مطالعات قرآنی نامه جامعه

یکی از شبهات مطرح شده درکتاب نقد قرآن، مهریه زنان است. نویسنده این کتاب ذیل آیات مرتبط مهریه، مهریه را بهای فروش دختران و مزدی در برابر لذات جنسی مردان دانسته و در مقابل مردان را زورگیرانی شمرده که مهریه زنان گناهکار را به زور باز پس می گیرند. با توجه به اینکه قرآن از منابع اصلی استنباط احکام است و نیز اهمیت مساله مهریه در جامعه امروزی، پاسخ به این شبهات ضروری است. این نوشتار با روش تحلیلی توصیفی با بهره گیری از منابع کتابخانه ای به ویژه کتب تفسیری و روایی در صدد پاسخگویی به این شبهات برآمده است و با استفاده از قواعد تفسیری ثابت می کند زنان، امانات الهی در دست مردانند و مهریه عطیه ای از جانب مرد در برابر عصمت زن و نشان دهنده صداقت مرد در پیمان دوطرفه ازدواج است. در اسلام زن و مرد در پی ازدواج دارای تکالیف و حقوقی میشوند که در صورت عمل ننمودن به آن تکالیف، بخش یا همه حقوق که از جمله آن مهریه باشد، بازستانده می شود، کما اینکه این مساله در مورد کوتاهی مردان از وظایف خویش صادق است. واژگان کلیدی: سها، شبهه، مهریه، زنان، قرآن، نقد

آیات فضایل اهل بیت(ع) آن دسته از آیاتی هستند که به صورت غیرمستقیم بر اصل شانیت خلافت و امامت ایشان بر دیگران دلالت دارند. لذا مفسران اهل سنت، در طول تاریخ اسلام، موضع گیریهای مختلفی در برابر آن داشته اند. در این پژوهش، سعی شده تا این آیات در تفسیر «ابن کثیر دمشقی» مفسّر و تاریخ نگار قرن هشتم، از پیروان ابن تیمیه، در اعتقاد و دنباله رو طبری، در تاریخ و تفسیر، بررسی شده و چگونگی مواجهه او با این آیات روشن شود. برای دستیابی به این مهم، از روش تحلیلی – کتابخانه ای بهره گرفته شده است. بررسی این تفسیر نشان می دهد که ابن کثیر برخی از فضایل موجود اهل بیت در آیات را بیان نموده، در بعضی از آنها همسران پیامبر (ص) را شریک و فضایلی را که مویّد کسب مقام ولایت بر امت، توسّط ایشان هستند، انکار کرده است. حاصل این پژوهش آن است که او بر خلاف تعهّدش، مبنی بر بیان حقایق قرآن، گرفتار استنباطات شخصی و بر اساس تعصّبات مذهبی خود، کاملاً بر خلاف قواعد پذیرفته توسّط خود عمل کرده-است.

مسئله علم، از صفات واجب تعالی و یکی از مهمترین مسائل فلسفی و کلامی است که در آثار فلاسفه و متکلمان جایگاه ویژه ای دارد و نظرات مختلفی درباره آن ارائه شده است. فخر رازی و علامه طباطبایی نیز در آثار خود به صورت تفصیلی به مساله علم الهی و رابطه آن با سنت ابتلاء پرداخته اند. این دو اندیشمند از جهت مبنا و نوع نگاه، با هم تفاوت دارند. فخر رازی با مبنای جبرگرایانه و علامه طباطبایی با تأکید بر مسأله اختیار انسان به موضوع امتحان الهی می نگرند. علامه، با پذیرش علم پیشین الهی، معتقد است علم الهی عین ذات بوده و از ازل تا ابد به صورت اجمال در عین تفصیل، تمام معلومات و مخفیات موجودات را دربرگرفته است و ابتلا بشر با وجود اختیار انسان در حیطه ی علم الهی بوده در صورتی که فخر رازی علم الهی را اضافه بر ذات دانسته ومعتقد است علم الهی از ازل تا ابد نسبت به موجودات تفصیلی بوده و ابتلا بشر را به دلیل اینکه موجب جهل در ساحت الهی می شود نپذیرفته است. وی، پذیرش علم پیشین الهی را مستمسک جبر گرایی می داند. علامه این امر را مخدوش می داند و معتقد است اشتباه فخررازی این است که گمان کرده علم خداوند، حصولی است. علامه درباره رابطه بین علم الهی و ابتلائات بشر، برای خدای سبحان نوعی علم به اشیا (علم فعلی) به معنای خلق و ایجاد آنها قائل است به این معنا که با ایجاد اشیاء، آنها نزد خدا حاضر و مشمول علم حضوری خدا هستند.

با رویکرد به اعجاز تربیتی و تاثیر گذاری آیات قرآن، پرداختن به آموزه های تربیتی این الهی نامه در زمینه ها و ابعاد مختلف آن ضرورت یافته است. تصویرسازی تقابلی یکی از جذاب ترین و تأثیرگذارترین قالب ها در انتقال مفاهیم تربیتی است که در آیات متعددی از قرآن به کار گرفته شده است. پژوهش پیش رو به جهت کارآمدی بالای این قالب، درصدد بررسی این گونه تصویرسازی در سوره زمر و کشف کارکردهای تربیتی آن است. در این مسیر با تکیه بر منابع تفسیری و علوم تربیت اسلامی، اطلاعات با روش کتابخانه ای جمع آوری شده و به شیوه تحلیلی-توصیفی مورد بررسی قرار گرفته است. در سوره زمر، در 3 بخش حالات روحی و معنوی انسان ها، پاداش و جزای اعمال، گفتگوهای مربوط به دوزخیان و بهشتیان، از تصاویر تقابلی به صورت برجسته ای استفاده شده است. کارکرد اصلی به کارگیری عنصر تقابل صحنه ها، انتقال عمیق و مؤثر آموزه های تربیتی معارف الهی و کارکردهای فرعی آن ایجاد بستر مناسب برای ارائه الگوهای صحیح، معرفت بخشی، ایجاد انگیزه و شوق و رغبت نسبت به یک غایت سعادتمند و تشدید نفرت و بغض درباره فرجام شوم بدکاران است.

در مورد شأن نزول آیات ابتدایی سوره معارج، مفسران دیدگاه های متفاوتی دارند؛ برخی روایتی آورده اند که شأن نزول آن را مربوط به انتصاب حضرت علی علیه السلام به امامت در روز غدیر می داند و برخی دیگر با توجه به مکی بودن سوره معارج، به این شأن نزول ایراد گرفته اند و شأن نزول های دیگری را مطرح می کنند؛ این مقاله با هدف بررسی دیدگاه های مفسران در این زمینه، به تحلیل رویکرد آنان در مورد شأن نزول این آیات و ارتباط آن با مکی یا مدنی بودن سوره پرداخته است. و نتیجه می گیرد که قابل قبول ترین روایت در شأن نزول این آیات، روایتی است که آن را مرتبط با وقایع غدیر می داند. در مورد ارتباط این شأن نزول با مکی بودن سوره نیز دو توجیه می توان بیان کرد: اول این که این شأن نزول یکی از مصادیق آیه باشد. این برداشت با توجه به معنای شأن نزول و تفاوت آن با سبب نزول به دست می آید. چرا که طبق تعریف، شأن نزول الزاما اتفاقی نیست که در پی آن آیه نازل شده باشد. دوم این که آیه نزول مجدد شده و این اتفاق در مواردی رخ داده است که آیه یا سوره ای یک بار در مکه و بار دیگر به سبب دیگر در مدینه نازل شده است. بنابراین این شأن نزول برای سوره صحیح ترین شأن نزول است و منافاتی با مکی بودن سوره نیز ندارد.

حجاب به عنوان یک مفهوم دینی، مورد توجه علمای اسلامی بوده و اصل آن امری ضروری و مؤکد است و سلامت روانی جامعه و شخصیت حقیقی زن را پاسداری می کند. در قرآن کریم، در همه مواردی که از واژه حجاب استفاده شده، معنای لغوی آن (پرده، حائل و سدّ میان دو چیز) مورد نظر بوده و در هیچ موردی حجاب در معنای پوشش زن (کاربرد فقهی آن) به کار نرفته است. مفسران و عالمان دینی، آیات 31 سوره نور و 59 احزاب را ناظر به حجاب به معنای فقهی و عرفی آن دانسته و حکم حجاب را از آن استنباط نموده اند. اصطلاح متعارف حجاب، دستاورد عرف امروز جامعه بوده و در روایات و منابع فقهی از واژه «ستر» استفاده شده است که در زبان فارسی از آن به «پوشش» تعبیر می شود. از این رو مقاله حاضر، با توجه به دو آیه فوق، در دو محور، دلایل وجوب پوشش زنان و حدود آن را مورد بررسی قرار می دهد و به برخی شبهات قرآنی در این زمینه پاسخ می گوید. دلایل قرآنی و تاریخی، بیانگر وجوب و شمول حکم حجاب از زمان نزول وحی است. حجاب و پوشش، دارای پشتوانه دینی است که نه تنها منافاتی با اصل آزادی انسان ندارد و مانع فعالیت اجتماعی زن مسلمان نمی شود، بلکه التزام به آن، آستانه تحریک پذیری جنسی در محیطهای عمومی را کاهش داده و موجب افزایش رشد دینی می گردد.