پازند

جامعه شناسی زبان، علم بین رشته ای حاصل از پیوند زبان شناسی و جامعه شناسی است که در آن از روش های پژوهشی هر دو علم برای مطالعه زبان بهره گرفته می شود. جامعه شناسی زبان، زبان را به عنوان پدیده ای اجتماعی در نظر می گیرد. در این رشته، هر زبان در بافت اجتماعی-فرهنگی خود بررسی می شود. از آنجا که وقوع رخدادهای اجتماعی منجر به تأثیراتی روی زبان ها می شود، در جهان امروز که تنوع رخدادها چشمگیر است، پرداختن به زبان از منظر جامعه شناسی زبان امری ضروری است. در مقاله پیش رو تلاش شده، با مروری بر پژوهش های داخلی و خارجی در زمینه جامعه شناسی زبان، ضمن نگاهی اجمالی به رابطه زبان و جامعه، به جنبه ها و موضوعات گوناگون برای پژوهش های جامعه شناسی زبان شامل دو زبانگی و چندزبانگی، برخورد زبان ها، زبان های میانجی، تنوعات زبانی و برنامه ریزی زبانی پرداخته شود و تا حد امکان با بیانی ساده، زمینه آشنایی و ایجاد علاقه برای پژوهشگران؛ به ویژه محققان جوان؛ با این رشته فراهم آید. نتایج پژوهش نشان می دهد با توجه به جنبه های گوناگون مبحث جامعه شناسی زبان، پژوهش در این زمینه علاوه بر تنوع موضوعی، ممکن است نتایج شگفت انگیز و قابل ملاحظه ای نیز به دست آید.

تات از زبان های ایرانی شاخه شمال غربی و بازمانده یکی از گونه های ماد است. زبان تاتی دارای گونه های مختلفی است که در این پژوهش گونه تاتی شال بررسی شده است. در این تحقیق سعی شده به دو پرسش ذیل پاسخ داده شود. نخست این که در نظام آوایی گویش تاتی شال کدام ویژگی نظام آوایی، پذیرفتنی تر و بازتاب دهنده واقعیتی است که در ذهن گویشوران گویش تاتی شال در جریان است و دوم این که اسم، صفت و فعل در گویش تاتی شال به چه نحوی خود را نشان می دهند. روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی است و داده ها به شیوه کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده اند. هدف از این پژوهش، بررسی تغییرات آواها و نیز نحوه به کار بردن اسم، صفت و فعل در گفتگوهای سخنگویان تاتی شال زبان است. پس از تحلیل داده ها مشخص شد که ویژگی های پذیرفتنی و بازتاب دهنده نظام آوایی تغییرات واجی، گوناگون و قابل توجه از جمله جایگزینی، جابجایی، درج، ابدال مصوت ها و صامت ها، حذف همخوان پایانی، هماهنگی واکه است و در پاسخ به پرسش دوم اسم ها با درج پایانی [ʔah]، صفت ها با درج پایانی [a ] و فعل ها با درج پایانی e]] خود را نشان می دهند.

کاهش قدرت یک آوا را تضعیف می نامند. در تحقیق حاضر تحول فرآیند تضعیف در گویش تاتی خلخال (دِرَو)  از دوره ایرانی باستان تا به امروز توصیف می شود. فرایندی که در طی آن آواهای ایرانی باستان با درجه گرفتگی کمتری در گویش تاتی به کار می روند. نتایج پژوهش نشان می دهد که در گویش تاتی خلخال فرایندهایی از جمله سایشی شدگی، واکدار شدگی و حذف در رابطه با همخوان ها وجود دارد. در پژوهش حاضر فرایندهای مذکور بر مبنای نظریه بهینگی تحلیل و مشخص شدند. در فرآیند تحول تاریخی گویش تاتی خلخال صورت های بهینه صورت هایی هستند که در آنها فرآیند تضعیف اعمال شده است. از این رو، این فرایند محدودیت های نشانداری هستند که بر تعیین صورت بهینه حاکم اند..

امروزه در میان ادبا و بلاغیون فارسی زبان همچنان بر سر ماهیت و مقوله «تشخیص» چونان یک صنعت ادبی اختلاف نظر وجود دارد. غالباً محدود به دیدگاهی صورت گرا، آن را بعضی نوعی از استعاره و بعضی بیرون از استعاره می شناسند. در همین سطح زبانی به سامان دهی مقوله ای آن  و دسته بندی گونه های آن پرداخته اند که، چنان که خواهیم دید، تلاشی نافرجام بوده است. مسئله پژوهش این است که ماهیت و مقوله «تشخیص» در سنت ادب و بلاغت (دست کم فارسی) در هاله ابهام است. این پژوهش جستاری نظری است و با هدف شناخت بهتر پدیده زبانی ادبی «تشخیص»، با روشی توصیفی و شیوه استدلال کیفی ارائه شده است. در این پژوهش آراء چندی از معاصران حوزه ادب معرفی شده و برای تبیین ماهیت این پدیده از دیدگاهی علمی و نمایاندن جنبه هایی دیگر از واقعیت آن استدلالاتی نیز صورت گرفته است. در این پژوهش با تأکید بر ماهیت و کارکرد تشخیص، شواهدی از حوزه نگارگری ایرانی به میان آمده است.

ادب، یکی از راهبردهایی است که همچون دیگر تعاملات اجتماعی، در گفتمان سیاسی نیز کاربرد دارد. در این پژوهش قصد بر آن است تا راهبرد ادب از منظر زبان شناختی در گفتمان سیاسی ایران بررسی شود. بدین منظور مناظرات انتخابات ریاست جمهوری سال 1396 (با محوریت مناظره اول) مورد بررسی قرار گرفت. برای تحلیل داده ها از نظریه ادب براون و لوینسون (1987) استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد مقامات سیاسی ایران انواع کنش های تهدیدگر وجهه و مخالفت را انجام می دهند. آنها گاه مخالفتشان را کاملاً مستقیم بدون هیچ ابزار جبرانی انجام می دهند و دست به انتقاد صریح می زنند، گاهی از کنش تهدید وجهه با ابزارهای جبرانی مانند تعدیل گرها برای حفظ وجهه سلبی و ایجابی یکدیگر، استفاده می کنند و گاهی با کاربرد ابزارهای تشدیدی به مخالفت با یکدیگر می پردازند و وجهه سلبی و ایجابی یکدیگر را به چالش می کشند که به کارگیری این دسته از ابزارهای تشدیدی با توجه به بافت محافظه کار فرهنگی ایران، پدیده ای نوین به نظر می رسد.

بررسی و تحلیل گونه های زبانی نه تنها در حفظ یک زبان و یا گویش امری مهم تلقی می شود، در حفظ تاریخ و فرهنگ یک قوم نیز حائز اهمیت است. از سوی دیگر بررسی ساخت واژه گویش ها و استخراج وندهای اشتقاقی در معادل سازی واژه های بیگانه زبان های امروزی حاضر اهمیت است. گویش بختیاری بازمانده فارسی میانه و باستان است. این گویش دارای واژه های بسیار غنی است که وند های اشتقاقی آن در فارسی امروز مهجور گشته اند. هدف از این پژوهش با اتخاذ روشی توصیفی -تحلیلی، بررسی وندهای اشتقاقی گویش بختیاری چهارلنگ و مقایسه آن با زبان فارسی است. از این رو در پژوهش حاضر وندهای اشتقاقی گویش بختیاری چهارلنگ که برگرفته از کتاب واژه نامه گویش بختیاری چهارلنگ سرلک (1381) استخراج شده و با وند های اشتقاقی زبان فارسی مستخرج از کتاب ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز کلباسی (1387) مقایسه شده اند و سپس مطابقه و عدم مطابقه و معناداری از طریق برنامه spss بررسی شده است. یافته ها نشان می دهند، در مقایسه وندهای اشتقاقی گویش بختیاری چهارلنگ با زبان فارسی، 8/35 درصد عدم انطباق، 9/32 درصد انطباق و 3/31 درصد معناداری مشاهده می شود. لازم به ذکر است، وند های اشتقاقی گویش بختیاری که در زبان فارسی یافت نشده اند، می توانند در فرآیند معادل سازی واژه های بیگانه در زبان فارسی مورد استفاده قرار گیرند.