بحران پژوهی جهان اسلام (سیاست پژوهی جهان اسلام سابق)

در این پژوهش به دنبال فرآیندهای دو بحران و رخداد تاریخی، سیاسی و اقتصادی در ایران، چون بحران آذربایجان (1945) و بحران انرژی (4-1973) می باشیم. سؤال اصلی این است که چگونه این دو بحران حل شد، آیا سیاست داخلی و خارجی و مقابله دولت مرکزی (سیاستمداری قوام السلطنه و سلطه گری محمدرضاشاه) و یا با در نظر گرفتن وابستگی ایران، فقط عملکرد قدرتهای خارجی در حل و فصل این دو بحران مؤثر واقع شدند؟ در این پژوهش از نظریه نظام جهانی جان فوران استفاده شده است. نتایج مقاله در مورد بحران آذربایجان نشان داد که نباید از اقدامات همه جانبه و زیرکانه قوام السلطنه غافل شد اما در سطح بین المللی نیز با هم داستان شدن انگلیسی ها و آمریکایی ها، به علاوه خروج کامل آمریکا از سیاست انزواگرایانه، آگاهی افکار عمومی و مطبوعات جهان از مباحث مطروحه در شورای امنیت سازمان ملل متحد، ادامه بحران آذربایجان را برای شوروی پرهزینه و غیر عقلانی ساخت، پس حل شدن این بحران از زاویه نظام جهانی بسیار تأثیرگذارتر از سیاست داخلی و خارجی ایران بوده است. در مورد بحران نفتی هم که باعث تغییراتی در نظام جهانی شد آمریکا نقش مؤثری در ایجاد و حتی پایان دادن به این بحران ایفا کرده است. هدف از پژوهش پیش رو پاسخ به پرسش های پژوهش و بررسی درستی یا نادرستی فرضیه به شیوه ی توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی است.

نوشتار حاضر بر آن است که ظهور و تکامل سازمان همکاری شانگهای به طور بالقوه یک اقدام موازنه بخش در واکنش به یک جانبه گرایی ایالات متحده آمریکا است، موازنه شدید در نظام تک قطبی مشکل است و خطر بالایی دارد، به همین دلیل دولت ها بیشتر در صدد شکل گیری یک موازنه نرم تر می باشند. از این نظر، سازمان شانگهای به عنوان ابزاری دیده می شود که روسیه با (همکاری چین) در پی ایجاد موازنه در برابر ایالات متحده می باشد. همچنین این نوشتار بازی دوگانه روسیه در زمینه عضویت دایم ایران در سازمان همکاری شانگهای را نیز بررسی می کند. در واقع طرح عضویت دایم ایران در سازمان همکاری شانگهای و انعطاف نسبی سیاست روسیه در قبال این درخواست به نگرانی روسیه از همراهی ایران با غرب نسبت داده می شود؛ به این خاطر که در صورتی که جمهوری اسلامی ایران بتواند روابطی سازنده و مبتنی بر احترام متقابل در روابط بین خود و کشورهای غربی به ویژه آمریکا را سامان دهد، آنگاه روس ها ناچار خواهند شد ملاحظات بیشتری در تامین منافع جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار دهند.

حفره های دولت به عنوان پدیده هایی که بصورت سازمان یافته و در سطحی گسترده موجودیت و حاکمیت دولت ها را در فضای جغرافیایی به چالش می کشند . به همین دلیل، شناسایی حفر ه های دولت به عنوان عوامل به چالش کشاننده حاکمیت و امنیت دولت ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می باشد. فرضیه این پژوهش در پی پاسخ به این سوال است که پاکستان از ناحیه حفرهای دولت(حکومت) با چه مشکلاتی مواجهه است؟ چه رابطه ای بین حفره های دولتی پاکستان با چالش های قومی(بلوچ ها) در ایران وجود دارد؟ به نظر می رسد رابطه مستقیمی بین تأثیر پذیری مسائل قومی بلوچ ها در ایران و حفرها و چالش های دولتی در پاکستان وجود دارد. قدرت غیر متعارف ارتش و آی.اس.آی، نفوذ گروهای متعدد اسلامی عمدتأ رادیکال ، اعمال قدرت به احزاب خاص ، وضعیت بد اقتصادی، توسعه انسانی ضعیف و مشکلات ناشی از مواد مخدر و ناتوانی این کشور در به حداقل رسانی خسارات ناشی از باران های موسمی، در ردیف مهم ترین حفرهای دولتی پاکستان اند. این وضعیت با توجه به همجواری استان سیستان و بلوچستان و با وجود پتانسیل های  واگرایی(داخلی و بیرونی) این استان ، عرصه کنش پاره ای از تحولات واگرایانه قوم بلوچ در رابطه با ایران را به وجود آورده است. لذا شکاف هایی نظیر: هویت خواهی قومی، تنش های مرزی، قاچاق مواد مخدر و کالا، تروریسم و انواع خشونت های سازمان یافته در قالب گروهای معاند و معارض با نظام ایران ؛ دارای رابطه مستقیمی با چالش های ساختاری کشور پاکستان اند.  

اشتراکات تاریخی - فرهنگی همراه با موقعیت جغرافیایی مشابه از یک سو و وجود دغدغه های امنیتی مشابه در منطقه آسیا ، کشورها ی این منطقه را به ایجاد یک گفتمان مشترک در قالب همگرایی آسیایی سوق می دهد. باتوجه به روند شکل گیری همگرایی آسیایی و مزایا و فرصت هایی که برای کشورهای این قاره کهن ایجاد می کند لزوم توجه به مزایایی که ارتباط با قدرت های بزرگ آسیایی در راستای روند شکل گیری همگرایی و همبستگی آسیایی برای ایران به دنبال دارد، مهم جلوه می کند. با توجه به ضرورت پرداختن به این موضوع این پژوهش با رویکرد توصیفی – تحلیلی قصد دارد به این سوال پاسخ دهد که موقعیت ایران در منطقه چه تاثیری بر همگرایی و همبستگی آسیایی دارد ؟ در این پژوهش سعی شده است براساس نظریه " مجموعه امنیتی منطقه ای " باری بوزان (مکتب کپنهاک ) به تاثیر نقش و جایگاه ایران با تاکید بر موقعیت ژئواستراتژیک آن در منطقه در شکل دهی به این همگرایی پرداخته شود و مزایا و فرصت های ایران را درقالب الگو گیری از مدل آسیایی ، هویت مشترک آسیایی ، اتحادیه سیاسی- امنیتی و... بررسی شود.  

عرصه سیاست، عرصه تضاد ها و منازعات ایدئولوژیکی است که در مسیر تثبیت دید گاه های گفتمانی در جامعه رخ می دهد. پژوهش حاضر در صدد است با بررسی قطبیت های گفتمانی «خودی» و «غیر خودی»، بر ساخت ایدئولوژیِ خاصی را پی بگیرد. در همین ارتباط، مصاحبه دکتر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه دولت یازدهم، در برنامه تلویزیونی «دید در شب» به عنوان پیکرهه پژوهشیِ مطالعه حاضر انتخاب و به مدد رویکرد «مربع ایدئولوژیک» ون دایک، در قالب تحلیلِ گفتمانِ انتقادی، مورد تحلیل و بررسی واقع شد. آنچه پر واضح است، ظریف، قطبیت «خودی ها» را با صفات مثبت و قطبیت «غیر خودی ها» را با صفات منفی توصیف می کند؛ اما در پاسخ به این پرسش که حصول به هژمونی از طریق بر ساخت قطبیت های جناحی و گفتمانی چه پیامد ها و آسیب های اجتماعی را در بر خواهد داشت، استدلال شد که چنین وضعیت های بر ساخت گرایانه ای، جامعه را با تکثّر و آشوب زدگی هویت های سیاسی-اجتماعی مواجه می کند و افرادِ اجتماعی را بر حسب منافع سیاسی از یک قطبیت به قطبیت دیگر منتقل می کنند.