درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۳٬۷۸۱ تا ۳٬۸۰۰ مورد از کل ۲۸٬۲۶۹ مورد.
۳۷۸۱.

مولفه ها و ویژگی های ساختار شهری مدینه در عصر پیامبر(ص)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاه و دوم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 107 - 125

کلیدواژه‌ها: مدینه یثرب پیامبر اکرم (ص) معماری شهر اسلامی مسجدالنبی (ص)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۰۱ تعداد دانلود : ۶۱۸
با ورود پیامبر(ص) و مهاجران به یثرب و با ساخت مسجد جامعی که محوریتی توامان دینی و سیاسی داشت و برپایی خانه هایی ساده برای خود و مهاجران در کنار آن، که ساکنانش را با این مرکز مذهبی مانوس سازد، آن حضرت کوشیدند تا آموزه های دینی را در طراحی فضای شهری و معماری بناها و نیز مناسبات اجتماعی بکار برند. در سایه انعقاد عهدنامه مدنی، ساکنان شهر بویژه یهودیان را در بعد حقوق شهروندی و در سایه پیمان مواخاه، مسلمانان را در بعد ایمانی با یکدیگرمتحد ساخت و با وقف اماکن مفرحی مثل حش یا بوستان، چاهها و آبها و مراتعی برای اسبان، بهره گیری از امکانات عمومی را برای همه شهروندان فراهم ساخت. بنابراین، یثرب با مولفه هایی که در ساختار شهری آن ایجاد شد و سبک ساده معماری ان همراه با پرهیز از هرگونه تجمل و تفاخر طبقاتی، به یک شهر اسلامی با مبانی توحیدی و آرمانی تبدیل شد و البته توجه همزمان به اختصاص امکانات و رفاه عمومی شهروندان، حکایت از پیوند بین جنبه های دنیوی و معنوی آن شهر داشت.
۳۷۸۲.

منازعات عثمانی و صفوی در گیلان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال سوم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۱۰) 1 - 21

کلیدواژه‌ها: اسحاقوندان تاریخ گیلان تجارت دریای کاسپین جنگ های عثمانی - صفوی کیاییان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰۴ تعداد دانلود : ۵۴۹
  گیلان تا پیش از برآمدن صفویان از استقلال نسبی برخودار بود و به دست حکومت های محلی اداره می شد. حاکمان محلی گیلان با حکومت های خارج از مرزهای گیلان به ویژه صفوی و عثمانی روابط سیاسی و اقتصادی داشتند. حکومت های محلی گیلان به ویژه کیاییان در به قدرت رساندن صفویان نقش مؤثری داشتند؛ از این رو صفویان در آغاز با آنها به مدارا و تسامح رفتار کردند، اما پس از انتقال پایتخت صفویان به قزوین، استقلال سیاسی آنها مخصوصاً روابط آنها با عثمانیان را تاب نیاوردند و گیلان به یکی از عرصه های ستیز بین عثمانی و صفوی تبدیل شد. پرسش اصلی مقاله بر چرایی و چگونگی منازعه بین دولت های عثمانی و صفوی بر سر گیلان است. این نوشتار با بررسی منابع تاریخی و تحلیل آنها نشان داده است عثمانیان و صفویان برای به دست آوردن برتری مذهبی در گیلان و تسلط بر منابع اقتصادی به ویژه صنعت ابریشم و راه تجاری بین المللی آن با یکدیگر رقابت می کردند تا اینکه در نهایت با فتح گیلان به دست شاه عباس، بیشتر مردم گیلان به تشیع دوازده امامی گرایش یافته و منافع اقتصادی و تجاری گیلان، تماماً در اختیار صفویان قرار گرفت.  
۳۷۸۳.

دین ایران در دوره اشکانیان

نویسنده:
منبع: پارسه پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۳۱ 93-108

کلیدواژه‌ها: اشکانیان مهرپرستی زرتشتی مسیحیت یهود بودایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۰۲۱ تعداد دانلود : ۲۳۰۴
سلسله اشکانیان که پس از حمله اسکندر و سلوکیان در ایران به قدرت رسیدند گروهی از سکاهای شرقی بوده که پیش از ورود به ایران دارای دینی ابتدایی شامل پرستش عناصر طبیعی، خورشید، ماه، ستارگان و هم چنین ستایش نیاکان می شد. آنها با آمدن به ایران وارد فضای جدیدی شدند که اقوام مختلفی با اعتقادات مجزا در آن زندگی می کردند. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی بر آن است تا با استفاده از اطلاعات موجود به این پرسش پاسخ دهد که دین اشکانیان پس از ورود به ایران چه تغییراتی کرد و اشکانیان چه سیاستی در قبال دیگر ادیان در پیش گرفتند؟ آنها پس از اینکه وارد ایران شدند و در جوار دیگر ایرانیان قرار گرفتند با معتقدات زرتشتی و ادیان غیرایرانی موجود در ایران نیز آشنا شدند. اسناد و منابع موجود بیانگر آن است که آنها معروفترین ایزدان زرتشتی مانند اهورامزدا، آناهیتا، آتش و ایزد مهر را ستایش می کردند. بنابراین یکی از ادیان رایج در عهد اشکانیان دین زرتشتی بوده است. همچنین در این دوره شاهد ترکیب ادیان و مذاهب مختلف در قلمرو اشکانیان هستیم. با توجه به سیاست تساهل مذهبی، نبود دین رسمی در شاهنشاهی اشکانی و حضور اقوام و ادیان مختلف در قلمرو اشکانیان، در این دوره ادیانی همانند یهود، مسیحیت، بودایی و مندایی نیز در ایران مجال گسترش پیدا کرده و صاحب پیروانی شدند.
۳۷۸۴.

جایگاه یهودیان در بخش های اقتصادی دوره قاجار (با تاکید بر مشروطه تا پایان جنگ جهانی اول)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ ایران و اسلام سال اول شهریور ۱۳۹۸ شماره ۲ 23-58

کلیدواژه‌ها: یهودیان قاجاریه اقتصاد مشروطه جنگ جهانی اول

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۶۱ تعداد دانلود : ۹۰۸
ایرانیان یهودی در دوره قاجاریه با عوامل گوناگون محدودکننده اجتماعی و اقتصادی رو به رو بودند. به دلیل ذهنیت رایج عامه مردم نسبت به یهودیان، محدودیت هایی برای فعالیت های اقتصادی یهودیان وجود داشت. اما یهودیان از دشواری های زندگی شان به سود خود بهره برداری کردند. پیروزی مشروطه در ایران، زمینه اجتماعی و قانونی مناسبی را فراهم آورد، یهودآزاری کمتر شد و از آن پس دیگر نه خبری از وصله جودی بود، نه پرداخت مالیات سرانه. این امر باعث شد یهودیان فعالیت های اقتصادی شان را افزایش دهند. با وجود برخی از این محدودیت ها در دوره قاجاریه، یهودیان در بازار پذیرفته شده بودند و می توانستند به راحتی به کسب و کار و بازرگانی بپردازند. سهم عمده ای از صادرات و واردات ایران در دست بازرگانان یهودی قرار گرفت و آنها توانستند به پیشرفت های قابل توجهی دست یابند. برخی از آنها به شهرها پرجمعیت روی آوردند و شغل های پرسودی مانند بازرگانی، صرافی، دلالی و پزشکی را در دست بگیرند. هدف: هدف اصلی در این پژوهش، تبیین نقش و جایگاه یهودیان در بخش های مختلف اقتصادی دوره قاجاریه می باشد.یافته ها و نتیجه گیری: وقوع جنگ جهانی اول، وضعیّت اقتصادی ایران را برهم زد و به تبع آن یهودیان نیز که بعد از سال ها محدودیت توانسته بودند به پیشرفت های قابل توجهی در زمینه بازرگانی، بانکداری و صرافی و دلالی برسند در تنگنای کامل قرار گرفتند. این جنگ بر مهم ترین شاخه فعالیت اقتصادی یهودیان، یعنی بازرگانی، آسیب جدّی وارد کرد. علاوه بر آن، جنگ سبب افزایش تعصبات دینی در منطقه گردید؛ که این امر تأثیر مستقیمی بر روحیات یهودیان و تمایل آنها به مهاجرت گذارد. وضعیت اقتصادی نامناسب ایران در آن سال ها و مهاجرت از ایران جایگاه ممتاز اقتصادی یهودیان را در عصر قاجاریه به شدت متزلزل کرد. در واقع، پس از جنگ پیشرفت های قابل توجه یهودیان در زمینه های مختلف اقتصادی، دچار یک وقفه چند ساله شد.
۳۷۸۵.

نقد و بررسی گزارش ذهبی درباره نقش امیرمؤمنان علیه السلام در جنگ خیبر با تأکید بر کتاب «المنتقی من منهاج الاعتدال»(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۴۷) 43-60

کلیدواژه‌ها: خیبر امام علی (ع) ذهبی المنتقی اعتبار سندی تحلیل متنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۵ تعداد دانلود : ۴۷۶
شمس الدین محمد ذهبی (م 748) یکی از مورخان بنام شافعی مذهب اهل سنت است. او در اثر خویش، المنتقی من منهاج الإعتدال، نقش حضرت علی علیه السلام در جنگ خیبر را مورد نقد قرار داده است. شهرت ذهبی در تاریخ و نیز جایگاه او در جامعه اهل سنت، سنجش داوری او را برای محققان و پژوهشگران لازم می دارد. براین اساس، پژوهش حاضر گزارش ذهبی را در خصوص نقش امام علی علیه السلام در رخداد خیبر، در سه محور ارزیابی کرده است: فتح دژهای خیبر، تصرف برخی قلعه ها با صلح یا جنگ، جدا کردن درب خیبر از آستان، نتیجه بررسی دیدگاه مورخان و ارزیابی محتوایی و سندی روایات مربوط به این گزارش ها، چنین است که ذهبی با وجود اعتبار سندی و صحت محتوایی گزاره های مذکور، که می تواند موجب پذیرش هر مورخ بی طرفی باشد، متعصبانه روایات را گاه مخدوش و گاه جعلی اعلام نموده است. او با بیان عدم چیرگی بر خیبر در یک روز و نیز اعلام اینکه برخی دژهای خیبر با صلح فتح شده و جعلی بودن گزارش جداسازی درب خیبر به دست حضرت علی علیه السلام، نقش آن حضرت در این غزوه و نحوه تصرف و حوادث پیرامونی آن را کم رنگ نشان داده است.
۳۷۸۶.

تصویرشناسی زنان در سفرنامه ی مقدسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال ۱۱ بهار ۱۳۹۸ شماره ۳۹ ۷۵-۱۰۵

کلیدواژه‌ها: تصویرشناسی سفرنامه احسن التقاسیم مقدسی زنان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۳ تعداد دانلود : ۴۵۱
تصویر زنان اقوام و کشورها از منظر شاعر یا نویسنده ی خارجی از موضوعات دانش تصویرشناسی است که زیرمجموعه ی «ادبیات تطبیقی» قرار می گیرد و در شناخت جایگاه زنان و نگرش به آنها در جوامع نقش مهمی ایفا می کند. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که مقدسی از چه منظرهایی زنان را توصیف کرده است؟ چرا و کدامیک از تصاویر و ویژگی های زنان در سفرنامه ی مقدسی چشمگیرتر است؟ رویکرد این مقاله توصیفی- مقایسه ای و آماری و نحوه ی گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است. در مجموع، نگاه مقدسی به موضوعات اجتماعی و مسائل زنان عاری از یک سونگری است. او در گذر از اقلیم های عرب و عجم نگاه بالا به پایین ندارد. سفرنامه وی مونولوگ نبوده بلکه دیالوگی بوده که درآن افکار، رسوم و حتی خرافه های ساکنان اقلیم ها به بحث گذاشته می شود. مقدسی با ثبت تفاوت های فرهنگی آشکار در مناطق مختلف ایران، شاخصه ی مشاغل زنان را با رویکرد بسیار مثبت برجسته کرده است. مقدسی رویکرد منفی خود را گاه در قالب نفرت، گاه اظهار شگفتی و تمسخر یا کنایه بازگو می کند. نگاه ارزشی او به همه ی مسائل غیر قابل انکار است.
۳۷۸۷.

تشکیلات اداری جواهرات سلطنتی در دوره صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید پاییز ۱۳۹۸ شماره ۴۳ (پیاپی ۱۳۳)

کلیدواژه‌ها: جواهرات سلطنتی صفویه تشکیلات اداری مناصب بیوتات سلطنتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۲ تعداد دانلود : ۵۳۴
خزانه های آنها جمع آوری می شد. در همین راستا، تشکیلات نسبتاً منظمی برای حفظ و نگهداری این گنجینه ها در این دربارها به وجود می آمد؛ که درون این تشکیلات، کارگاه هایی برای ساخت و پرداخت جواهرات تازه برپا می شد. در دوران صفویه، علاقه پادشاهان این سلسله به داشتن درباری باشکوه و عظیم موجب شده بود مجموعه ای از بهترین نفایس و جواهرات در دربار جمع آوری شود. در این دوره، تشکیلات منظمی برای حفظ، نگهداری، تهیه و ساخت جواهرات در دربار ایجاد شد که در منابع این دوره، اطلاعات ارزشمندی درباره عملکرد این تشکیلات و مناصب مرتبط با آن یافت می شود. در مقاله حاضر، تلاش شده است تا با مطالعه اسناد مجموعه توپقاپی سرای و منابع موجود، به بررسی تشکیلات اداری جواهرات سلطنتی و مناصب مرتبط با ساخت این مجموعه پرداخته شود. روش تحقیق در این مقاله، بر پایه مطالعات کتابخانه ای و تطبیق و تحلیل منابع موجود، به خصوص منابع اصلی است. در این تحقیق تاریخی، پس از جمع آوری اطلاعات لازم، به سازماندهی اطلاعات و تجزیه و تحلیل و سرانجام استنتاج آنها پرداخته شده است.
۳۷۸۸.

سهم صوفیان در اسلام پذیری بومیان در هند عصر ترکان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال یازدهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۴۴) 37 - 52

کلیدواژه‌ها: تصوف اسلام پذیری شبه قاره هند غوریان عصر ترکان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۸ تعداد دانلود : ۳۸۴
نفوذ و گسترش دین اسلام در شبه قاره هند از مباحث و مسائل مهمی است که از دیرباز، ذهن پژوهشگران را متوجه خود کرده است. در گسترش و نفوذ اسلام، عوامل متعددی تاًثیر داشته اند که می توان به ورود مهاجمان نخستین و تجار و بازرگانان مسلمان و مهاجرت علما و اهل تصوف اشاره کرد. در این بین نقش و سهم صوفیان از سایرگروه ها بیشترو پررنگ تر بوده است. صوفیان با رفتارهای مناسب و انسانی و تعامل با ساکنان شبه قاره هند و ادیان هندی، موفق شدند تاحدودی، نفرت و بدبینی هندی ها را از عملکرد مهاجمان در حملات دوره آغاز گسترش اسلام از بین ببرند. یافته های پژوهش از آن حکایت دارد که تعامل مبلغان و رهبران صوفیان و کارکرد آنها، در عمیق شدن باورهای اسلامی و دینی در میان ساکنان شبه قاره هند نقش مؤثری داشته است. محتوای دعوت صوفیان، اشتراک های فکری تصوف با ادیان و آیین های هندی، سلوک معنوی صوفیان، دادوستد های طریقت های صوفیانه با ادیان هندی و نیز کاستن و زدودن پیامد های منفی لشکرکشی های نظامی را باید از مهم ترین عوامل موفقیت صوفیان در گسترش اسلام در شبه قاره هند دانست. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه ای جمع آوری شده و هدف آن،بررسی سهم صوفیان در اسلام پذیری بومیان در هند عصر ترکان است.
۳۷۸۹.

بازتاب کودتای سوم اسفند 1299 در روزنامه های عصر پهلوی

نویسنده:
منبع: جندی شاپور سال پنجم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱۷

کلیدواژه‌ها: کودتای سوم اسفند حکومت پهلوی روایت رسمی روزنامه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۰۸ تعداد دانلود : ۴۶۴
رخداد کودتای سوم اسفند سال ۱۲۹۹ شمسی، سبب شد تا مؤسس سلسلهٔ پهلوی یعنی رضاشاه پهلوی بتواند خود را در سپهر سیاسی ایران مطرح کند. با این حال از همان اوان کودتا، جنجال هایی راجع به مسبب آن به راه افتاد که در اثر آن رضاخان و سپس رضاشاه ناگزیر شد تا روایتی مسلط و مشروعیت ساز راجع به کودتا مطرح کند که ابتدا توسط روزنامه ها رواج داده شد. با بر تخت نشستن رضاشاه هر ساله به مناسبت سالگرد کودتای سوم اسفند، جشن هایی برای بزرگداشت این واقعه برگزار می شد و روزنامه ها نیز به سهم خود در گرامی داشت این واقعه مقاله هایی به چاپ میرساندند که مؤلفه های آن شامل بازتاب کودتا به عنوان رخدادی نجات بخش از اوضاع نابسامان مملکت، پروراندن شخصیت رضاخان به سان یک قهرمان و به حاشیه راندن عناصر دیگر کودتا بود. اما با سقوط رضاشاه روزنامه های مخالف حکومت به شدت به این کودتا پرداخته و آن را حاصل نقشهٔ انگلستان می دانستند که توسط رضاخان و سیدضیا انجام شده و نتایج سویی از جمله ایجاد یک دیکتاتوری و خفقان را درپی داشته است؛ ولی این روند بعد از رخداد کودتای ۲۸ مرداد از میان رفت و دو مرتبه روایت رسمی حکومت از کودتای سوم اسفند در روزنامه های دولتی رونق گرفت اما با این تفاوت که با توجه به رخدادهای سیاسی دههٔ ۲۰، نام سیدضیا به عنوان همکار رضا خان در کودتای سوم اسفند مورد توجه قرار گرفت. در واقع هدف این پژوهش آن است که تاریخ نگاری رسمی حکومت پهلوی پیرامون این کودتا را با استناد به روزنامه های دولتی آن دوره با روشی مستدل بررسی نماید.
۳۷۹۰.

زمینه های بحران ارزاق عمومی (غله) توسط بریتانیا در ایران و مدیریت بر آن در ﻧیﻤه غربی کشور سال های 1296و1297ش/1917و1918م(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال یازدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۴۱) 19 - 34

کلیدواژه‌ها: بحران ارزاق بریتانیا غله قحطی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۸ تعداد دانلود : ۷۵۱
ایرانیان در طول تاریخ، به طور متناوب با قحطی و بحران ارزاق روبه رو بوده اند. در طول سالیان متمادی، عوامل متعددی بر بحران ارزاق تأثیر گذاشته است که در نگرشی کلی می توان این عوامل را به دو دسته عوامل طبیعی و عوامل انسانی تقسیم کرد که عامل انسانی در دو دسته داخلی و خارجی جای می گیرد. وضعیت شبه استعماری و سیاست اقتصادی خاصی که روسیه و به ویژه بریتانیا از ابتدای دوره قاجاریه بر ایران تحمیل کردند، کمبود ارزاق و گرانی و قحطی را تشدید کرد. تداوم چنین وضعی به بحران ارزاق و قحطی عمومی در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه منجر شد و هزاران نفر جان خود را از دست دادند. سیاست های اقتصادیِ انگلستان که پیش از جنگ جهانی اول با بستن قراردادهایی در ایران به اجرا درآمده بود، در اواخر جنگ جهانی اول بر وخامتِ اقتصادی و بحران ارزاق عمومی افزود. در اسناد، ارزاق عمومی بیشتر با عناوین غله و نان آمده است. در این ایام، بریتانیا بیشترین حضور نظامی را در ایران داشت و در بحران، نقش مستقیم و غیرمستقیم ایفا کرد. در این جستار با روشی تحلیلی توصیفی و با تأکید بر اسناد، تلاش شده است به این پرسش ها پاسخ داده شود که زمینه های بروز بحران ارزاق توسط بریتانیا چه بود و این بحران را چه نیروهایی مدیریت می کردند. فرض ما بر این مبنا استوار است که قراردادهایی همچون میرجوار، نفت، 1907 و 1915 زﻣیﻨه بحران ارزاق توسط بریتانیا را در ایران فراهم کرد. بر این اساس انگلیسی ها با کمک نیروهای مختلفی همچون کنسول بریتانیا، بانک شاهنشاهی، پودراتچی ها و تعامل با برخی از ملاکانِ حاکم و تجار موجب پیاده شدن مقدمه واجب سیاستشان، یعنی تهیه ارزاق برای نیروهای نظامی خود شدند. به این ترتیب باید گفت بریتانیا برای تأمین منافع خود، در مدیریت بحران ارزاق نقش مهمی داشت.
۳۷۹۱.

عوامل تأثیرگذار بر مناسبات باوندیان و اسماعیلیان الموت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۴) 113 - 126

کلیدواژه‌ها: باوندیان اسماعیلیان مازندران سلجوقیان مذهب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۰ تعداد دانلود : ۵۱۶
با استقرار حکومت اسماعیلیان در البرز مرکزی، به مرکزیت الموت، قدرت همجوار تازه ای برای حکومت محلی و کهن باوندیان در مازندران پا به عرصه گذاشت که بر قدرت منطقه ای و حاکمیت ارضی این خاندن محلی تأثیر گذاشت. این مقاله به این پاسخ می دهد که چه عواملی بر مناسبات بین دو قدرت محلی تأثیر داشت؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که کشمکش سیاسی و مذهبی این دو حکومت در قرون پنجم تا هفتم هجری مناسباتی بیشتر بر پایه رقابت و دشمنی را میان آنها به وجود آورد. سیر تحول مناسبات این دو حکومت از عوامل و شرایط مختلفی تأثیر می پذیرفت. میل به توسعه قلمرو یا کوشش برای نگهداری آن، اختلافات عقیدتی و مذهبی، تأثیر قدرت های سوم مانند سلجوقیان و مغولان، پناهندگی عناصر حکومتی و به کارگیری سیاست قتل مخالفان به وسیله اسماعیلیان، از جمله این عوامل تأثیرگذار بودند. مقاله حاضر می کوشد با برجسته کردن این عوامل، با استفاده از روش توصیفی  تحلیلی چشم انداز دقیق و منسجم تری از مناسبات این دو قدرت مهم منطقه ای در قرون پنجم تا هفتم هجری ارائه نماید.
۳۷۹۲.

تجارت عصر صفوی در طول قرن هفدهم: مبادلاتِ اقتصادی ایران

نویسنده: مترجم:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال هفتم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۸
حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۲ تعداد دانلود : ۶۹۴
در قرن هفدهم در الگوهای تجارت جهانی تغییرات زیادی به وجود آمد. این نوسانات الگوهای تجارت منجر به ایجاد تکاملی در اقتصاد، سیاست و گرایشات اجتماعی شد، به گونه ای که به هیچ عنوان درگذشته مشاهده نشده بود. در واقع محصول و نتیجه ی این گرایشات به سمت ضرورت اقتصاد درست جهانی، نشانه گرفت. سندیت این اتفاق کاملاً بی طرفانه به ثبت رسیده است. چنان که از آن به عنوان تسریع کننده ی تغییر یافتن تمدن ها در هر گوشه ی جهان، استفاده می شود. در این دوره ی بحرانی بود، که برای اولین بار اساس عبارت هایی نوین مانند "جهانی کردن" و "متصل کردن اقتصاد جهانی"، بنا شد. در اصل، گروهی منتخب از قدرت های صنعتی غربی، افزایشی در میزان مطالبه و مصرف تجربه کردند، که در نتیجه ی آن افزایشی در تولید و حمل و نقل کالا و منابع از شرق به وجود آمد. واضح است که این دست آورد های بزرگِ برنامه ریزی شده و برنامه ریزی نشده بودند، که ایننظامِ ذاتاً نامتعادل را مانند کولونیالیسم ، کاپیتالیسم ، ایمپریالیسم مدرن و ناسیونالیسم را متوقف کردند. با وجود وسعت جهانی این توسعه ها، عده ی بسیار کمی از نشریات برای نقشی که اقتصاد ایران در عصر صفویه در این نظام پیچیده، ایفا کرده است، مدارکی مستند ارائه می دهند. در نتیجه ی افکار سنتی تصوری نادرست مبنی بر آن که تأثیر اقتصادی ایران در عصر صفویه در کمترین حالت قرار داشت، به بار آورد. هدف این مقاله تکذیب این فرضیه در سه بخش است. در ابتدا نقشی که اقتصاد صفویه، خود، در توسعه ی سریع نظام اقتصادی ایفا کرد، بررسی می شود. دوم، این مقاله منابعی را که بر روابط اقتصادی میان امپراتوری مغول ها، اروپا و امپراطوری صفویه در طول این زمان توجهی دقیق دارند را بررسی خواهد کرد. در آخر، این مقاله مسیر تجارت را در حمل ونقل کالاها و خدمات، در داخل و خارج از ایران، بررسی خواهد کرد.
۳۷۹۳.

تحلیل محتوایی کتیبه های قرآنیِ مساجد جامع گوهرشاد مشهد و حکیم اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال سوم بهار ۱۳۹۸ شماره ۷

کلیدواژه‌ها: هنر تیموری هنر صفوی مسجدگوهرشاد مشهد مسجد حکیم اصفهان کتیبه های قرآنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۴۰ تعداد دانلود : ۲۱۹۳
در ادوار اسلامی، مسجد بهعنوان شاخص معماری شناخته شده و دارای جایگاه ویژهای است. معماری مساجد با تزییناتی همراه بود، و به مرور مملو از مفاهیمی شد که سرشار از عناصر معنایی و تزیینی در معماری اسلامی است. این تزیینات کتیبهای با مضامین گوناگون قرآنی، دعایی، تاریخی و اسماءالهی و اسماء ائمه با تکنیکهایی نظیر کاشیکاری، آجرکاری و گچبری اجرا شدهاند. تحلیل مضامین و همچنین بررسی تفاوتها و شباهتهای مضمونی کتیبههای دو مسجد از اهداف این مقاله است. پرسشهای پژوهش عبارتنداز: چه مفاهیمی در کتیبههای قرآنی مساجد گوهرشاد مشهد و حکیم اصفهان به لحاظ بسترهای سیاسی و مذهبی دو دوره مطرح میباشد؟ افتراق و اشتراکات کتیبهها در چه زمینههایی است؟ نتایج پژوهش نشان میدهد بهدلیل اختلاف مذهب در این دو دوره (تیموریان و صفویان) بیشتر کتیبههایی که در گوهرشاد مشهد (تیموریان) نگارش یافته به مسائلی کلی و اصولی دین اسلام از جمله مسئله توحید و یگانگی خداوند، معاد یا مسائل کلی از ایندست پرداخته شده است؛ ولی در کتیبههای مسجد حکیم ضمن پرداختن به آیاتی در اینخصوص، آیات، سوّر و احادیثی درمورد اهل بیت؟عها؟ نیز دیده میشود. در کتیبههای مسجد گوهرشاد، خط ثلث بیشترین کاربرد را از میان خطوط دیگر داشته و نقوش ختایی، اسلیمی همزمان در تزیینات این بنا، نقش مهمی ایفا کردهاند. در مسجد حکیم اصفهان، خط شاخص در کتیبهنگاری، کوفی (بنایی، معقلی) است و اکثر کتیبهها بههمین خط نگارش شدهاند. سورههای توبه، اسراء، جمعه، دهر، اخلاص و آیهالکرسی، از جمله سورههای مشترک میان این دو مجموعه است. با اینکه دو مسجد گوهرشاد مشهد و حکیم اصفهان در ساختار ساختمانی و محتوای کتیبهها، دارای اشتراکاتی هستند، اما غنای تزیینی و کتیبههای قرآنی مسجد گوهرشاد بیشتر از مسجد حکیم میباشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی محتوا بوده و گردآوری اطلاعات ازطریق مطالعات کتابخانهای، مشاهدهی آثار جمعآوری و میدانی میباشد.
۳۷۹۴.

نیایشگاه صخرهای روستای قِشلاق مراغه؛ معبدی بودایی-مسیحی یا مسجدی اسلامی؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال سوم بهار ۱۳۹۸ شماره ۷

کلیدواژه‌ها: مراغه نیایشگاه صخرهای معابد بودایی کؤهولومَچید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴۳ تعداد دانلود : ۸۷۱
پس از کشف نیایشگاههای صخرهای ایران در چنددهه اخیر، ماهیت این آثار همواره موردبحث بوده است. ردپای بسیار کمرنگ و مبهمی از عصر پدیدآمدن این آثار بهجای مانده که امکان گاهنگاری و کاربری دقیق و مطلق را برای پژوهشگران و علاقهمندان آثار صخرهای دشوار کرده است. ازسویی دیگر، ماهیت صخرهای و غار بودن این محلها بیشتر پژوهشگران را بر آن داشته که آن را به آیین مهرپرستی نسبت دهند؛ و این درحالی است که هیچ شواهدی از آیین مهرپرستی در این فضاهای قُدسی کشف و شناسایی نشده است. نیایشگاههای صخرهای ازجمله آثار ارزشمند معماری ایرانی هستند که در یکبازه زمانی طولانی شکل گرفتهاند و بهدلیل تداوم سنتها یا کندبودن روند تحول، تاریخگذاری دقیق آنها کاری دشوار است. ازجمله آنها، نیایشگاه صخرهای «کؤهولومَچید» در شهرستان مراغه (آذربایجانشرقی) است که تاکنون مطالعات منسجم و خاصی پیرامون آن انجام نشده است. با این تفاسیر، انجام این پژوهش درصدد پاسخگویی به دو پرسش بنیادی در رابطه با فضای دستکند صخرهای کؤهولومَچید است: 1). گاهنگاری نسبی و زمان شکلگیری فضای دستکند چه بوده است؟ ۲). ماهیت نیایشگاه دستکند متعلق به کدام گروههای مذهبی است؟ فرضیههای مطرحشده درراستای پرسشهای فوق عبارتاند از: کاربری بهعنوان یکی از فضاهای آیینی-مذهبی پیروان ادیان غیراسلامی ساکن مراغه دوره ایلخانی بهخصوص بوداییها و زمان ایجاد آن براساس مبانی گاهنگاری نسبی که بهصورت تطبیقی انجام میگیرد، مربوط به دوره ایلخانی است. شواهد این ادعا در نیایشگاه دستکند صخرهای کؤهولومَچید وجود دارد که درراستای انجام پژوهش بررسی شده است. این پژوهش در پی آن است که ضمن بررسی این نیایشگاه، ازطریق مطالعه تطبیقی و بررسی برخی جزئیات، تاریخ و کارکرد قابلقبولتری برای این نیایشگاه ارائه دهد. هرچند که پژوهشهای ژرف و دقیق به گمانهزنیهای باستانشناختی و علمی نیاز دارد، با اینحال باتوجه به مدارک موجود و براساس پژوهش حاضر، این ساختار صَخرهای در دوره ایلخانی ایجاد شده و ماهیت کاربری آن، نیایشگاه مذهبی برای ادیان غیراسلامی ازجمله بودایی و مسیحیت پیشنهاد میشود؛ که با اصلاحات مذهبی ایجادشده در دورههای بعدی، نام مسجد به خود گرفته است.
۳۷۹۵.

پیامدهای تصویب قانون انحصار تجارت خارجی در بخش اقتصاد تجاری ایران (1310 تا 1320ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال بیست و نهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۳) 6 - 30

کلیدواژه‌ها: اقتصاد تجارت قانون انحصار تجارت خارجی پهلوی اول

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۳ تعداد دانلود : ۵۰۷
هدف: بررسی پیامدهای تصویب قانون انحصار تجارت خارجی بر اقتصاد ایران در فاصله سال 1310 تا 1320ش. روش/ رویکرد پژوهش: این مقاله با روش تحقیق تاریخی و استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی نوشته شده است. یافته ها و نتیجه گیری: سازمان دهی اقتصاد تجاری به رغم ابتکارات قبلی حکومت چندان موفق نبود. بحران اقتصادی 1929 اوضاع را وخیم تر کرد؛ به همین دلیل حکومت پهلوی، قانون انحصار تجارت خارجی را در اسفند 1309 تصویب کرد. اگرچه هدف از تصویب این قوانین کاهش پیامدهای بحران اقتصادی و جلوگیری از کاهش درآمدهای صادراتی کشور بود، ولی این کار عملاً به افزایش مداخله و تصدی گری دولت نه تنها در تجارت خارجی بلکه در کل اقتصاد تجاری ایران انجامید.
۳۷۹۶.

تلاش برای تغییر جهت تجارت ایران به سمت شرق در دهه های چهل و پنجاه شمسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۷) 21-34

کلیدواژه‌ها: ایران افغانستان پاکستان ترانزیت راه آهن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۰ تعداد دانلود : ۴۰۴
کشور ایران از دیرباز با همسایگان شرقی خود، افغانستان و پاکستان، روابط تجاری و ترانزیتی داشته است. این روابط در طول تاریخ تحت تأثیر عوامل مختلف تغییر کرده است. یکی از دوره هایی که ایران کوشید روابط تجاری و ترانزیتی خود را با افغانستان و پاکستان توسعه دهد، دهه های چهل و پنجاه شمسی بود. اسناد نشان می دهد که حکومت وقت ایران پس از کسب آرامش نسبی سیاسی و اقتصادی در این برهه زمانی، بنا به دلایل مختلفی، به دنبال رهیافت های جدیدی برای ایجاد بازارهای خارجی و بهبود وضعیت مسیرهای ترانزیت کشور به سمت مرزهای شرقی بوده است. بدین منظور برنامه هایی را طراحی کرد که از جمله آن توسعه مسیرها و راه های تجاری و همچنین عقد قراردادهای مالی با کشورهای افغانستان و پاکستان بود. این پژوهش درصدد است از طریق روش تاریخی و با تحلیل اسناد و مدارک روابط خارجی و تجاری ایران در این دو دهه به این سؤال پاسخ دهد که توسعه تجارت و بهبود مسیرهای ترانزیتی با کشورهای پاکستان و افغانستان در دهه های چهل و پنجاه شمسی چگونه صورت گرفت؟ بررسی ها نشان می دهد قراردادهای تجاری ایران با همسایگان شرقی ابتدا بر مسئله نفت متمرکز بود، اما چون این کشورها در سایر کالاها با ایران بازار مشترک داشتند، در مراحل بعد ایران موضوع ترانزیت کالا را مورد توجه قرار داد. بازگشایی و ایجاد راه های نوین تجاری که به نوعی بازگشت به موقعیت تاریخی گذشته ایران بود، از جمله برنامه های حکومت وقت در این خصوص بود. هرچند در نهایت تغییر نظام های سیاسی منطقه مانع به ثمر رسیدن تلاش های ایران شد.
۳۷۹۷.

رویکرد انتقادی به ادوار تمدن اسلامی در نگره نویسندگان امروز ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال نهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۴ 5-27

کلیدواژه‌ها: ادوار تمدن اسلامی تمدن اسلامی رویکرد انتقادی رنسانس اسلامی فرهنگ اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۴ تعداد دانلود : ۴۶۸
تمدن اسلامی به مثابه یک واقعیت و دارای هویت استقلالی (تمدن به مثابه حقیقت) یا امری اعتباری برآمده از نوع زیست اجتماعی مسلمانان (تمدن به مثابه یک وضعیت)، از مسائل پر چالش و قابل تأمل تمدن پژوهی است. از مباحث معطوف به تمدن اسلامی، سیر تاریخی یا دوره های حیاتی آن است. برخی آن را در گذر تاریخ بررسیده اند و عده ای برای آن الگویی حیاتمند قائل شده و مراحلی چون تکون و پیدایی، رشد، گسترش و شکوفایی، ایستایی و رکود و نیز انحطاط یا افول برشمرده اند، هر چند در خصوص زمان بندی مراحل یا ترتیب تاریخی آن هم نظر نیستند. نقطه مشترک همه اینان، پذیرش شکوفایی آن در قرن چهارم هجری است. مقاله حاضر با رهیافتی انتقادی و به روش مقایسه ای، به این پرسش محوری پاسخ می دهد که نگره های ابراز شده در خصوص ادوار تمدن اسلامی، از چه مزایا و مشکلاتی برخوردار است؟ رهاورد پژوهش آن است که بیشتر دیدگاه های موجود، به سبب داشتن ابهام ها و اختلاط مرزهای مفهومی، عدم تعیین شاخص، نامشخص بودن مبادی تاریخی و نیز کاستی های نظری به ویژه در هم آمیزی مرز وجود حقیقی یا اعتباری تمدن، از استحکام علمی قابل دفاعی برخوردار نبوده و طبعاً نیازمند بازنگری جدی و اساسی هستند. از منظر این مقاله اساساً برای تمدن اسلامی نمی توان سیری حیاتی شناسایی کرد، بلکه باید آن را در دوره های مختلف و در سرزمین های مختلف بررسی کرد، بی آنکه بتوان الگویی تغییر ناپذیر برای آن نشان داد.
۳۷۹۸.

ممیزات و نوآوری های تاریخ نویسی عبدالحسین خاتون آبادی در عرصه تاریخ نگاری ایران صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲۳ (پیاپی ۱۰۸)

کلیدواژه‌ها: عبدالحسین خاتون آبادی وقایع السنین والاعوام تاریخ نگاری استناد بی طرفی نسبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۸ تعداد دانلود : ۳۷۲
عبدالحسین خاتون آبادی نویسنده وقایع السنین و الاعوام در تاریخ نگاری خود روش یا روش هایی را به کار برده است که با شیوه دیگر همتایان تاریخ نگار خود تا اندازه ای دیگرگونه است. او از یک سو در گزینش موضوع های تاریخی دست خود را بسیار باز گذاشته و برخلاف بیشتر مورخان ایرانی در چارچوب مسائل سیاسی گرفتار نشده است. نیز در پاره ای نمونه ها پای خود را از دایره جهان اسلام بیرون نهاده و به برخی رخدادهای مهم قاره اروپا نیز پرداخته است که در نوع خود کم مانند است؛ از سوی دیگر روش نگارش تاریخ نزد او تا حد بسیاری، مستند است. او برخلاف بیشتر همتایان تاریخ نگار خود، کوشیده است گزارش های خود را حتی الامکان به منبع یا منابعی مستند کند. پیامد چنین رویکردی بهره بردن از منابع گوناگون در نگارش وقایع السنین است. به گونه ای که کمتر اثر تاریخی در جهانِ تاریخ نگاری سنتی ایرانی می توان یافت که تا این اندازه از منابع پرشمار و همچنین گوناگون بهره برده باشد. این ویژگی ها سبب می شود تا بتوان روش تاریخ نگاری خاتون آبادی را روشی ممتاز و متمایز نسبت به بیشتر تاریخ نگاران ایرانی سده های نزدیک به او به شمار آورد. کیفیت این تمایزات مسئله ای است که می تواند مدنظر محقق امروزی قرار گیرد و با تجزیه و تحلیل آن به شناخت جنبه ای دیگر از تاریخ نگاری ایرانی منجر شود.
۳۷۹۹.

تحلیلی بر بازتاب چرایی و چگونگی ابعاد و وجوه اعمال قدرت سیاسی شاه عباس در روایت های سفرنامه نویسان عصر صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۵ 69 - 87

کلیدواژه‌ها: عصرصفویه حکومت قدرت شاه عباس اول سفرنامه ها

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵۳ تعداد دانلود : ۹۳۵
 سفرنامه های دوره ی صفوی، در کنار بازتاب ابعاد و وجوه متنوعی از حیات اجتماعی- سیاسی ایران عصر صفوی، روایتی پراهمیت و البته متمایز از چگونگی اعمال قدرت سیاسی در دوره ی شاه عباس به دست می دهند که دارای مولفه های قابل تاملی ست. روایت سفرنامه نویسان، نشان می دهد که مرکزیت بخشیدن به شاه در یک نظام سیاسی شاه محور، در کنار تضعیف کانون های دیگر قدرت، چگونه می تواند رویکردهای پیشین را در جهت ارائه ی تجربه ای متمایز از سیاست ورزی و اعمال قدرت سیاسی متحول سازد و نیروهای موجود را در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر به تحرک وادارد. همچنین تحلیل محتوای روایت های سفرنامه نویسان نشان می دهد که الگوی مورد نظر شاه عباس در مسیر اعمال قدرت که آمیزه ای از کنش های مذهبی، سیاسی و اقتصادی بود، هم ریشه در سنت های پیشین سیاست و اعمال قدرت در ایران داشت و هم در خود، برخی اقتضائات نوین را جای داده بود که حاصل تحولات عمیق در نظام بین الملل بود. بنابرآن چه آمد؛ در این پژوهش تلاش بر این است تا با روشی توصیفی- تحلیلی، ابتدا تاملی در ساختار قدرت و سیاست در دوره صفویه صورت بگیرد و آنگاه با تحلیل محتوای سفرنامه های این دوره، تبیین مناسبی از چرخش سیاست و قدرت در دوره ی شاه عباس به دست داده شود. کلید واژه ها : عصرصفویه، حکومت، قدرت، شاه عباس اول، سفرنامه ها.
۳۸۰۰.

واکاوی گزارش های واقعه ملاسرا و قتل حیدر عمواوغلی در نهضت جنگل؛ با تکیه بر روش محورهای معنادهی استنفورد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال سوم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۹) 41 - 72

کلیدواژه‌ها: نهضت جنگل واقعه ملاسرا حیدر عمواوغلی میرزا کوچک خان محورهای معنادهی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷۸ تعداد دانلود : ۵۶۸
از واقعه ملاسرا که مقدمه فروپاشی نهضت جنگل بود، گزارش های متعددی در قالب روایت های دست اول و دست دوم موجود است. راویان این ماجرا عمدتاً به دو گروه تقسیم می شوند: عده ای که با در نظر گرفتن حوادث قبل و هم زمان با این رخداد آن را گزارش کرده اند و برخی که واقعه را با توجه به پیامدها و نتایج آن و یا فقط با در نظر گرفتن حوادث هم زمان با واقعه تحلیل نموده اند. روایت این گروه ها که با نوعی سهل انگاری یا سطحی نگری همراه است، این سؤال را مطرح می کند که عاملان واقعه ملاسرا و قتل حیدر عمواوغلی چه افراد یا جناح هایی هستند؟ هدف از این پژوهش آن است که گزارش های واقعه ملاسرا و قتل حیدرخان را مورد مداقه قرار دهد. بررسی های مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی، نشان می دهد با این که هر کدام از گزارش ها نواقصی به همراه دارند، می توان وقایع مزبور را حاصل مشارکت خواسته یا ناخواسته جناح های مختلف مرتبط با نهضت جنگل دانست. به نظر می رسد، عاملان واقعه ملاسرا بی ارتباط با قتل حیدرخان نبوده اند و در این میان نقش عوامل دولت انگلیس پررنگ تر است.      

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان