تنوعات زبانی

زبان شناسی شناختی اجتماعی یکی از جدیدترین رویکردهای کاربرد- بنیاد به مطالعه زبان و تنوعات اجتماعی آن است که در دهه های اخیر با هم گرایی زبان شناسی شناختی و زبان شناسی اجتماعی ایجاد شده است و رسالت آن مطالعه شناختی زبان در انواع تنوعاتش است. از سوی دیگر، فرهنگ نگاری از کاربردی ترین و مفید ترین دستاوردهای زبان شناسی است که هدفش ثبت زبان و تلویحاً تلاش برای استاندارد کردن زبان است. اما چگونه می توان این دو نگاه را که، اولی به دنبال مطالعه تنوع (و بنابراین واگرایی)، و دومی به دنبال ثبت و استانداردسازی زبان (و بنابراین هم گرایی) است، با هم جمع کرد؟ این مقاله پس از معرفی اجمالی چارچوب زبان شناسی شناختی اجتماعی، به معرفی و مقایسه رویکردهایی می پردازد که در این چارچوب بر روی فرهنگ نگاری انجام شده است.

پژوهش حاضر، تنوعات نحوی و واژگانی زبان کردی هورامی (گویش پاوه) از منظر زبان شناسی اجتماعی تنوع گرا را مورد بررسی قرارداده است. بدین منظور، پس از بررسی مطالعات انجام شده تاکنون، چهار مؤلفه عوامل فرهنگی، اجتماعی، خانوادگی و ارتباطی به عنوان متغیرهای اثرگذار بر تنوعات نحوی و واژگانی شناسایی شدند و پرسش نامه ای برای آن ها تدوین و در بین گویشوران توزیع شد. داده های حاصل از این پرسش نامه ها با استفاده از مدل معادلات ساختاری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل از مدل معادلات ساختاری نشان داد که مؤلفه ها به طور معناداری در ساخت عوامل اثرگذار بر تنوعات واژگانی و نحوی نقش ایفا می کنند. در پایان به منظور رتبه بندی مؤلفه های اثرگذار بر تنوعات واژگانی و نحوی از آزمون فریدمن استفاده شد. براساس نتایج آزمون فریدمن مشخص شد که به ترتیب مؤلفه عوامل اجتماعی با میانگین رتبه 37/3، عوامل خانوادگی با میانگین رتبه 16/3 و مؤلفه عوامل ارتباطی با میانگین رتبه 46/2 به عنوان مهم ترین مؤلفه ها در عوامل اثرگذار بر تنوعات واژگانی و نحوی نقش ایفا می کنند.

جامعه شناسی زبان، علم بین رشته ای حاصل از پیوند زبان شناسی و جامعه شناسی است که در آن از روش های پژوهشی هر دو علم برای مطالعه زبان بهره گرفته می شود. جامعه شناسی زبان، زبان را به عنوان پدیده ای اجتماعی در نظر می گیرد. در این رشته، هر زبان در بافت اجتماعی-فرهنگی خود بررسی می شود. از آنجا که وقوع رخدادهای اجتماعی منجر به تأثیراتی روی زبان ها می شود، در جهان امروز که تنوع رخدادها چشمگیر است، پرداختن به زبان از منظر جامعه شناسی زبان امری ضروری است. در مقاله پیش رو تلاش شده، با مروری بر پژوهش های داخلی و خارجی در زمینه جامعه شناسی زبان، ضمن نگاهی اجمالی به رابطه زبان و جامعه، به جنبه ها و موضوعات گوناگون برای پژوهش های جامعه شناسی زبان شامل دو زبانگی و چندزبانگی، برخورد زبان ها، زبان های میانجی، تنوعات زبانی و برنامه ریزی زبانی پرداخته شود و تا حد امکان با بیانی ساده، زمینه آشنایی و ایجاد علاقه برای پژوهشگران؛ به ویژه محققان جوان؛ با این رشته فراهم آید. نتایج پژوهش نشان می دهد با توجه به جنبه های گوناگون مبحث جامعه شناسی زبان، پژوهش در این زمینه علاوه بر تنوع موضوعی، ممکن است نتایج شگفت انگیز و قابل ملاحظه ای نیز به دست آید.