علم زبان

یکی از مفاهیم اصلی در زبان شناسی شناختی این است که هر واحد زبانی دارای شبکه ای معنایی است. در این رویکرد تکواژ، مقولات و ساخت های دستوری، همگی صورتی از واحدهای نمادین دارند. از این منظر، پی بست ها  نیز معانی خاص خود را دارند که آن معنا را به گروه میزبان می افزایند. پی بست همانند مقولات واژگانی، مقوله ای را تشکیل می دهد که همه معانی خود را که حول یک معنای مرکزی گرد آمده اند، رده بندی می کند. /ku/ یکی از پی بست های پرکاربرد در گویش تنگستانی است که به پایه های مختلفی با مقوله های اسم، صفت و مصدر متصل می شود. این مقاله در چارچوب معنی شناسی شناختی، به بررسی مفاهیم گوناگون مقوله /=ku/ در نقش پی بست می پردازد. هدف اصلی این پژوهش، این است که نشان دهد، معانی گوناگون پی بست /ku/ تصادفی نیست و ارائه شبکه معنایی آن ممکن است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که پی بست /ku/ دارای شبکه منسجمی است که در آن، مفاهیم گوناگون این پی بست حول یک محور و یک معنای سرنمونی یعنی معرفگی است که در قالب ساختار شعاعی قرار گرفته اند.

نظام مفهومی ذهن بشر که اندیشه و عمل انسان بر آن استوار است، ماهیتاً استعاری است و ریشه در نظام مفهومی زبان دارد. بنابراین، از استعاره به عنوان مقوله ای مهم در مطالعات زبانی یاد می شود. پژوهش حاضر به بررسی الگوی بدن مندی استعاره های مفهومی در نابینایان مطلق مادرزاد در مقایسه با همتایان بینایشان بر مبنای معنی شناسی شناختی در چارچوب استعاره های مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون (1980) پرداخته است. ماهیت انجام این پژوهش که از نوع کمی کیفی (آمیخته) بوده به صورت مقایسه ای بین دو گروه از افراد نابینا و همتایان بینا انجام شده است؛ بدین ترتیب که 48 آزمودنی بینا و نابینای زن و مرد با تحصیلات دیپلم و لیسانس در سنین 18 28 سال مورد ارزیابی قرار گرفته اند و از آن ها خواسته شده 30 واژه منتخب را بر مبنای راهکارهای ریسی بیتی و پگی (1991) توصیف کنند. بر این اساس، در ابتدا طرح واره های ذهنی به عنوان قلمرو مبدأ در نگاشت های استعاری و سپس، استعاره های مفهومی استفاده شده توسط آن ها مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که نابینایان باتوجه به فقدان حس بینایی به عنوان مهم ترین حس ، از توصیفات واژگانی بیشتر و به مراتب طرح واره های ذهنی و استعاره های مفهومی بیشتری نسبت به همتایان بینایشان استفاده می کنند، به طوری که آزمودنی های نابینای زن لیسانس با بیشترین استفاده از طرح واره های ذهنی و استعاره های مفهومی گزارش شده اند.

چنددستوری شدگی فرایندی است که طی آن یک صورت زبانی، نقش های دستوری گوناگونی را در ساخت های متفاوت به نمایش می گذارد. به عبارت دیگر، یک صورت زبانی درعین حال که مفهوم واژگانی خود را حفظ می کند، چند مسیر متفاوت را در بستر دستوری شدگی طی می کند و در هر کدام به ایفای نقشی متفاوت می پردازد. فعل خواستن نمونه ای از چنددستوری شدگی در زبان فارسی است که می تواند سه نقش دستوری زمان دستوری، نمود و وجهیت را مفهوم سازی کند. فعل خواستن که به عنوان فعل واژگانی و با معنای طلب کردن چیزی، در قالب طرحواره رخدادی بنیادین تمایل قرار دارد، با اعمال حلقه های مختلف فرایند دستوری شدگی و در قالب طرحواره های مرکب به بیان مفاهیم دستوری مختلف می پردازد. این فعل در قالب طرحواره مرکب سریالی، زمان دستوری آینده را مفهوم سازی می کند. فعل خواستن در چارچوب همین طرحواره، نمود تقریب را که نشان دهنده عملی در شرف وقوع در زمان حال و گذشته است و نمود اجتنابی را که بیانگر عملی در شرف وقوع در گذشته است که محقق نشده، مفهوم سازی می کند. فعل خواستن در قالب طرحواره مرکب سنجشی به بیان مفهوم وجهیتی جدید تحت عنوان وجهیت پیشنهادی می پردازد که در آن گوینده مجوز انجام عمل را از مخاطب طلب می کند و جهت انجام عمل پیشنهاد می دهد. دلیل دستوری شدگی متعدد یا همان چنددستوری شدگی فعل خواستن را می توان پرکردن خلاء های زبانی و پاسخ به نیاز زبان برای بیان مفاهیم دستوری مختلف دانست.

هدف این پژوهش، توصیف و تحلیل حوزه های مفهومی به کار رفته در استعاره های بوستان سعدی بر اساس نظریه آمیزه مفهومی مطرح شده توسط فوکونیه و ترنر (1998، 2002) می باشد. در این نظریه، برای توصیف و تحلیل استعاره ها از فضاهای ذهنی استفاده می شود که عبارتند از: دو فضای دروندادی، یک فضای عام و یک فضای آمیخته. در این پژوهش، فضاهای ذهنی هر استعاره در بوستان سعدی توصیف شده است تا مشخص شود در هر استعاره از چه حوزه های مفهومی در ساخت فضاهای ذهنی استفاده گردیده است. سپس، معنادار بودن و یا معنادار نبودن استفاده از این حوزه های مفهومی با استفاده از آزمون خی دو در نرم افزار اس. پی. اس. اس. اندازه گیری شده است. نتایج نشان می دهد حوزه های مفهومی به کار رفته در استعاره های بوستان سعدی را می توان در 13 گروه دسته بندی نمود که عبارتند از: (1) جاندار پنداری، (2) سفر برای مفهوم زندگی، (3) استفاده از جهت ها برای هستارهای مثبت و منفی، (4) پدیده های طبیعی، (5) حیوانات، (6-) مزه ها، (7) کشاورزی، (8) اعضای بدن، (9) مظروف بودن هستارهایی که ظرف نیستند، (10) اشیا، (11) افعال، (12) شخصیت های انسانی و (13) محل . هنگام ساخت استعاره ها، این حوزه های مفهومی در یک فضای دروندادی قرار گرفته و همراه با فضای دروندادی دیگری که هدف شاعر محسوب می شود، به فضای آمیخته فرافکنی شده و استعاره را می سازند. آنگونه که نتایج این پژوهش نشان می دهد؛ تمام استعاره های بوستان سعدی را می توان براساس حوزه های مفهومی که در ساخت فضاهای ذهنی مطرح شده در نظریه آمیزه مفهومی نقش دارند، مورد توصیف و تحلیل قرار داد.

گویش سنجی گرایشی نوین و برآمده از گویش شناسی کلاسیک است که در آن تفاوت ها و تمایزات میان گویش های مختلف در ناحیه ای به صورت آماری محاسبه شده و با استفاده از نقشه ها و اطلس های گویشی بازنمایی می شود. در پژوهش حاضر محققان کوشیده اند بر اساس روش تحلیل انبوه داده های گویشی و با بهره گیری از بسته نرم افزاری گویش سنجی و نقشه نگاری RuG/L04 ، چشم اندازی از تنوعات آوایی و واژگانی مناطق تالش زبانِ استان گیلان به همراه دستگاه آوایی گونه های زبانی رایج، ارائه دهد. جامعه آماری این پژوهش ساکنین آبادی های پنج شهرستان تالش زبان استان گیلان، یعنی شهرستان های تالش، رضوانشهر، ماسال، فومن و شفت بوده است. از هر شهرستان 10 روستای بالای 100 خانوار که زبان محلی آن ها تالشی است، انتخاب شده اند. گویشوران افراد ذکور این روستاها بودند که در سه رده سنی نوجوانان، میانسالان و سالمندان قرار داشته اند. روش جمع آوری داده ها، استفاده از پرسش نامه زبانی لایپزیک و سُوادِش مشتمل بر 65 واژه و 7 جمله بوده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که گویشوران زبان تالشی در تلفظ برخی واژه های حوزه های دادگانِ پژوهش، شباهت آوایی و واژگانی دارند و در برخی حوزه های دیگر تفاوت هایی دارند. همچنین سن گویشوران در استفاده از واژه های اصیل زبان محلی خود تأثیر دارد و در سنین پایین، گرایش به فارسی معیار بیشتر است. به طورکلی، سه گویش برای زبان تالشی متصور است که هر گویش دارای گونه های زبانی متعددی است که از تنوع آوایی و واژگانی برخوردارند.

  منشأ زبان راز سربه مهری است که ذهن بسیاری از زبان شناسان را درگیر کرده است. مقاله حاضر پس از نقد و بررسی نظریه های مطروحه در این زمینه، نظریه جدیدی بر اساس تفسیر و تحلیل علمی آیات قرآن کریم ارائه می کند که ترکیب شده دو مورد از نظریه های پیشین است. بر مبنای منطق دینیِ این نظریه، ابداع تدریجی زبان و وجود خانواده های متعدد زبانی رد می شود. به موجب نظریه یادشده زبان به صورت دفعی در دو مرحله صرف و نحو به حضرت آدم و حوا (علیهما السلام) القا گردید، اما فرزندانشان زبان ها را به طور تدریجی و با تکیه بر توانش زبانی خود و داده های زبانی محیط پیرامون فرامی گیرند. عوامل اجتماعی و جغرافیایی حاصل از مهاجرت انسان ها به شکل گیری گونه های زبانی مختلف منجر شده است. ارائه مصادیق جدید از ابعاد اعجاز بیانی و علمی قرآن، دستاورد مهم این یافته ها به شمار می آید.

امروزه تبلیغات نقش بسیار مهمی در زندگی انسان و بسیاری از جنبه های فعالیت جوامع انسانی ایفا می کند و به همین دلیل متونی تبلیغاتی نیز به همان میزان حائز اهمیت هستند. از دیدگاه زبان شناسی نقش گرا و به ویژه نظریه انسجام هلیدی و حسن (1976)، یکی از مهمترین ملاک های معنامندی و اثرگذاری متون وجود انسجام در آنهاست که این انسجام می تواند به سه دسته تقسیم شود: دستوری، واژگانی، پیوندی. انتظار می رود که متون تبلیغاتی که با هدف ترغیب مخاطبان و تأثیرگذاری بر آنها نگاشته می شوند نیز از انسجام قوی برخوردار باشند. از میان انواع گوناگون تبلیغات، تبلیغات فرآورده های غذایی از رونق و اهمیتی چشمگیر برخوردار است. با توجه به اهمیت متون منسجم و تأثیرگذار تبلیغاتی و نیز نقش کلیدی ابزارهای انسجامی در این متون، در پژوهش حاضر ابزارهای انسجام دستوری در گزیده ای از متون تبلیغاتی فارسی و انگلیسی (از هر کدام 50 نمونه متن) بررسی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که هم در متون تبلیغاتی فارسی و هم انگلیسی تقریباً همه انسجام دستوری حاصل دو عامل ارجاع و حذف است و درحالی که در متون فارسی نقش این دو تقریبا یکسان است، در متون انگلیسی نقش ارجاع بسیار برجسته تر از حذف است.

دستورزبان اساس تمامی زبان های بشری را تشکیل می دهد و معمولاً از زبان آموزان انتظار می رود در دستورزبان به سطح قابل قبولی برسند. در قدیمی ترین روش های تدریس شناخته شده تاریخ آموزش زبان نیز، تدریس دستور اصلی ترین جزء آموزش است. حتی رویکرد ارتباطی که پذیرفته شده ترین رویکرد آموزش زبان است، دستور را نادیده نگرفته است. البته، نباید فراموش کرد که در دوره ای کوتاه، دستور بی اهمیت تلقی و به کنار گذاشته شد، اما دیری نپایید که پژوهشگران و نویسندگان پی بردند بدون آموزش دستور، زبان آموزی به کیفیت مطلوبی نمی رسد و بنابراین، به دستور رجوع کردند. این ها همگی هم اهمیت دستور را نشان می دهد و هم این که تسلط بر دستورزبان می تواند زبان آموز را به خوبی در درک و تولید زبان یاری کند. این پژوهش قصد داشته است بر اساس کک و کیم (2014) چارچوبی برای ارزیابی کتاب های دستور، که نام آن را «کِم» گذاشته اند، تهیه و معرفی نماید. این چارچوب 28 شاخص طیفی را شامل می شود و متشکل از دو بخش اصلی توضیحات و فعالیت هاست. هدف این پژوهش معرفی چارچوبی برای ارزیابی کتاب های آموزش دستور فارسی است.

پنج آیه آغازین سوره علق، به سبب اخبار موجود مبنی بر ارتباط این آیات با آغاز نزول قرآن کریم و بعثت پیامبر اکرم (ص) در غار حرا، همواره مورد توجه اسلام پژوهان مسلمان و غیرمسلمان بوده است. اغلب محققان این آیات را جدا و بی ارتباط با دیگر آیات این سوره می دانند. در نگاه نخست، ممکن است ارتباط و پیوستگی میان الفاظ و عبارات سوره های قرآن روشن نباشد و پیام قابل درکی از آن بر نیاید. مقاله پیش رو، بر اساس مدل ارتباطی نیل رابینسون (Neal Robinson)، که بر پایه تکرار شدن الفاظ استوار است، به تحلیل پیوستگی آیات سوره علق و نقد محتوای اَخبار در باب نزول قرآن کریم پرداخته است. تعیین بخش های سوره، بررسی ارتباط میان بخش های متوالی با کمک واژه های قلاب دار و در نهایت ارائه مدل آینه ای، ارتباط بخش نخست سوره علق، یعنی آیات یک تا پنجم را با سایر بخش ها، به طور کامل برقرار می کند و پیوستگی آیات این سوره که به چینشی حکیمانه تدبیر یافته، اثبات می شود. همچنین، نقد اخباری که بر اساس آنها، نزول آیات این سوره جدا از هم فرض شده است و نیز تاریخ گذاری سوره علق نشان می دهد که پنج آیه نخست سوره علق کاملاً مرتبط با سایر آیات این سوره است.

ساخت موصولی یک گروه حرف تعریف مرکب است که شامل هسته موصولی و بند موصولی است و آن دو با هم یک سازه نحوی تشکیل می دهند. این ساخت توزیع گروه حرف تعریف را دارد. بند موصولی فارسی بند پیرو پسااسمی است که دارای ترتیب خطی حرف تعریف اسم بند است. این مقاله با تحلیل ۱۲۰۰ جمله حاوی بند موصولی که برگرفته از آثار زبان شناسان و دستورنویسانی همچون انوری، شفائی، غلامعلی زاده، لازار، باطنی، نجفی، مشکوهالدینی... است، به بررسی بندهای موصولی فارسی براساس مطالعات بینازبانی و البته درون زبانی می پردازد که شامل راهبردهای مختلفی است برای صورت بندی ساخت موصولی (ارتقاء ضمیر موصولی و به جاماندن ردّ و یا اشتقاق در پایه بودن متمم نما و حضور ضمیر ابقایی/خلاء در جایگاه موصولی)، شقوق بند موصولی به لحاظ حضور هسته، سلسله مراتب جایگاه هسته (برونی، درونی)، و ترتیب خطی هسته (آغازی، پایانی) و بند، انواع هسته در بند موصولی توصیفی و توضیحی، ترتیب جایگاه حرف تعریف، هسته اسمی و بند موصولی در زبان فارسی، جایگاه وقوع موصولی سازی، ضمیر ابقائی، امکان و عدم امکان لانه گیری بندهای موصولی و امکان و عدم امکان حرکت بند موصولی. بنابراین، ابتدا براساس مشاهدات به تعمیم و توصیف همگانی می رسیم و سپس، از تشابهات بین زبان ها که از طریق مقایسه بینازبانی به دست می آید، تبیین می دهیم که علت شباهت و تمایل زبان ها می تواند اشتراک تاریخی، شناختی، پردازشی، معنایی و کاربردشناختی باشد، زیرا ملاحظات نقش مؤلفه های برون زبانی در توصیف رده شناختی اجتناب ناپذیر است..

دوگانه های تقابلی از دیرباز در زندگی بشر وجود داشته اند و خط فکری و هیجانی او را رقم زده اند. انسان با این تقابل های دوگانه بر مسائل جهان هستی، برچسب ارزشی زده و این برچسب گذاری ها وی را در تصمیم گیری دچار تردید و بلاتکلیفی می کند. پرواضح است که این تفکر نسل به نسل به افراد منتقل شده و در فرهنگ افراد انعکاس یافته است. ازآنجاکه زبان بخش جدایی ناپذیر فرهنگ است، با بررسی زباهنگ های (زبان + فرهنگ) مردم یک جامعه می توان به تفکرات و باورهای ارزشی آنان پی برد. بنابراین، در پژوهش حاضر نگارندگان، با استفاده از بخش های هشتگانه الگوی SPEAKING هایمز (1967)، به کنکاش زباهنگ «بلاتکلیف شدگی» در گفتمان هایی از زبان فارسی که در آن ها «عبارات تقابلی دوگانه» به کار رفته ، پرداخته اند. بدین منظور از مجموع 712 موقعیت گفتمانی، 317 پاره گفتار طبیعی که در آن ها عبارات دوگانه تقابلی به کار رفته بودند، با روش نمونه گیری هدفمند و از مشاهده موقعیت های مکالمات شفاهی افراد در مکان های عمومی و خصوصی از گویشوران زن (115 نفر) و مرد (97 نفر) در بازه سنی 15 تا 74 سال و با سطح تحصیلات (دیپلم، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا)، شغل (دانشجو، کارمند، آزاد، استاد، خانه دار، پزشک و مهندس) و شرایط اجتماعی (پایین، متوسط و بالا) استان خراسان رضوی (شهرستان مشهد) گردآوری شدند و به صورت کیفی و توصیفی در پرتو الگوی هایمز مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان می دهد که ایرانیان به اهداف متفاوتی مانند نازکردن و خجالت، نشان دادن عدم اطمینان، پرهیز از ابراز نظر به صورت مستقیم، مسئولیت گریزی، اجتناب از اعلام نظر مخالف، نیافتن پاسخی مشخص برای تصمیم، دفاع از خود، نشان دادن گرفتاری ذهنی، دوری از استرس و نگرانی، نداشتن اطلاعات کافی و عدم آگاهی، جلوگیری از سوءتفاهم و تعارف این زباهنگ را در بافت های عمومی/ خصوصی، رسمی/ غیررسمی استفاده می کنند. بسامد بالای این زباهنگ در فرهنگ ایرانیان ابهام گریزی بالای آنان را نشان می دهد که دراصل تمایلی به ماندن در بلاتکلیفی، تعلیق و ابهام ندارند و ویژگی جمع گرایی جامعه ایران سبب می شود افراد در زمانی که مردد می شوند، نظرات جمع را مهم بدانند. بنابراین، بلاتکلیفی خود را با عبارات تقابلی دوگانه ابراز می کنند تا مخاطبشان به طور مستقیم یا غیرمستقیم در تصمیم گیری به یاری شان بیاید و آنان را با اعلام نظر خود از بلاتکلیفی نجات دهد.

مطالعه حاضر با استفاده از روش توصیفی و تحلیل کمی به بررسی پرسش های چالشی مطرح شده توسط خبرنگاران از رؤسای جمهور در مصاحبه های سیاسی ایران و آمریکا پرداخته است. برای این منظور، پرسش های مطرح شده از رؤسای جمهور در ایران (دوره ریاست احمدی نژاد و روحانی) و رؤسای جمهور ایالات متحده (دوره ریاست اوباما و ترامپ) به طور تصادفی از حدود 70 روزنامه نگار (35 نفر در هر گروه) در کنفرانس های مطبوعاتی سیاسی برگزار شده بین سال های1391 تا 1396 جمع آوری و تحلیل شده است. داده های این تحقیق بر اساس چارچوب کلی من و همکاران (2006) مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته ها نشان داد که خبرنگاران آمریکایی از چالش آغازین به طور معناداری بیشتر از خبرنگاران ایرانی استفاده کرده اند، در حالی که قالب دیگر، ارجاعی و چالش کلی در سطح معناداری در پیکره ایرانی بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. علاوه بر این، در دو پیکره تحقیق پرسش منفی ، کمترین میزان فراوانی را داشته و از پرسش اظهاری در پیکره آمریکایی استفاده نشده است.

رویکرد تاریخ نگاران غربی در نگارش تاریخ دوره رنسانس در اروپا که آن را «تولد» دوباره علمی، فرهنگی، هنری، دینی، ادبی، سیاسی، و اقتصادی می دانند، رویکردی خالی از خطا و لغزش نیست و جمله معروف «تاریخ را فاتحان می نویسند» را به یاد می آورد، چرا که در خوانشی که از تاریخ این دوره دارند، به تلاش دیگران در دوران گذشته کمتر توجه می کنند. گویا رنسانس آغاز تمام تحولات در دنیا بوده و پیش از آن هیچ اتفاقی نیفتاده و یا هیچ تلاشی صورت نگرفته است. این جستار بر آن است تا با تمرکز بر چگونگی توسعه تاریخی جنبش ترجمه تولدو به اهمیت نقش دنیای اسلام و جنبش های ترجمه در شکل گیری رنسانس و تحولات مرتبط با آن و چگونگی ایجاد جریان های مختلف علمی و فرهنگی و سیر آنها از دنیای اسلام به اروپا بپردازد. پژوهش حاضر نشان می دهد که زیست چند فرهنگی، کثرت زبانی و جو سیاسی مطلوب چگونه باعث می شود تا شهر تولدو به مرکزی برای شکل گیری جنبش ترجمه تبدیل شده و در آن جمعی از دانشمندان با ترجمه آثار مختلف راه را برای پیشرفت و توسعه علوم در حوزه های متنوع علمی برای دوران بعدی هموار سازند.

بخش نخست این مقاله به بررسی توزیع خیشومی ها در خوشه های دوهمخوانی پرداخته است. در این بخش قصد داریم الگوهای توزیعی واج های خیشومی را در خوشه های همخوانی بشناسیم. فرض ما این است که خیشومی ها در واژه هایی که به لحاظ ریشه شناختی فارسی هستند، در دو موضع C1 و C2 گرایشی قوی به توزیع تکمیلی دارند؛ به این معنی که حضور واج m و n، به ترتیب، در دو جایگاه C1 و C2 از خوشه همخوانی با محدودیت همراه است. ازآنجا که چنین هدفی مستلزم تمایز میان واژه های فارسی (به لحاظ ریشه شناختی) و وام واژه هاست، بخش دوم این مقاله به بررسی توزیع مختصه های واجشناختی در واژه های (به لحاظ ریشه شناختی فارسی) و وام واژه ها پرداخته است. فرض ما در این بخش این بود که توزیع مختصه های واجی در وام واژه ها، نسبت به واژه های فارسی، از پراکندگی بیشتر و توزیع متوازن تری برخوردار است. با این حال، اگر وام واژه ها به طبقه ساختواژی مشخصی از زبان مبداء تعلق داشته باشند، این موضوع موجب تجمع مختصه های واجی در وام واژه ها و درنتیجه، پراکندگی کمتر و عدم توازن در پراکندگی شان خواهد شد. در ادامه مبادی مختلف ورود وام واژه ها و تصادفی بودن فرایند وام گیری را دلیل چنین ویژگی توزیعی ای عنوان کردیم. درانتها دلایلی را برای پربسامد بودن خوشه nC در زبان فارسی مطرح کردیم که تبیین ارائه شده بر اهمیت مختصه انسدادی در توصیف واج های خیشومی تأکید دارد. داده های این پژوهش از فهرست واژه های زایا که حاوی حدود ۵۵۰۰۰ واژه است، به دست آمده است.