بحران پژوهی جهان اسلام (سیاست پژوهی جهان اسلام سابق)

حوزه های علمیه امروزه سازمان های نظام وارند که برای آموزش و ترویج علوم برخاسته از قرآن کریم و احادیث و روایات پیامبر اکرم و امامان معصوم(ع) شکل گرفته اند. ظهور انقلاب اسلامی با محوریت حوزه های علمیه و تشکیل نظامی بر اساس مبانی دینی، از یک سو زمینه گشوده شدن افق هایی نو فراروی فقه شیعه و از سوی دیگر زمینه ساز نگرش نظام مند به دین و تولید و گسترش دانش های نوی دینی همچون فقه رسانه را در عصر انقلاب اسلامی مطرح کرد که تا امروز در حیات و بالندگی تفکر اسلامی مؤثر بوده است. فقه رسانه دانشی است که از طریق استنباط از منابع معتبر دینی به پرسش هایی از مسائل رسانه ها پاسخی فقهی می دهد و در چارچوب ارزش ها و نظام دینی، به احکام مربوط به عمل انسان در نظام رسانه ای می پردازد. نوشتار حاضر می کوشد با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی نقش و کارکرد روحانیت و حوزه های علمیه را در اهتمام به فقه رسانه و بایدها و نبایدهای آن در عصر هژمونی رسانه های فضای مجازی تحلیل و بازشناسی نماید.  

اگر جنبش و تحول آفرینی را از ویژگی های روحیه انقلابی بدانیم و انقلاب را به معنای دگرگونی برای پی افکندن نظمی نو بدانیم، بی تردید امام موسی صدر و علامه فضل ا... از چهره های شاخص حوزه بوده اند که نماد انقلابی گری به شمار می آیند؛ چراکه تلاشی انقلابی را برای واردکردن شیعیان به جهان رقم زده اند. این دو عالم دینی، دین را به پیشران حرکتی تبدیل کردند که در دو جنبش انقلابی امل و حزب ا... به بار نشست. همان گونه که امام صدر انقلابی اجتماعی را در درون طایفه شیعه رقم زد و در تأسیس جنبش امل نقشی یگانه داشت، فضل ا... هم با به راه انداختن جریانی سیاسی در تأسیس جنبش حزب ا... نقش بسیار مهمی داشت. صدر با تأسیس جنبش امل و مجلس اعلای شیعه لبنان، شیعه را در کنار اهل سنت به یکی از مؤلفه های اصلی جامعه لبنان تبدیل کرد و فضل ا... با زمینه آفرینی فکری برای جنبش انقلابی حزب ا... کوشید کیان شیعه را از مرحله انقلاب اجتماعی به انقلاب سیاسی منتقل کند. آنچه این مرحله گذار را تسریع کرد، بلکه به گونه ای آن را پدید آورد، انقلاب اسلامی ایران بود که فضل ا... از آن به «زُلزِلَتِ الاَرضُ زُلزالَهَا» یاد می کند.

موقعیت ژئوپلیتیکی کشورها در طول زمان تحت تاثیر عوامل مختلفی چون جنگ ها، انقلاب ها، تحولات نظام بین المللی همواره در حال تغییر و تحول می باشد. ایران یکی از کشورهای با اهمیت منطقه بوده است که طی چند دهه گذشته تغییر و تحولات عظیمی را تجربه کرده است که علل وقوع آن را می توان به عوامل ژئوپلیتیکی داخلی و خارجی بسط داد. بر هم خوردن نظام دو قطبی، سبب تغییر ماهیت ژئوپلیتیکی ایران و به دست آوردن نقش جدید در منطقه و جهان شد . از آنجایی که سیاست خارجی و عملکرد دولت ها برگرفته از محیط ژئوپلتیک و ایجاد شرایط تعامل در مجموعه ایی از رفتارهای مکانی و زمانی آنان است، جمهوری اسلامی ایران نیز به رغم برخورداری از موقعیت استراتژیک، به لحاظ عدم هماهنگی مؤثر میان جنبه های فیزیکی و نرم افزاری قدرت، فاقد جایگاه متناسب در صف بندی های نظام جهانی است و این خود هزینه های  فراوانی را بر سیاست خارجی کشور تحمیل کرده است. این مقاله به دنبال پاسخ به این سوال اصلی است که علل تغییر و تحولات موقعیت ژئوپلیتیک ایران در منطقه و نظام جهانی چه بوده است؟ برای پاسخ به سوال مذکور از روش توصیفی- تحلیلی  استفاده شده و جمع آوری منابع نیز به صورت کتابخانه ای و اینترنتی بوده است.

شرایط جغرافیای سیاسی سوریه به گونه ای است که منافع کشورهای قدرتمند جهانی و منطقه ایهمچون ترکیه و غرب و اسرائیل از یک سو و حامیان سوریه همچون چین، روسیه و ایران از سوی دیگر در آن گره خورده است و این موضوع بحران سوریه را بویژه در دوران پساداعش با پیچیدگی هایی روبرو کرده است. بنابراین سوال اصلی پژوهش این است که رویکرد امنیتی و سیاسی و اقتصادی دولت ترکیه در ورود به بحران سوریه و دستاوردهای آن برای منافع ملی دولت ترکیه چه بوده است؟   فرضیه مقاله این است که ترکیه با تقویت جبهه داعش در مناقشه سوریه در ابتدای امر به دنبال افزایش نفوذ سیاسی – اقتصادی-امنیتی خود در سوریه بوده   است. این مسئله توازن معادلات قدرت در منطقه را دچار دگرگونی های اساسی کرده است. دراین فرایند قدرت، ترکیه به دلیل ویژگی هایساخت قدرت خود و جایگاهی که در نظام بین الملل دارد، خواهان حضور و ایفای نقش فعال تری در مسایل منطقه خاورمیانه و کشور های اسلامی است.

انقلاب اسلامی ایران دارای جلوه های انسان ساز و بیدارگر در درون و بیرون مرزهای جغرافیایی کشور بوده است و برای اینکه اصول و ارزش های انسانی آن بتواند در دل ها قرار گیرد، نیازمند تبیین و نظریه پردازی در حوزه های ارسال پیام، اقناع و مخاطب شناسی و فهم موارد قطع ارتباط و پارازیت است . ظهور عصر تکنولوژی ارتباطات که سرعت انتقال پیام را به همراه داشته و ارتباطات بین الملل را هم که ارتباطات میان ملل و فرهنگ ها را آسان سازی کرده است، می تواند بستری مناسب برای نشر اصول و ارزش های انقلاب اسلامی باشد . این پژوهش به دنبال این است که با استفاده از نظریات « ارتباطات بین الملل » و « حقوق بین المللی ارتباطات » امکانات لازم را جهت صدور قانونی و مسالمت آمیز پیام انقلاب اسلامی بررسی و نقش حوزه های علمیه در استفاده از این ابزارها و راهکارها را مطالعه کنیم . در این راستا ،  استفاده از   نظریات و حقوق   بین المللی ارتباطات مانند اصل آزادی بیان و مذهب، جریان آزاد اطلاعات، آزادی تولید و نشر اطلاعات بسیار راهگشا است . در مدل مورد نظر، تلاش می شود نشان داده شود که چگونه حوزه های علمیه از طریق استفاده از رسانه های نو، ایجاد مراکز علمی و فرهنگی و اعزام استاد و مبلغ در بستر حقوق و ارتباطات بین المللی می توانند به تبلیغ و نشر اصول و ارزش های انقلاب اسلامی در حوزه های فرامرزی بپردازند .

چالش اصلی برون آمده از دل تحولات خاورمیانه به خصوص در بحران سوریه  چالشی تئوریکی است که از یک طرف نشان دهنده ناتوانی آمریکا در برقراری تعادل بین منافع خود در منطقه و از طرف دیگر نشان دهنده شکست سیاست خارجی این کشور برای تامین منافع خود در منطقه است. لذا سوال اصلی تحقیق این است که، مهم ترین مبانی  استراتژی سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا  در بحران سوریه  جه می باشد؟  فرضیه این پژوهش این است که مهم ترین مبانی استراتژی آمریکا در بحران سوریه تامین امنیت رژیم صهیونیستی،  تضعیف اسلام سیاسی و جبهه مقاومت و جلوگیری از نفوذ روسیه  ایران درخاورمیانه می باشد. این تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی انجام شده و اطلاعات آن از طریق مطالعه ی کتب و مقالات جمع آوری شده است. یافته های این نگارش این است که با وجود قدرت گرفتن جبهه مقاومت در منطقه، امنیت رژیم صهیونیستی با خطر جدی مواجه شده است لذا آمریکا و متحدان منطقه ای آن در صدد هستند که از نفوذ این جبهه در بین کشورهای عربی جلوگیری کنند.

اهتمام نظری و عملی به « حوزه انقلابی » از جمله ضرورت های همیشگی است که به دلایل ویژه، در سالیان اخیر، اهمیت دوچندان یافته است . پرداختن به این مبحث از زوایای گوناگون و به شیوه های مختلفی ممکن است که یکی از آنها بیان ویژگی های حوزه انقلابی می باشد . هرچند چنین روشی در مرتبه خود ضروری است و فواید و کارکردهای خاصی دارد، اما در صورتی دارای نتیجه نهایی و بهترین کارآیی خواهد بود که افزون بر یافتن یکایک ویژگی ها، در جستجوی ویژگی جوهری حوزه انقلابی نیز باشیم، یعنی ویژگی ای که بسان روحی در قالب همه ویژگی ها سریان یافته باشد . درواقع آنها امتداد و تجلّی اش می باشند . در این نوشتار تلاش می شود پس از تمهید برخی مقدمات و مبانی، جوهره ویژگی های حوزه انقلابی جستجو شود و سپس با بیان چند مصداق از ویژگی های حوزه انقلابی، رابطه هر یک با ویژگی جوهری حوزه انقلابی ترسیم شود .