اسلام و پژوهش های مدیریتی

هدف این نوشتار بررسی منابع قدرت رهبریِ حضرت یوسف(ع) از نگاه قرآن است. مطالب به صورت کتابخانه ای جمع آوری و به روش «توصیفی تحلیلی» و با مراجعه با متون مدیریتی و تفسیری، تجزیه و تحلیل شده است. ابتدا با توجه به آثار مدیریتی، منابع قدرت تبیین گردید. این منابع عبارت اند از: قدرت قانونی، قدرت پاداش، قدرت مهارت و تخصص، قدرت اطلاعات، قدرت صلاحیت و رابطه. سپس وجود آنها در دوران پیامبری حضرت یوسف(ع) و کیفیت آنها اثبات گردید. در ادامه، علاوه بر منابع رایج قدرت رهبری که در آثار پژوهشی و کتب مدیریتی ذکر شده است، با توجه به بیان قرآن از زندگی، سیره و مدیریت حضرت یوسف(ع) در جامعه آن روز، منابع دیگری یافت شد که عبارت اند از: توفیق الهی، معجزه و وحی. در نهایت، به توان الگوگیری انسان های عادی از منابع قدرت پیامبران اشاره گردیده است.

کار ارزشمند ترین رفتار انسان است که اگر در چارچوب های پذیرفته شده اسلامی باشد؛ مرضی الهی نیز قرار خواهد گرفت. در فقه اسلامی، توصیه های ارزشمندی درباره کار سازمانی یافت می شود که می تواند راهنمای خوبی برای کارکنان سازمان ها باشد. فقه اسلامی می تواند وضعیت سازمان ها را بهبود بخشد. تقویت این عرصه با استخراج و دسته بندی مسائل فقه سازمانی صورت می گیرد. این مطالعه از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت کیفی است و رویکرد به روش «تحلیلی توصیفی» است که با استفاده از منابع دینی انجام شده است. این پژوهش به برخی از ابعاد فقهی کار سازمانی، یعنی استخدام نیروی انسانی، کسب مهارت کار، ساعت کار در سازمان و استفاده از اموال سازمانی پرداخته است تا شیوه ای برای طراحی بهبود کار سازمانی به مثابه نمونه ارائه دهد. نتایج تحقیق نشان می دهد برای بهبود وضعیت کار در سازمان ها، نیازمند استفاده از ظرفیت فقه اسلامی در تدوین قوانین، اصلاح ساختارها، آموزش منابع انسانی و برنامه های سازمان هستیم.

صاحب نظران سازمان و مدیریت، ارتباطات سازمانی را به مثابه خون جاری در رگ های سازمان قلمداد کرده اند. ارتباطات سازمانی از فرهنگ عمومی حاکم بر محیط عمومی سازمان و جو سازمانی حاکم بر سازمان تأثیر می پذیرد. ارتباطات سازمانی مشتمل بر ابعاد و مؤلفه های متعددی است. هدف این پژوهش آن است که تأثیر مواسات اسلامی، به عنوان یکی از جنبه های مهم فرهنگ اسلامی را بر محتوای ارتباطات سازمانی را مورد بررسی قرار دهد. پژوهش با روش مطالعات کتاب خانه ای و اسنادی انجام شد. با مراجعه به منابع و مطالعات مدیریتی و سازمانی، مؤلفه محتوا در ارتباطات سازمانی توصیف شد و با مراجعه به منابع قرآنی و حدیثی و مؤلفه های مواسات اسلامی استخراج شد. در گام بعد، تأثیر مواسات اسلامی بر محتوای ارتباطات سازمانی مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد که محتوای ارتباطات سازمانی در سازمان اسلامی مبتنی بر مواسات، از نوع ارتباطات حمایتی است و در آن بر بعد حمایتی ارتباطات تأکید می شود.

رفتارهای امام علی(ع)، منبع اطمینان بخشی از سبک زندگی اسلامی است؛ رفتارهایی برآمده از آموزه های وحیانی که اخلاق نبوی را نشان می دهد. در این میان، آن دست از رفتارهایی که در تنظیم روابط بینافردی و اجتماعی کاربرد دارد، از اهمیتی مضاعف برخوردار است. چه این که بسیاری از مشکلات، تابعی از رفتارهای ناصحیح و چالش بر انگیز است که در رویارویی افراد با یکدیگر در سویه های «هم گرایانه» و «واگرایانه» رخ می نماید. ذیل سویه هم گرایانه، درباره مناسبات کاری، باید گفت زندگی امیرمؤمنان(ع) دربردارنده رهنمودهای کاربردی در زمینه فرهنگ کار و نحوه تنظیم روابط کاری است؛ آموزه هایی که بر پایه کرامت انسانی و بایسته های اخلاقی، طریقه صحیح تعاملات بین عوامل انسانی فرادست و فرودست را نشان می دهد. برپایه مقاله حاضر که با روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر منابع کتابخانه ای سامان یافته، امام علی(ع) قائل به فاصله قدرت نبود و روابط عوامل انسانی در محیط کار را معطوف به اخلاق و کرامت انسانی می خواست. آن حضرت در این رابطه، به اقداماتی دست زد که پنداره شکنی برای کاستن از ارج فاصله قدرت و حذف حاشیه امن در مناسبات کاری از مهم ترین این اقدامات بود. همچنین با توجه به شایستگی های اخلاقی و شغلی، الگویی از رفتار حرفه ای در شایسته گزینی را به یادگار گذاشت.

این پژوهش با هدف بررسی و استخراج برخی از مهم ترین مبانی دینی اعتقادی مدیریت عملکرد سازمانی از منظر آموزه های اسلامی انجام شده است. مسئله اصلی تحقیق حاضر این بوده که مبانی اعتقادی مدیریت عملکرد سازمانی از منظر آموزه های اسلامی چیست؟ برای پاسخ به این پرسش و استخراج مضامین مرتبط با این موضوع، با استفاده از روش ترکیبی «استنباطی تحلیلی» (تحلیل مضمون)، با جست وجوی واژگانی و نیز با مراجعه مستقیم و مطالعه ترتیبی متون منابع، تحقیق گسترده ای انجام شد. نتیجه تحقیق با انجام سه مرحله رمزگذاری توصیفی، تفسیری و رابطه ای، دستیابی به 197 مضمون توصیفی یا پایه و 19 مضمون تفسیری یا سازمان دهنده و 5 مضمون رابطه ای یا فراگیر بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد «علم و معرفت» با دو مؤلفه، «ایمان به دین اسلام با تمام ابعاد آن» با سه مؤلفه اصلی، «نگاه به هستی از منظر دینی» با دو مؤلفه، «نگاه به انسان از منظر دینی» با پنج مؤلفه و «ایمان به سنت های الهی» با سه مؤلفه به مثابه مبانی دینی و اعتقادی یا مبانی خاص برای مدیریت عملکرد سازمانی از منظر آموزه های اسلامی مطرح اند.

در مدیریت منابع انسانی نقش جنسیت در گزینش نیروی انسانی بررسی گردیده است و چون این بحث با رویکرد غیردینی مطرح شده، گزینش زنان در همه مشاغل بدون قید خاصی انجام می شود. در جوامع اسلامی نیز امروزه زنان وارد مشاغل گوناگون شده اند، درحالی که حضور آنها در محل کار سبب برخورد با نامحرمان می شود. ازاین رو ضرورت دارد مشاغل زنان از دیدگاه اسلام بررسی گردد. بنابراین تحقیق حاضر سعی بر آن دارد تا نقش جنسیت در گزینش نیروی انسانی را با توجه به سیره رسول اکرم(ص) و حضرت علی با روش «توصیفی و تاریخی» بررسی کند. آنچه از بررسی سیره حضرت رسول اکرم(ص) و حضرت علی(ع) به دست می آید، این است که بانوان در صحنه های گوناگون حضور داشته و هیچ منعی از طرف آنان صادر نشده است. پس گزینش بانوان در مشاغل گوناگون هیچ منعی ندارد، اما در محیط کار و سازمان باید احکام اسلامی رعایت شود. در صورت نقض قوانین اسلامی آن کار برای زن حرام است.