از دیپلماسی شهری دارند. از این رو کلان شهرهایی مانند مشهد با توجه به پتانسیل های منحصربه فرد جغرافیایی، مذهبی، اقتصادی، فرهنگی، علمی و ارتباطی خود حائز اهمیت بالایی در تحرک و فعالیت های دیپلماتیک ایران با نهادهای همتای خود و در سازمانهای منطقه ای نظیر اکو می باشند. این نوشتار برآن است تا به این پرسش پاسخ دهد که بارزه ها و مولفه های بالقوه نقش آفرینی کلان شهر مشهد در حوزه دیپلماسی شهری با نگاه معطوف به حوزه جغرافیایی سازمان همکاری های اقتصادی اکو چیست؟در پاسخ انگاره ابتدایی این است که مشهد و به تعبیری خراسان از ویژگی های چندگانه طبیعی،انسانی و معنایی موثرتری نسبت به دیگر شهرهای کشورهای عضو اکو در ایفای این نقش برخوردار است. روش مورد استفاده روش کتابخانه ای و اسنادی می باشد.

نظریه های سنتی، دیپلماسی را در ابزارهای نرم افزاری و دفاع از ابزارهای سخت این حوزه به شمار می برد. مفهوم دیپلماسی دفاعی با به پرسش گرفتن این تصوره های سنتی، مفهومی مفهومی برای تفکیک و جداسازی امنیت از دفاع، در عرصه سیاست خارجی کشور است. دیپلماسی دفاعی بر این نکته تاکید می کند که از دیپلماسی می توانم در جهت چندگانه و در مقابله با انواع آسیب ها بهره جست. با توجه به اینکه پس از، جمهوری اسلامی ایران، در معرض خطرات مختلف از سوی منطقه و فرامنطقه های قرار گرفته است، بررسی رسالت و توان دفاعی کشور به نظر می رسد. با توجه به جایگاه و نقش «رهبری» در جمهوری اسلامی ایران، با بیان مقام رهبری در گونه شناسی انواع تهدید، می توان این مخاطرات و تهدیدها را به دو دسته سخت و نرم تقسیم کرد. این پژوهش درباره «همسنخیِ رسالتِ دیپلماسیِ دفاعی در برابر تهدیدهای نرم در گفته ها و نوشته های مقام رهبری» شکل می گیرد. برای پاسخ به این پرسش، نخست باید به نوع شناسی تهدید در گفته ها و نوشته های رهبر انقلاب پرداخت و سپس نسبت به آن با رسالت دیپلماسی دفاع را ارزیابی کرد. بررسی بیانات آیت الله خامنه ای در جهت گونه شناسی انواع تهدیدها و هم سنجی آن با رسالت دیپلماسی دفاعی کشور از اهمیت این پژوهش است. برای تحلیل این آثار از موضوعات نشانه شناسانه به منظور کشف و تفسیر داده ها می شود.

عموما در دیرینه شناسی نظریه یا مکتب رئالیسم،به هابز، ماکیاول یا در متون کلاسیک به کاتیلیای هندی،مکتب شون دزو در چین و در آراء اسلامی به ابن مقفع استناد می شود.ضرورت طرح چنین آرائ و اندیشه هایی را می توان در ضروریات دهه 1930 و 1940 در پی وقوع دو جنگ بزرگ جهانی جستجو کرد.آن زمان که درپی، ناکامی اندیشه های آرمانگرایانه در جلوگیری از جنگ ه ا ومنازعات، نیاز محافل آکادمیک به دیدگاهی نوین و مبتنی بر واقعیت ها احساس میشد.این مقاله در تلاش است تا با بازخوانی آثار متعدد توماس هابز،تفاسیر واقع گرایانه از توماس هابز را اصلاح کند. این بدان معنی است که هابز به آن اندازه که غالبا تصور میشود به درک واقع گرایانه از روابط بین الملل، نزدیک نیست. با توجه به تصور هابز از انسان و وضعیت طبیعی، شکل گیری لویاتان و قانون طبیعت، می توان استدلال نمود که درک هابز از روابط بین الملل همیشه هم تعارض آمیز نبوده و امکان تنظیم منافع متناقض وجود دارد؛تفسیری که منجر به امکان اتحاد و همکاری در روابط بین الملل می شود.انگاره این نوشتار آن است که برایند نوشتارهای هابز حاکی از آن است که هابز نه صرفا رئالیست،که خردگرا نیز می باشد.روش این نوشتار مبتنی بر روش اسنادی و کتابخانه ای و تحلیل متن می باشد.

هدف پژوهش پیش رو شناسایی ابعاد مختلف سیاست خارجی ایران با روش تحلیل گفتمان است. برای این منظور دو دوره زمانی برجسته در تاریخ معاصر ایران، مورد توجه واقع شده است. سیاست خارجی محمد مصدق از سال 1320 تا 1332 و سیاست خارجی محمدرضا پهلوی از سال 1342 تا 1357. سوال اصلی این پژوهش بر این پایه است که،گفتمان های محمد مصدق (1332 – 1330) و پهلوی دوم (1357-1342) در قبال غرب در سیاست خارجی ایران چه همانندی ها و ناهمانندی هایی داشته اند؟ فرضیه ]چنین است : به نظر می رسد گره گاه های گفتمانی، در گفتمان های رویکرد به غرب در هر یک از دوره های محمد مصدق (1332 – 1330) و پهلوی دوم (1357- 1342) با بر ساختن معناهای مورد نظر خود باعث طرد و به حاشیه راندن سایر گفتمان های ممکن در سیاست خارجی ایران شدند. بر این اساس : الف) همانندی گفتمان های مذکور به حاشیه راندن سایر گفتمان هاست. ب) ناهمانندی این گفتمان ها در این است که : 1. در دروان نخست وزیری مصدق گفتمان ملی گرایی وی که در بستر آن رویکرد استقلال خواهی در برابر غرب به اجرا درآمد، مبنای سیاست خارجی او بود. 2. گفتمان جهان گرایی محمدرضا شاه که بر اساس سیاست شباهت با غرب، مبنای سیاست خارجی شاه را تشکیل داد.

توسعه از مفاهیم و مقولات بحث برانگیز ادبیات سیاسی بوده، امروزه بر سیمای امنیت تزئین و از اهمیت و حساسیت در ابعاد تازه ای برخوردار گشته است. نوشتار حاضر بهمقوله ی توسعه از بعد امنیتی مینگرد. در بحث توسعه، تمرکز بر طرح توسعه ی بومی از نوع اسلامی- ایرانی آن است تا ماهیت و خصائل این مفهوم ابهام زا و الزامات مترتب بر آن مورد واکاوی قرار گیرد. در اینجا کانون بحث را (هست ها/ بایدها و نبایدها، واقعیات/ آرمان ها و مطلوبیت ها) تشکیل میدهد. واقعیت موجود در فضای سیاسی کشور «رقابت سیاسی برون سیستمی» است که پیامدهای امنیتی ناگواری در سطح منطقه و فرامنطقه ای به همراه داشته است. چنین شرایطی مستلزم طرح و اجرای یک راهبرد جبرانی متناسب با فضای حاکم است. در این نوشتار راهبرد جبرانی بر محور ضرورت انتقال رقابت ها از خارج سیستم به درون سیستم میباشد تا از رهگذر آن از گستره و شدت جدال ها و رویاروییهای سیاسی کاسته شود و ضریب امنیت سیاسی کشور ارتقاء یابد. بدین سان، پاسخ به پرسشی که بر چیستی، چگونگی و ویژگیهای ماهوی راهبرد مطلوب دفاعی در حوزه سیاسی، امنیتی متمرکز گشته، بر محور الگوی راهبرد «رقابت درون سیستمی» به عنوان الگوی بهینه ی دفاع سیاسی به تجزیه و تحلیل میپردازد.