اندیشه های قرآنی متفکران معاصر (مطالعات قرآنی نامه جامعه سابق)

آفرینش انسان به عنوان احسن الخالقین، سؤال درباره دیگر موجودات را در ذهن به وجود می آورد. برای دستیابی به پاسخ این پرسش و شناسایی این موجودات بر اساس آیات و روایات، درمی یابیم که قبل از حضرت آدم (ع) مخلوقات متعددی همچون ملائکه، ابلیس، جنّ و نسناس می زیسته اند. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و پس از مطالعه و بررسی آیات و روایات و منابع تفسیری روایی، وجود مخلوقات ماقبل آدم(ع) ثابت شده است. بر این اساس، در آفرینش برخی از مخلوقات قبل از آدم(ع) اتفاق نظر بوده؛ اما در برخی دیگر، اختلاف نظر وجود دارد. برخی از محققان با استناد به روایات، وجود نسناس قبل از آفرینش آدم(ع) را انکار کرده اند. در این نوشتار، با بررسی نظرات علمای لغت و دقت در روایات ذکر شده در کتب تفسیری و روایی ذیل بحث آفرینش آدم(ع)، وجود نسناس به اثبات رسید. هم چنین ضمن اثبات آفرینش عناصر و مخلوقات متعددی پیش از آدم(ع)، با استناد به روایات، وجود عوالِم و آدم های متعددی قبل از آدم(ع) اثبات شد. بر این اساس، هم چنان که نسل کنونی آدم(ع) که اولین نسل آدم ها نبود، آخرین نسل نیز نخواهد بود.  

مسائل اعتقادی، زیربنای تفکّر انسان است و تمام باورها، اندیشه ها، حرکات و سکنات او، بر اساس اعتقاد انسان شکل می گیرد. بر این اساس است که شرط پذیرش در مباحث اعتقادی، تکیه بر برهان، استدلال، یقین و علم است. نوشتار حاضر با محوریت عینیت ذات و صفات الهی در اندیشه حکما، به روش کتابخانه ای و با بهره گیری از منابع فلسفی، سعی در بررسی دقیق توحید صفاتی از منظر حکمایی همچون ابن سینا، ملاصدرا و شیخ اشراق دارد. این پژوهش نشان می دهد نظر صحیح در نحوه اتصاف واجب تعالی به صفات حقیقی مانند علم و قدرت و حیات و ... این است که اولاً واجب تعالی در مرتبه ذات، واجد همه صفات کمالی است؛ ثانیاً این صفات، موجب کثرت ذات و باعث ترکب آن نمی شود، بلکه هر یک از این صفات، عین ذات و تمام ذات اوست؛ و ثالثاً هر کدام از این صفات، عین یکدیگر می باشند.  

کتب اصلی اهل تسنن حاوی مطالب بسیاری درباره شخصیت، اعتقادات و عملکرد حضرت خدیجه(علیهاالسلام) است. کتب معتبری همچون صحیحین و کتب تاریخی و تفسیری، همگی درباره این بانوی بزرگ اسلام سخن گفته اند. در این پژوهش سعی شده با روش تحلیلی و توصیفی و به دور از هرگونه تعصب، با استفاده از منابع اهل تسنن، زوایای خاص زندگی این بانو، که از نگاه محققین پنهان مانده،  واکاوی و با رویکرد علمی، بررسی و بیان گردد تا ضمن برداشتن گامی هرچند کوچک در معرفی جایگاه حقیقی و کمالات آن حضرت، از شخصیتی تأثیرگذار در تاریخ اسلام، رفع محجوریت شود. حضرت خدیجه(س) از چنان جایگاه و موقعیتی در اسلام برخوردار است که مکاتب، مذاهب و فرق مختلف اسلامی نتوانسته اند از ذکر فضایل او چشم پوشی کنند. البته در مواردی نسبت به این شخصیت ارزشمند جهان اسلام کم لطفی هایی دیده می شود که هر چند، گاه عاری از تعصب و اعمال سلیقه شخصی بوده؛ اما بخشی از آن ناشی از نگرش مغرضانه به ایشان است که منشأ آن بیشتر به دلیل بی توجهی و یا گاهی بالابردن جایگاه دیگر زنان پیامبر(ص) صورت گرفته است.

واژگان دخیل قرآن آن دسته از کلمات غیر عربی اند که با تغییراتی در قرآن به کار رفته اند. نظریات مختلفی در رابطه با وجود واژگان دخیل در قرآن ارائه شده است. وجود و یا عدم وجود واژگان بیگانه و جمع بین این دو نظریه، از دیدگاه های مطرح در این زمینه است. گذشته از دانشمندان اسلامی متقدم و متأخر که به طور مستقل و یا ضمنی به این مطلب پرداخته اند، گروهی از مستشرقان نیز در کتاب های خود مطالبی را بیان کرده اند. آنها شبهه ناسازگاری وجود این واژگان با عربی بودن قرآن را مطرح کرده تا نتیجه غیر وحیانی بودن قرآن را به دست بیاورند. در این نوشتار با نقد و بررسی دیدگاه برخی از دانشمندان اسلامی و مستشرقان، به تبیین نظریه صحیح و حل تعارض ظاهری بین وجود این واژگان با وصف «عربی مبین» پرداخته شده است. بررسی این مبحث نشان می دهد ریشه و خاستگاه اصلی این بحث، همان «دیدگاه اقتباس قرآن» مستشرقان است که مصدری غیر از وحی از جمله آداب و فرهنگ جاهلی، معارف دیگر ادیان آسمانی و به طور اختصاصی، تورات و انجیل را برای قرآن معرفی می کند که در جای خود نقدهای جدی به آن وارد است.

باور به حکومت جهانی منجی، از اشتراکات بین الادیانی است. در قرآن کریم، آخرین کتاب آسمانی، تاکید خاصی بر مستضعفان به عنوان مهم ترین نیروها در راستای  زمینه سازی برای تشکیل و تداوم حکومت جهانی بقیه الله الاعظم شده است. باور به حکومت جهانی حضرت مهدی(ع) چشم اندازی نو و امیدوارکننده را در پیش چشم انسان هایی قرار خواهد داد که سالیان متمادی در نقاط مختلف جهان از جمله فلسطین، نیجریه، سوریه، یمن، ایران و.. به عنوان مستضعفان آخرالزمانی، از جانب جبهه استکبار، تحت شدیدترین فشارها قرار گرفته اند. در نوشتار حاضر، به روش تحلیلی – توصیفی، نقش مستضعفان، که در تقابل فرهنگی آخرالزمان، بیشترین تاثیر را برای رسیدن به این افق روشن دارند، تبیین شده است. صبر و استقامت، خودآگاهی، بسیج اراده های عمومی، مبارزه با ضد فرهنگ ها در عرصه مهدویت، اطاعت محض از امام و کمک به ایشان در اداره حکومت و خلق قدرت انگیزشی برای رسیدن به یک افق مشترک، که همان حکومت جهانی حضرت مهدی(ع) است، اقداماتی است که مستضعفان برای رسیدن به حکومت الهی می توانند انجام دهند.

اعتقاد به مهدویت باور مشترک در ادیان الهی است .تمام معصومین از پیامبر اکرم تا امام یازدهم از جمله امام رضا علیه السلام به تببین مهدویت پرداختند وشیعیان را با آموزه های مهدوی آشنا و برای دوران غیبت آماده سازی کردند . با توجه به شرایط سیاسی و آزادی ایجاد شده در زمان امام رضا علیه السلام و بنا بر نیازهای مردم درباره مهدی موعود ،موضوعات متمرکز بحث مهدویت در کلام امام رضا علیه السلام مورد واکاوی در این نوشتار قرار گرفته که با روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع روایی شیعه انجامیده است .اندیشه های مهدویت در دوره امام باقر و امام صادق علیهما السلام تبیین شده بود و در زمان امام رضا علیه السلام جریان مهدویت توسط واقفیه و فرقه های ضاله دچار انحراف گشت وامام رضا علیه السلام کوشش کردند تا مهدویت و معرفت مهدوی را درخط صحیحش باز گردانده و صیانت کنند .برای رفع شبهات القاء شده از واقفیه به جامعه اسلامی، بیانات امام رضا علیه السلام در موضوعات القاب امام زمان علیه السلام ، علائم قبل از ظهور و آخر زمان و مسئله فرج و انتظار فرج راه گشا برای شیعه است.

مهم ترین هدف ادیان الهی در طول تاریخ، برقراری حکومت صالحان و تشکیل جامعه آرمانی است به طوری که در نگاه تمدنی همواره دو جریان در تقابل و ستیزش تاریخی قرار داشته اند: مستضعفان و مستکبران. حکومت جهانی حضرت مهدی(ع) منتی است که خدا بر مستضعفان قرار داده تا در فرجام تاریخی حق و باطل این مستضعفین باشند که پیروز میدان هستند. باور به این افق روشن چشم اندازی نو و امیدوار کننده را در پیش چشم انسان هایی قرار خواهد داد که سالیان متمادی در نقاط مختلف جهان از جمله یمن، نیجریه، سوریه، ایران و.. به عنوان مستضعفان آخرالزمانی تحت شدیدترین فشارها از جانب جبهه استکبار قرار گرفته اند. در نوشتار حاضر سعی شده نقش مستضعفان که در تقابل فرهنگی آخرالزمان بیشترین تاثیر را برای رسیدن به این افق روشن دارند، تبیین شود. صبرو استقامت، خودآگاهی، بسیج اراده های عمومی، مبارزه با ضدفرهنگ ها در عرصه مهدویت، اطاعت محض از امام و کمک به ایشان در اداره حکومت و خلق قدرت انگیزشی برای رسیدن به یک افق مشترک که همان حکومت جهانی حضرت مهدی(ع) است، اقداماتی است که مستضعفان برای رسیدن به حکومت الهی می توانند انجام دهند.