درخت حوزه‌های تخصصی

سطح زمین عموماً به وسیلة خاک و نهشته‌های سطحی پوشیده شده‌است . خاک ، محیط طبیعی پویائی از ترکیب موادّ ریزدانه‌ای است که گیاهان در آن رویش می‌یابند و حاوی موادّ معدنی و آلی است . امروزه فرسایش خاک یکی از مهم‌ترین مسائل و مشکلات نواحی است . در این میان دستیازی‌ها و بهره‌برداری‌های روزافزون انسان از محیط طبیعی نیزتأثیر زیادی در تشدید روند تخریب و فرسایش خاک دارد؛ به طوری که گاهی کشاورزان در گستره‌های وسیعی ، سطوح شیبدار را به زیر کشت برده و با شخم زدن در جهت شیب ، موجب ایجاد بریدگی‌های عمودی در دامنه‌ها شده‌اند . شخم زدن دامنه‌ها و احداث شبکة آبیاری در امتداد منحنی‌های میزان و نیز حفر کانال‌هادر امتداد شیب دامنه‌ها موجب فرسایش و از دست رفتن خاک می‌گردد . در این تحقیق وضعیّت فرسایش و تولید رسوب در حوضه‌های آبریز منتهی به تنگةهرمز مورد بررسی قرار می‎گیرد. رودخانه‌های شور ، حسن‌لنگی، جلابی ، میناب ، مزابی ، گز و حیوی شبکة هیدروگرافی و زهکشی این حوضه‌ها هستند . در این تحقیق ضمن بررسی‌های میدانی، اسناد و مدارک مختلفی از جمله نقشه‌های توپوگرافی ، زمین‌شناسی ، منابع و قابلیّت اراضی، پوشش گیاهی ، آمارهای مختلف مربوط به ایستگاه‌های هیدرومتری ، رسوب‌سنجی ، هواشناسی ، باران‌سنجی، عکس‌های هوائی وتصاویر ماهواره‌ای به عنوان ابزار تحقیق مورد استفاده قرار گرفته‌است . جهت برآورد میزان فرسایش و رسوب در محدودة مطالعاتی ، از مدل اصلاح شدة پسیاک1 استفاده شده و با بررسی عوامل نه‌گانة مؤثّر در این مدل ، میزان تولید رسوب و فرسایش در هریک از حوضه‌ها ، زیرحوضه‌ها و واحدهای هیدرولوژیک برآورد شده‌است . بر این اساس میزان فرسایش و رسوب در کلّ محدودة مطالعاتی به ترتیب برابر با 95/25435 و 48/5458 تن در سال برای هر کیلومتر مربّع برآورد شده‌است.

یکی از مهمترین شواهد ژئومرفولوژیکی میزان و نحوه عملکرد خطوط گلی – ویژگی های ژئومرفولوژیک عوارض پیرامون آنها و به ویژه مرفولوژی مخروط افکنده و سلسله مراتب آنها از نظر زمانی – مکانی و توپوگرافی است . محدوده تحت بررسی – چاله مرفوتکتونیکی کویر میقان اراک می باشد . از آنجا که متغیر های موثر در تکامل ژئومرفولوژیکی این حوضه فراتر از خط تقسیم پیرامون آن عمل نموده اند . بنابراین محدوده تحت بررسی به چهار گوش نقشه زمین شناسی قم تعمیم داده است . فرضیه تحقیق ارتباط هیدرولوژیکی دو حوضه مسیله و چاله میقان اراک را حکایت می کند . بر اساس این فرضیه – حوضه میقان تا اواخر پلیوستوسن یکی از زیر حوضه های چاله مسیله بوده است . سرانجام فعالیت گسل های حاشیه ای ( گسل های تلخاب و تبریه ) و جهش گرابنی آنها موجب تفکیک چاله میقان از حوضه مسیله شده است . بررسی شواهد موجود از جمله مرفولوژی مخروط افکنه های قدیمی و جدید – موفقیت – جهات و جهش گل ها – رسوب شناسی چاله میقان و همچنین بررسی اختلاف ارتفاع موجود بین سطوح مخروط افکنه ای قدیمی و خط تقسیم بین حوضه های میقان و چاله مسیله از مهمترین شواهدی هستند که فرضیه فوق را اثبات می کنند.

هدف از این پژوهش شناسایی پدیده‌های ژئومورفولوژی موجود در حوضه با تاکید بر حرکات دامنه‌ای و فرسایش می‌باشد و بررسی ارتباط آنها با سایر پارامترهای طبیعی مانند زمین‌شناسی سطحی، اقلیم، منابع آب و خاک و پوشش گیاهی و ویژگی‌های فیزیکی حوضه و فرایند تاثیر این عوامل بر رسوب‌خیزی حوضه کوهزن می‌باشد. در این راستا برآورد رسوب حوضه به روش MPSIAC و تهیه نقشه ژئومورفولوژی انجام شد. با توجه به روش تحقیق در علوم طبیعی یعنی مشاهده - فرضیه - آزمون و استنتاج کوشش گردیده تا با حداقل امکانات و استفاده از منابع مختلف (تحقیقات کتابخانه‌ای) و بررسی‌های میدانی (تحقیقات مشاهده‌ای) به اهداف این پژوهش دست یافته شود. در این پژوهش مشخص گردید که در حوضه آبخیز کوهزن انواع مختلف فرسایش از جمله فرسایش سطحی شیاری و خندقی و کنار رودخانه‌ای به وفور یافت می‌شود و از لحاظ حرکات دامنه‌ای با لغزش و ریزش مواجه می‌باشد که در رسوب‌خیزی حوضه نقش عمده‌ای دارند و از بین عوامل نه گانه موثر در فرسایش و رسوب به روش MPSIAC، فرسایش کنار رودخانه‌ای بیشترین تاثیر را دارد. و همچنین با مقایسه برآورد رسوب حوضه به روش ترسیم منحنی دوام و برآورد رسوب حوضه به روش MPSIAC که عامل ژئومورفولوژی و سنگ‌شناسی و... در آن بررسی می‌شود، در نتیجه ژئومورفولوژی در رسوب‌خیزی حوضه تاثیر عمده‌ای دارد.

استوک گچی قلعه‌سی در دامنة شمالی رشتة کوهستانی میشوداغ در شمالغرب ایران و در '25?38 عرض شمالی و ''45'33?45 طول شرقی قرار گرفته است.در اواخر دورة پلیوستوسن و در طول دورة هولوسن، تغییرات آب و هوایی در منطقه حاکمیّت شرایط انباشتی (آب و هوای سرد و مرطوب) و کاوشی (آب و هوای گرم و خشک) درسطح دامنه‌ها را به‎دنبال داشته است. بررسی آثار بجای مانده از هر کدام از این شرایط می‌تواند راه را برای بررسی تغییرات آب و هوایی هولوسن هموار کند. در این مقاله سعی شده است تا با تحلیل وضعیّت لیتولوژیکی و اقلیمی منطقه و رابطة بین آنها، پدیده‌های ژئومرفولوژیکی موجود شناسایی و با تغییرات آب و هوایی منطقه در گذشته در ارتباط گذاشته شوند. درّة طوق مانند پای کوه گچی قلعه‌سی، درّه‌های پرشده، تالوس و مخروط‎های واریزه‌ای، لغزش‎های دیرینه، وجود اشکال پری‎گلاسیر از قبیل رودخانه‌های سنگی، مزارع بلوکی و جوش‎های گلی از جمله پدیده‌های ژئومرفولوژیکی قابل توجّه در منطقه می‌باشند که ایجاد آنها ارتباط مستقیم با شرایط آب و هوایی حاکم در گذشته دارد. بر این اساس، پدیده‌های موروثی و فعلی سطح دامنه‌ها با توجّه به سنّ نسبی آنها، در چهار دورة کاوشی و سه دور? انباشتی دسته‌بندی شده‌اند.امروزه سطح دامنه‌ها بیش از هر عامل دیگر تحت تأثیر دستکاری‎های انسان قرار دارد و عدم برنامه‌ریزی و مدیریّت مناسب موجبات ناپایداری بیش از پیش دامنه‌ها را به همراه خواهد داشت.

منطقة ساحلی غیر سنگی شرق دریای عمّان از واحدهای رسوبی محیط‎های بیابانی، رودخانه ای، ساحلی و دریائی کم‎عمق تشکیل شده و مهم‎ترین آنها که حاصل اندرکنش توأم فرایندهای دریائی و خشکی است، تپّه‎های ماسه‎ای می‎باشند. این تپّه‎ها در اشکال طولی، عرضی، برخان، مرکّب، پناهگاهی،گنبدی شکل و پهنه‎های ماسه‎ای رخنمون یافته اند. تپّه‎های ماسه‎ای این منطقه به لحاظ ماهیّت تغییر پذیر خود، شاهد تحوّلات بسیاری به‎صورت تشکیل تپّه‎های جدید، تبدیل آنها به یکدیگر و فرسایش کلّی و جزئی بوده‎اند. فرسایش و حرکت تپّه‎های ماسه‎ای به‎عنوان یکی از فرایندهای مهمّ مناطق حاشیة بیابان‎های ساحلی استان سیستان و بلوچستان مشکلات فراوانی برای ساکنین این مناطق ایجاد کرده است. هدف از این تحقیق بررسی الگوی تغییرات بیابان‎های ساحلی دریای عمّان و تأثیر این تغییرات برروی منابع طبیعی مجاور آنها بوده است. در این تحقیق عکس‎های هوائی سال‎های 1346 و 1372 منطقة ساحلی سیستان و بلوچستان مورد استفاده قرار گرفته است. منطقة بررسی شده بالغ بر 636123 هکتار مساحت داشته و کرانه‎ای به‎طول 300 کیلومتر از سواحل دریای عمّان را در برگرفته است. کلّیة اطلّاعات پایه و به‎علاوه نتایج پیمایش‎های میدانی با استفاده از روش GIS آنالیز و بررسی شده است. حاصل این بررسی‎ها، تهیّة نقشه‎های پراکنش انواع تپّه‎های ماسه‎ای و تعیین نوع و میزان تغییرات آن بوده است. مساحت تپّه‎های ماسه‎ای در انواع مختلف در سال 1346بالغ‎ بر 45600 هکتار بوده و این در حالی است که پس از 26 سال در سال1372، مساحت آنها با 35/10 درصد رشد به 50867 هکتار رسیده است. در این بین، تپّه‎های ماسه‎ای عرضی، پناهگاهی، مرکّب، و پهنه‎های ماسه‎ای به علّت تبادل رسوب بین دریا و منطقة ساحلی، رویش گیاهان در حاشیة رودخانه‎های فصلی، حرکت تپّه‎های ماسه‎ای به سمت مرکز بیابان و تبدیل آنها به انواع دیگر و فرسایش انواع تپّه‎های ماسه و پخش رسوبات در حاشیة آنها شاهد افزایش و توسعة بیشتری بوده‎اند؛ درحالی‎که انواع طولی، برخان وتپّه‎های گنبدی شکل به لحاظ فرسایش بادی و تغییر شکل به انواع دیگر دچار کاهش سطح شده‎اند.

تنوّع، ویژگی ذاتی سرزمین ما است .مطالعات ژئومرفولوژی با علّت‌یابی تنوّع در محیط طبیعی، امکان بهره‎برداری بهینه و منطقی آن‎را فراهم می‎آورد و با شناسائی مناطق پایدار و ناپایدار در ارتباط با نوع فعّالیّت، آن را در خدمت انسان قرار می‎دهد . بررسی فرآیند های فعّال در مرفوژنز ارتفاعات تالش، محور اصلی این تحقیق بشمار می‎رود. کوهستانی بودن منطقه‏‌، شیب تند دامنه‎ها، گسل های فعّال، میانگین بالای بارندگی، نوسان دمایی در ارتفاعات‌، پوشش غنی گیاهان و رودخانه‎های دائمی از ویژگی‎های طبیعی منطقة مورد مطالعه محسوب می‎شود. با توجّه به فرآیند‌‌های فرسایش و محدودة عملکردی آنها، کوهستان تالش به دو طبقة مجاور یخچالی در ارتفاع بیش از 2000 متر با برتری اعمال مکانیکی و غلبة مرفوژنز به پدوژنز، و طبقة جنگل از مرز تحتانی طبقة مجاور یخچالی تا پای دامنه، با برتری فرآیند‌های فیزیکوشیمیائی و غلبة پدوژنز به مرفوژنر تقسیم می‎شود . زمین لغزش چشمگیرترین پدیدة ژئومرفولوژیکی این بخش از کشور است که به‎دلیل سوء مدیریّت و رفتار ناآگاهانة انسان، محیط حسّاس و ناپایدار کوهستان را به‎شدّت تحت تاثیر قرار می‎دهد و نهایتاً عامل زیان‎های طبیعی و اقتصادی در منطقه می‎شود. سیستم فرسایش رودخانه‌ای، سیستم فعّال مرفوژنز کوهستان و مهم‎ترین عامل حمل رسوبات است. رودخانه‎های جوان در عمق درّه‎های v شکل به‎شدّت خصلت کاوشی دارند و با حمل مقادیر معتنابهی رسوب از پای دامنه‎ها، چشم انداز ساحلی را می‎سازند

در این مقاله ضمن معرفی اجمالی حوضه گاماسیاب در غرب کشور (دشت نهاوند)، برخی ویژگیهای عمومی، زمین شناختی، ژئومورفولوژیکی و هیدرولوژیکی این حوضه معرفی شده اند. عوارض ژئومورفولوژیکی در این حوضه مورد بررسی قرار گرفته و فرآیندهای ایجاد کننده آنها مشخص شده است. بر این اساس عوارض تکتونیکی، جریانی، یخچالی، مجاور یخچالی، دامنه ای، انحلالی و آنتروپوژنیک (ایجاد شده بر اثر فعالیت ها و بهره برداری انسان) از یکدیگر تفکیک شده اند. در این بررسی از عکسهای هوایی، ماهواره ای، نقشه ها، نمونه برداری ها و بررسی های میدانی استفاده شده است. هدف این مقاله نمایش توانایی و مناسبت این حوضه به عنوان یک حوضه نمونه برای آموزشهای عملی ژئومورفولوژیک و هیدرولوژیک دردوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد می باشد. همچنین بر نیاز منطقه به پژوهشهای پیشرفته برای توسعه منطقه تاکید شده است. مسلما این امر موجب گسترش اکوتوریسم و توریسم علمی در حوضه مورد بررسی خواهد شد.

منطقه مورد مطالعه در شمالغربی ارتفاعات تالش واقع شده است. فعّالیّت‎های کوهزایی در قسمت‎های مختلف ایران هنوز هم ادامه دارد. کوه‎های تالش نیز به عنوان بخشی از پیکره جغرافیائی ایران از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین برای آگاهی از میزان فعّالیّت‎های نیروهای درونی و تکتونیکی در دامنه شمالغربی تالش از شاخص‌های ژئومرفیک نظیر سینوزیته جبهه کوهستان، نسبت پهنای کف درّه به ارتفاع، شاخص گرادیان رودخانه و … استفاده گردیده است. شاخص گرادیان رودخانه (SL)، در پانزده حوضه شمالغربی بین 5/88 تا 9/780 محاسبه شده است. جنوبشرقی منطقه با متوسّط گرادیان 5/524 دارای گرادیان بیشتری نسبت به سایر بخش‎ها (ارتفاعات جنوب اردبیل و ارتفاعات شمالشرقی)، از فعّالیّت تکتونیکی بیشتری برخودار می‌باشد. میزان سینوزیته رودخانه در پانزده حوضه بین 1 تا 6/1 می‌باشد که نشانه فعّالیّت تکتونیکی منطقه است. مقدار نسبت پهنای کف درّه به ارتفاع آن در جنوبشرقی منطقه کمتر از دو بخش دیگر می‌باشد(64/0). این قسمت از بالاآمدگی بیشتری نسبت به سایر قسمت‎ها برخودار است و دارای درّه‌های تنگ‎تری است. جنوبشرقی منطقه بادارا بودن پائین (1/1 تا 5/1) از فعّالیّت تکتونیکی بیشتری نسبت به ارتفاعات شمالشرقی وارتفاعات جنوب اردبیل برخورداراست. به طور کلّی بررسی و مطالعه پارامترها و شاخص‌های فوق نشان می‌دهد که منطقه مورد مطالعه از نظر تکتونیکی هنوز هم فعّالیّت دارد. اما در بخش جنوبشرقی منطقه این نیروها دارای شدّت بیشتری نسبت به ارتفاعات جنوب اردبیل و ارتفاعات شمالشرقی منطقه است.