اسلام و پژوهش های مدیریتی

به شمار مکاتب موجود در جهان، دربارة انسان نظریه وجود دارد. به هر اندازه که این نگاه ها به انسان متفاوت باشند، علوم انسانی مترتب بر آن نیز تفاوت خواهد یافت. در این نوشتار انسان از ابعاد مختلف همانند آفرینش، هدف از زندگی، طبیعت، حقیقت، جبر و اختیار و ارزش محوری، از دیدگاه اسلام و اندیشوران مغرب زمین بررسی شده است. هدف این نوشتار بیان اثرگذاری انسان شناسی بر علوم اجتماعی و بخصوص سازمان و مدیریت است. نتیجة این پژوهش آن است که سازمان یا نظام سیاسی که بر اساس دیدگاه قرآن کریم دربارة انسان، سازماندهی و اداره میشود، بسیار متمایز از سازمان یا نظام سیاسی که بر اساس نگاه های اندیشوران مغرب زمین به انسان، سازماندهی و اداره میشود. با توجه به این امر میتوان گفت انسان شناسی از مبانی علوم اجتماعی به ویژه مدیریت شمرده میشود و بسیار مهم است.

انسان موجودی تصمیم گیر است. تصمیم گیری یعنی حل مسئله و انتخاب راه حل. مدیران برای تصمیم گیری و چاره جویی مسئله، باید مقدماتی فراهم آورند تا بتوانند موضوع را بشناسند و سپس آن را حل کنند. برخی از این مقدمات آگاهانه برگزیده میشوند و برخی دیگر بدون توجه به کار میروند. انسان ها تحت تأثیر عوامل تربیتی و شناختی در دوران زندگی برداشت هایی در ذهن خود جای میدهند و به هنگام تصمیم گیری، به طور طبیعی از آنها استفاده میکنند. مدیران آگاه با جاسازی اطلاعات واقعی و ارزنده و چینش مناسب آن میتوانند شرایط را برای تصمیم گیری بهتر خود فراهم سازند. نگرش ها با هدایت ذهن مدیران، آنان را در پیمودن فرایند تصمیم گیری همراهی میکند. نگرش های مدیران میتواند در همة مراحل تصمیم گیری نقش بیافریند. نقش آگاهیهای هستیشناسانه و انسان شناسانة مؤثر در تصمیم گیری، در این مقال در کانون توجه است. مدیران مؤمن با داشتن این آگاهیهای ضمنی بهتر میتوانند در رویاروی مسائل قرار گیرند. در این مقاله با تحلیل مفهوم نگرش و تبیین مراحل تصمیم گیری، تلاش شده است که با استفاده از منابع اسلامی تأثیر نگرش ها بر تصمیم گیری بررسی شود.

ارائة تحلیلی جامع و روشمند از فرهنگ برای تصمیم گیری بهینه، همواره از دغدغه های اصلی نظام مدیریت فرهنگی کشور بوده است. بدون دسترسی به اطلاعات صحیح و دقیق از وضعیت گذشته و حال فرهنگ کشور، نمیتوان به گونه ای مناسب و اطمینان بخشی تصمیم گرفت. گردآوری اطلاعات صحیح و دقیق و تحلیل کارآمد آن، نیازمند الگوهای جامعی است که تمام ابعاد نظام فرهنگ و تعاملات حساس آن با سایر نظام ها را در مدنظر قرار دهد. در این مقاله، با روش تئوری مفهوم سازی بنیادی و با بهره گیری از یافته های آخرین مطالعات ملی حوزة فرهنگ، الگوی مفهومی جامعی شامل اجزا و عناصر نظام فرهنگی، مؤلفه های فرهنگ، سطوح فرهنگ و تعاملات آنها ارائه میشود.

برای شناختِ تفاوت های فرهنگی جوامع، دستیابی به مشترکات آنها ضروری است. عالمان اجتماعی کوشیده اند از طریق استدلال نظری، تجربة میدانی، و مطالعات آماری، مسائل مشترک بین جوامع را شناسایی کنند. نتایج این مطالعات به نظریاتی در باب ابعاد فرهنگ انجامیده است. یکی از مهم ترین مطالعات در این زمینه الگوی ابعادی هافستد در شناسایی ابعاد فرهنگ ملی است. وی پنج بُعد مشترک فاصلة قدرت، جمع گرایی فردگرایی، زنیگری ـ مردیگری، اجتناب از ابهام و جهت گیری کوتاه مدت ـ بلندمدت را بین جوامع شناسایی کرده است. نوع نگاه به این مقولات میتواند تفاوت های فرهنگی را مشخص کند. با توجه به اهمیت این موضوع در برنامه ریزیهای فرهنگی و احساس خلأ در مطالعات اسلامی در این زمینه، نویسنده کوشیده است با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، هریک از این زوایا را به جامعة جهانی عصر ظهور، که ظرف تحقق تمام ارز ش های اسلامی است، عرضه کند تا نتایج آن مبنای مطالعات و برنامه ریزیهای فرهنگی قرار گیرد. در این مقاله جمع گرایی ـ فردگرایی (یکی از ابعاد پنج گانة الگوی هافستد) در کانون بررسی قرار گرفته است.

نظام اداری کشور با وجود همة تلاش های صورت گرفته در جهت اصلاح آن همچنان فاقد کارایی و پاسخ گویی لازم است. یکی از علل اصلی آن، بیتوجهی به ارزش های اسلامی و نقش بنیادین آن در تحول و سلامت نظام اداری است. از این رو، تحقیق حاضر درصدد تبیین عوامل مؤثر بر سلامت نظام اداری و رشد ارزش های اخلاقی در آن با استفاده از آیات قرآن کریم و سیرة نظری و عملی معصومان(ع) با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی است. با تحلیل محتوی منابع اسلامی میتوان چنین نتیجه گرفت که سلامت نظام اداری و رشد ارزش های اخلاقی در آن، از یکسو تحت تأثیر مبانی هستیشناختی و انسان شناختی حاکم بر باورهای افراد سازمانی است و از سوی دیگر تحت تأثیر عوامل سه گانة ارزشی، درون سازمانی و برون سازمانی است. از این رو، اعمال سه نوع اصلاحات بینشی و اعتقادی، درون سازمانی و برون سازمانی ضروری است.

دستیابی به موقعیت برتر در بازار و حفظ آن به سبب گسترش و تنوع ضایع و شدت رقابت از یکسو و افزایش انتظارات مشتریان از سوی دیگر به گونه ای فزاینده دشوار شده است. امروزه مزیت سازمان ها برای پیشیگرفتن از یکدیگر نه در به کارگیری فناوری جدید، بلکه در بالا بودن اعتماد به نفس و میزان تعهد کارکنان به اهداف سازمانی نهفته است. با توجه به رقابتی شدن دنیای امروز و نقش مؤثر نیروی انسانی در بهبود عملکرد سازمان ها، هدف اصلی این تحقیق بررسی تأثیر عوامل سرمایة انسانی بر رقابت پذیری مؤسسات مالی است. در این تحقیق 158 پرسشنامه در شعب بانک کشاورزی استان گلستان توزیع شد و بر اساس 107 پرسشنامه جمع آوریشده فرضیه ها بر پایة آزمون فرضیة نسبت (آزمون دوجمله ای) و t یک نمونه ای بررسی شد. نتایج نشان داد که سرمایة انسانی بر راهبردهای رقابت پذیری (کاهش بهای تمام شدة ارائة خدمات، تمایز خدمات و تمرکز بر مشتری) در بانک تأثیر دارد.

«ارتباطات درون فردی» یکی از مهم ترین سطوح ارتباطات است که پایة ارتباطات دیگر (میان فردی، گروهی، سازمانی) به حساب میآید. ارتباطات درون فردی از مبانی ریشه دار و عمیق دینی و فلسفی برخوردار است که هم آموزه های وحیانی به آن توجه داشته و انسان را به تدبّر در آن فراخوانده و هم گزاره های فلسفی و عقلی آن را اثبات و تأیید کرده است. در منابع اسلامی، انسان موجود عاقل و برخوردار از نیروی اراده و اختیار معرفی گردیده که هرگونه کوشش او در قدم اول متوجه خود اوست تا مسئولیت و تبعات آن را بپذیرد و در گام های بعدی متوجه افراد دیگر است. ارتباطات درون فردی نه تنها از آن جهت مهم است که تعامل و رابطة انسان با تواناییهای درونیاش را ـ که حقیقت و هویت وی را شکل میدهد ـ رسم میکند، بلکه از این منظر که کارکردهای اجتماعی و سازمانی مؤثری دارد نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. مهم ترین نقش های سازمانی ارتباطات درون فردی عبارت اند از: خودکنترلی، عزت نفس، اعتماد به نفس، وجدان کاری.