امیر اشنویی نوش آبادی

حکمروایی خوب شهری به عنوان یکی از بااهمیت ترین و مؤثرترین رویکردهای عرصه مدیریت شهری در جهان مطرح است. از آنجا که درک وضعیت آینده حکمرانی خوب در شهرهای کشورمان میتواند در برنامه ریزی و تصمیمگیری مدیران بسیار موثر باشد و به دلیل وجود عدم قطعیت و نیاز به پیش بینی های محتمل؛ هدف پژوهش حاضر، شناسایی عوامل کلیدی موثر بر حکمروایی خوب شهری با رویکرد سناریونویسی در شهر فسا در افق 1430 در نظر گرفته شده است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و روش آن توصیفی – تحلیلی است. از نرم افزار میک مک برای تحلیل تأثیر عوامل بر همدیگر استفاده شده است. همچنین برای انجام محاسبات سناریونویسی (تدوین سناریو) از نرمافزار سناریو ویزارد استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را متخصصان و خبرگانی در زمینه مدیریت شهری، حکمروایی و آینده پژوهی از دانش و تجربه لازم و کافی برخوردار هستند، تشکیل داده است که تعداد آنها 22 نفر میباشد. نتایج نشان میدهد که عوامل کلیدی موثر بر آینده حکمروایی شهر فسا در افق 1430 شامل التزام مدیریت شهری به برابری در برابر قانون، مقاومت مدیریت شهری در برابر رفتارهای خلاف قانون شهروندان، احساس مسئولیت پذیری مدیران و مسئولان شهری، صادق بودن مدیریت شهری در ارائه برنامه ها، عدالت در توزیع برابر و عادلانه امکانات شهری، عدم وجود فساد در سیستم مدیریت شهری، استفاده معقولانه از منابع و امکانات، بهبود روشها و اقدامات براساس علم روز، شفافیت در ارائه عملکرد، تساهل و پذیرش رویکردهای متنوع، عدالت جنسیتی، کنترل و نظارت مناسب بر ساخت وسازهای شهری، مشارکت مردم در برنامهریزی، تصمیمسازی، تصمیمگیری و فعالیتها، شفافیت در تصمیمگیری است. همچنین، 7 سناریوی با ترکیب های متفاوتی از سه وضعیت، مطلوب، ایستا و بحرانی احتمال وقوع در حکمروایی خوب شهری در شهر فسا را دارند که وضعیت های بحرانی بخش عمده ای از صفحه سناریوها را به خود اختصاص داده اند و وضعیت های مطلوب و ایستا در الویتهای بعدی قرار دارند.

تاب آوری با توجه به وقوع سوانح طبیعی و یا انسان ساخت در دنیای امروز از مسائل بسیار اساسی است. فرآیند تاب آوری مسکن بایستی از توانایی لازم برای پیش بینی حوادث و پیشگیری تحمیل تلفات جانی و مالی به شهروندان برخوردار باشد. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش شناسی توصیفی - تحلیلی مبتنی بر رویکرد مطالعات کالبدی سازه ای است. هدف پژوهش حاضر ارزیابی تاب آوری کالبدی در برابر سوانح طبیعی و با تأکید بر واحد های مسکونی و کیفیت مساکن در برابر سوانح طبیعی است. قلمرو مورد مطالعه همه شهرستان های کشور می باشد. برای دستیابی به اهداف تحقیق شاخص های منتخب کیفیت مصالح و تراکم خانوار در واحد مسکونی استخراج شد؛ و مجموعا 17 شاخص شد. جهت وزندهی به شاخص ها از مدل ahp و برای ارزیابی و رتبه بندی تاب آوری کالبدی هریک ازشهرستان های کشور با کمک مدل تصمیم گیری تاپسیس مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته و برای تحلیل الگوی شاخص های تاب آوری مسکن از خودهمبستگی فضایی (Moran's) استفاده شده و برای تولید نقشه ازمحیط gis استفاده شده است. نتایج نشان می دهد؛ که ضریب خطا کلیه شاخص ها کوچکتر از 0.1 است. شاخص نسبت واحد های مسکونی دارای اسکلت فلزی بیشتر از 300 متر با وزن 0.148 بیشترین وزن را دربین شاخص ها دارا است. در شهرستان های کشور به لحاظ تاب آوری در وضعیت متوسط هستند شهرستان هایی که در مرکز کشور واقع شده اند. تحلیل فضایی تاب آوری مسکن به صورت کلی در کشور از الگوی خوشه ایی پیروی می کند. در وضعیت مطلوب واقع شده اند و شهرستان هایی که در حاشیه کشور واقع شده اند در وضعیت نامطلوب واقع شده اند.

کیفیت محیط شهری به عنوان بخشی از مباحث کیفیت زندگی شهری جایگاه ویژه ای را در مطالعات برنامه ریزی شهری معاصر به خود اختصاص داده است؛ زیرا هرچقدر میزان کیفیت یک محیط شهری بیشتر باشد، آن شهر توانایی توسعه هوشمند و پایدار را دارد. البته رشد کمی و پرشتاب شهرها و اسپرال شهری در شهرهای جهان سوم همچون ایران باعث وقوع بحران های زیادی در زندگی شهری در قرن 21 مانند مشکلات محیطی و کاهش کیفیت محیط شهری شده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی مؤلفه های مؤثر بر کیفیت محیط شهری در شهر شیراز است. این تحقیق، ازنظر هدف، رویکردی کاربردی دارد و ازنظر روش، توصیفی تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات، اسنادی و پیمایشی (از طریق ابزار پرسشنامه محقق ساخته) بوده است و جامعه آماری، شهروندان شیراز هستند. از طریق نمونه گیری کوکران تعداد 384 پرسشنامه به عنوان حجم نمونه تکمیل شد. برای شناسایی ارتباط بین متغیرها و تحلیل آنها از مدل سازی معادلات ساختاری در نرم افزار لیزرل استفاده شده است. همبستگی بین متغیرها نشان دهنده و تأییدکننده معناداری رابطه بین مؤلفه های محیط مسکن، کالبدی، محتوایی و عملکردی در کیفیت محیط شهری شیراز است؛ همچنین بیشترین همبستگی ها بین ویژگی های عملکردی (شامل خدمات بهداشتی، تجاری، تفریحی و رفاه اجتماعی) با کالبدی شامل (فضای شهری، دسترسی و حمل ونقل، فضاها و بناها) (67/0) و بعد از آن بین ویژگی های محیط های مسکونی با کالبدی (65/0) و سپس ویژگی های عملکردی با عوامل محیطی (64/0) است که نشان از اثرگذاری این ویژگی ها در کیفیت محیط شهری شیراز است.

در سالهای اخیر در کنار توجه ویژه به دیدگاه های مرتبط با توسعه پایدار و پایداری شهری، نگرش بهبود کیفیت زندگی که از ملزومات زیست پذیری شهرهاست، جایگاه خود را در ادبیات برنامه ریزی شهری باز کرده است. هدف مقاله حاضر جستجوی پیشرانهای اصلی تأثیرگذار بر زیست پذیری شهری است. این مقاله یکی از مستعدترین شهرهای مرکزی کشور یعنی شهر کاشان را به عنوان محدوده پژوهش انتخاب نموده است. روش این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات آن به صورت «اسنادی و میدانی» است که از پرسشنامه محقق ساخته در آن استفاده شد و رویکرد آن مبتنی بر آینده پژوهی و افق آن سال 1415 است. جامعه آماری 15 نفر از خبرگان و متخصصان شهری بوده اند. به منظور سنجش و تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزارهای آینده پژوهی شامل میک مک و سناریو ویزارد استفاده شده است. نتایج این تحقیق بیانگر آن است که 5 سناریوی با ترکیب های متفاوتی از سه وضعیت، مطلوب، ایستا و بحرانی که احتمال وقوع در زیست پذیری شهر کاشان را دارند که 1/51 درصد وضعیت بحرانی، 8/17 درصد در حالت ایستا و 1/31 درصد وضعیت مطلوب صفحه سناریو را به خود اختصاص داده است و احتمال وقوع رخدادهای منفی (بحرانی) بیشتر از رخدادهای مثبت (مطلوب) می باشد.

شهرستان خوسف از توابع استان خراسان جنوبی در شرق ایران در حاشیه شرقی کویر لوت با آب وهوای گرم وخشک واقع شده است. با وجود بافت ها و بناهای تاریخی در این منطقه از ایران، شناخت چندانی از آنان در دسترس پژوهشگران باستان شناسی، شهرسازی، معماری و تاریخ هنر نیست. در بررسی باستان شناختی که توسط نگارندگان در سال 1393 ه .ش. در منطقه خوسف صورت پذیرفت توجه ویژه ای به بافت های تاریخی و خانه های مسکونی گردید که عمدتاً مربوط به اواخر دوران قاجار و پهلوی است. در طی این پژوهش، سه بافت تاریخی نسبتاً سالم و برپا در شهر خوسف و روستا های خور و نوغاب مطالعه شد و 45 خانه تاریخی در این بافت ها و سایر روستا های تاریخی خوسف بررسی شدند. بافت های تاریخی/سنتی مطالعه شده اکثراً دایر و امروزه با تغییراتی در کالبد بنا همچنان مورد استفاده مردمان محلی منطقه هستند. روش انجام این پژوهش توصیفی-تحلیلی و شیوه گرد آوری اطلاعات در آن نیز بر پایه بررسی های باستان شناسی در منطقه به منظور مستند نگاری و جمع آوری اطلاعات درمورد خانه های سنتی خوسف و سپس مطالعات کتابخانه ای استوار است. پژوهش پیش رو درصدد پاسخ گویی به سه پرسش اصلی است؛ شرایط آب و هوایی چه مقدار بر نوع ساختار ها و اجزای معماری خانه های سنتی خوسف تأثیر گذاشته است؟ آیا این شرایط مانع تأثیر پذیری از تغییر و تحولات معماری رایج دوره قاجار و پهلوی شده یا خیر؟ و این که شیوه های تزئینی رایج در معماری خانه های خوسف چگونه بوده است؟ برمبنای پرسش های پژوهش، اهداف اصلی پژوهش حاضر نیز شامل بررسی میزان تأثیرپذیری خانه های سنتی خوسف از شرایط اقلیمی منطقه و تحولات معماری ایران و نیز مطالعه ساختار ها و اجزای مختلف معماری این ابنیه و تزئینات وابسته به آن ها است. نتایج پژوهش نشان می دهند که معماری سنتی خوسف به شدت از اقلیم منطقه تأثیر پذیرفته و ازلحاظ ساختار معماری و تزئینات وابسته به آن به میزان اندکی از تحولات معماری دوره قاجار تا پهلوی تأثیر گرفته اند.

همگام با توسعه شهرنشینی در ایران و در راستای نظم بخشیدن به پیکره کالبدی شهرها، و نیز توسعه پایدار شهری که لازمه آن بهینه سازی بهره گیری از زمین شهری بود طرح های جامع از سال 1345، نقشه راه توسعه شهرها قرار گرفت. آران و بیدگل از جمله شهرهایی است که تا دوره پهلوی و بخصوص قبل از اصلاحات ارضی دهه 40، رشدی ارگانیک و همراه با الگوی رشد فشرده داشته است. اما در ربع قرن اخیر، مدل رشد غیر ارگانیک با رشد فیزیکی بسیار سریع و الگوی کالبدی متفاوت داشته است. هدف این تحقیق این است تا عوامل تاثیرگذار در واگذاری زمین شهری و نیز نقش و اقدامات دولت در حوزه واگذاری اراضی را مورد بررسی قرار دهد. این تحقیق در پی پاسخ به این سوالات است که چه عواملی در گسترش شهر آران و بیدگل موثر بوده است و نیز بازتاب های کالبدی انتخاب اراضی جهت واگذاری در شهر آران و بیدگل می باشد. مطالعه حاضر یک تحقیق کاربردی و روش انجام آن توصیفی- تحلیلی می باشد، و با بررسی طرح های مصوب شهر آران و بیدگل در چند دوره نتیجه می گیرد که در مدت نسبتاً طولانی اجرای طرح های شهری، عرصه های وسیع اراضی کشاورزی و بایر هم پیوند با آنها در محدوده شهر قرار گرفته و در سایه فقدان طرح و مدیریت کارآمد زمین، به صورت غیر قانونی تفکیک شده و در معرض بورس بازی قرار گرفته اند. شاخص ارزیابی های منطقه ای مربوط به گسترش شهر نشان می دهد که اکنون درصد زیادی از وسعت تحقق یافته کنونی شهر آران و بیدگل کاذب است و برای دوره های بعدی نیاز به هیچ گونه افزایش مساحت ندارد.