اسلام و پژوهش های مدیریتی

یکی از مهم ترین کارکردهای معنویت در سازمان ها، بهبود ارتباطات انسانی در سازمان است. انسان به دلیل بعد اجتماعی و پیشبرد اهداف خود، ناگزیر به ارتباط و معاشرت با دیگران است. این نوع ارتباط در جوامع غیردینی و غیر معنوی غربی، بر اساس منافع شخصی، حزبی یا گروهی برقرار می شود. اما در جوامع اسلامی، ارتباطات علاوه بر پوشش منافع شخصی و حزبی، پا را فراتر گذاشته و ضمن رفع نیاز مشروع یکدیگر، صبغه الهی پیدا می کند، به گونه ای که برای جلب رضای الهی، یکدیگر را دوست داشته و به همدیگر احترام می گذارند. این تحقیق به دنبال تبیین نظری تأثیر معنویت بر ارتباطات میان فردی است. در این راستا، به بررسی مفهوم معنویت، ارتباطات، عوامل مؤثر بر ارتباطات سازمانی و انسانی خواهد پرداخت.روش تحقیق، توصیفی تحلیلی است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که معنویت اسلامی، ارتباطات میان فردی تأثیرات از این قبیل است: نرمی در گفتار، پایین آوردن صدا در معاشرت، به کارگیری واژه های زیبا، قبول عذرخواهی دیگران، عدم غیبت، برخورد برادرانه، ادای امانت، دفع بدی با خوبی، صبر و شکیبایی در برابر نظرات مخالفان، عفو و نادیده گرفتن در برار لغزش دیگران، احسان در سختی و گشایش، روحیه همیاری و همکاری، سبقت در خیرات، عدم تجسس، تواضع، تغافل و.. .

اندیشمندان در راستای تحقق اهداف به طور اثربخش و کارآمد با توجه به فرهنگ خاص خود، مجموعه هایی از اصول رهبری و مدیریت را مطرح می کنند. در این میان، نظریه رهبری تحول آفرین برنارد بس مورد توجه بسیاری از اندیشمندان قرارگرفته است. از آنجایی که نوع نگاه مدیریت غربی منجر به افزایش بهره وری بوده و از تکامل نیروی انسانی غفلت شده است، ضرورت دارد که به این نظریات با نگاه اسلامی نگریسته شود. نظریه برنارد بس دارای چهار بعد است که در این مقاله به بعد ترغیب فکری پرداخته می شود. شاخصه هایی که برای این بعد ذکرشده، عبارت اند از: تشویق نوآوری و شیوه های جدید چگونگی انجام کار، مشورت به هنگام جست و جوی راه های حل مسئله، وادار کردن دیگران به نگریستن به مسائل از زوایای مختلف و تشویق به بررسی مجدد مفروضات اساسی. این تحقیق به دنبال ارزیابی درباره بعد ترغیب فکری نظریه رهبری تحول آفرین بس با نگرش اسلامی است. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی است و در گردآوری اطلاعات، از روش کتابخانه ای استفاده شده است.

«اثربخشی» به عنوان مهم ترین شاخص عملکرد سازمانی، همواره از اهمیت برخوردار بوده، چگونکی فهم و تعیین معیارهای آن محل توجه پژوهشگران مدیریت بوده است. در پژوهش حاضر، تلاش شده است تا مفهوم «اثربخشی»، معیارها و راهبردهای آن در متون اسلامی با روش «توصیفی- تحلیلی» بررسی شود. با بررسی ادبیات رایج و تحلیل آیات و روایات، می توان گفت: اثربخشی از دیدگاه اسلام، دارای معنا و معیارهای ارزیابی خاصی است که با ادبیات مدیریت تفاوت اساسی دارد. «اثربخشی» از دیدگاه اسلام، عبارت است از: حسن انجام عمل، و عمل شایسته ای که برخوردار از معیارهای ذیل باشد: ایمان خالصانه، نیت صادقانه، و الزام عملی به انجام کار درست و شایسته. برای تأمین و تحقّق کار درست و شایسته، راهبردهای ذیل را می توان از منظر اسلام در نظر گرفت: حُسن تدبیر، بهره گیری از تجربه، مشورت و نظرخواهی، ارزش گرایی در کار، اتقان در انجام کار، و انجام دادن کامل کار.

لازمه هر سازمانی فعالیت هایی است که اعضای سازمان در قبال یکدیگر، سازمان، ارباب رجوع یا مشتریان انجام می دهند که در دانش «رفتار سازمانی» بحث و بررسی می شود. هر سازمانی با توجه به مبانی ارزشی خود، به دنبال دستیابی به الگویی از رفتار سازمانی است که در عملکرد سازمان بالاترین اثربخشی و کارایی را داشته باشد. یکی از الگوهای رفتاری متناسب با سازمان های اسلامی، الگویی است که مبتنی بر اخوت اسلامی باشد. سازمان-های اسلامی به دلیل تفاوت مبنایی با سازمان های غیر اسلامی، نیازمند شیوه های خاص خود در اداره سازمان هستند. محقق پس از جست وجو در کتاب های اسلامی، با روش گرندد تئوری مؤلفه های بینشی الگوی اخوت اسلامی را به دست آورده و یافته های خود را با تمرکز بر روش تحلیلی – توصیفی بیان کرده است که عبارت اند از: خدا باوری، معادباوری، راهنماباوری، با ارزش دانستن نعمت های الهی، منفور دانستن خشم و عذاب الهی، شناخت جایگاه و ارزش اخوت اسلامی.

یکی از مهم ترین حوزه های سیاست گذاری، ویژگی ها و مختصات مدیریتی و رفتاری سیاست گذاران است. التزام عملی به هنجارها و اصول اعتقادی رایج در هر جامعه، سیاست گذاران را وادار به اخلاق مداری و پرورش شایستگی های متناسب با شأن سیاست گذاری می کند. اگر در هر حکومت، براساس ارزش های حاکم، معیارهایی مشخص شود که تضمین وثیقی برای رعایت اخلاق از سوی خط مشی گذاران ایجاد کرده، و براساس آن مدیران نالایق به طور طبیعی، ناموزون جلوه کنند، انتظاراتی که از سازمان ها وجود دارد، محقق خواهد شد. ازاین رو، با عنایت به ارزش های حاکم در جمهوری اسلامی و با توجه به اشراف رهبر انقلاب، بر این ارزش ها و نیازهای جامعه و تشخیص دقیق ایشان در شناسایی مسئولان کارآمد، در این نوشتار با روش تحلیل محتوای سخنان ایشان به سیاست گذاران، با هدف کشف اصول و معیارهای اصلی کارگزاران جمهوری اسلامی ایران تدوین یافته است. حاصل این پژوهش، استخراج هشت شاخص کلان شامل اندیشه اسلامی و التزام به آن، مدیریت صحیح امور، گرایش به اتحاد و انسجام، تعهد به نظام اسلامی، مردم مداری، خودباوری، آرمان گرایی و عدالت محوری می باشد. این اصول و معیارها می تواند راهنمای عمل جامع مدیران دولتی ایران باشد که براساس آن، مسیر سیاست گذاری مبتنی بر مبانی انقلاب اسلامی برای مسئولان بخش دولتی روشن شود.

در آیه 88 سوره هود آمده است: «من جز اصلاح نمی خواهم تا آنجا که توان دارم، و توفیق من جز به خدا ن یست. ب ر او ت وکل کردم و به سوی او باز م ی گردم». این همان هدفی است که تمام پیامبران آن را پیگیری م ی کردند: اص لاح ع قیده، اصلاح اخلاق، اصلاح عمل، و اصلاح روابط و نظامات اج تماعی. این گونه اصلاح ها در پرتو تغییر و تحول گروه ها شکل می گیرد. در این مقاله مبانی و مؤلّفه های مدیریت تحول گروهی در سازمان بحث می شود. مسئله پژوهش حاضر این است که مبانی و مؤلفه های مدیریت تحول گروهی در سازمان از منظرقرآن کدام اند؟ پژوهشگر با رویکردی «توصیفی – تحلیلی» و با استفاده از روش مطالعه کتابخانه ای به پژوهشی نظری در آموزه های قرآن اقدام نموده است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که مبانی هستی شناسی، انسان شناسی و ارزش شناسی، مهم ترین مبانی مدیریت تحول گروهی است و برنامه ریزی و هدایت، مهم ترین مؤلفه های آن می باشد.