فرج الله محمودی

ناهمواری شاهو توده ای کوهستانی و آهکی است که در حدفاصل استان های کردستان و کرمانشاه واقع شده است و از نظر ساختاری بخشی از زاگرس مرتفع محسوب می شود. ساختار آهکی این ناهمواری دارای شرایط مناسبی برای توسعه اشکال کارستی است . در تحول و توسعه کارست های منطقه، متغیرهای اصلی سنگ شناسی، زمین ساخت، شیب و اقلیم دخالت داشته اند که نحوه توزیع فروچاله ها با توجه به هر کدام از این متغیرها مورد بررسی قرار گرفته است . میزان تراکم سطحی فروچاله ها با استفاده از عکس های زمینی و پیمایشی میدانی در نقاط مختلفی از میدان های اصلی کارستی به صورت نمونه ای بررسی شده و 15 تا 20 فروچاله در کیلومترمربع برآورد گردیده است . با و جود اینکه در بخش های عمده ای از منطقه شرایط سنگ شناسی، زمین ساختی و شیب برای توسعه کارست فراهم است اما اثری از فروچاله های کارستی دیده نمی شود. حضور فروچاله های کارستی از ارتفاع مشخصی ( 1900 متر ) به بالا و بررسی آثار و شواهد یخچالی همچون سیرک ها، دره ها و مورن های یخچالی و همچنین پدیده های مجاور یخچالی شامل لایه های مختلف سولی فلکسیون در نقاط مختلف منطقه، نشان می دهد که در دوره های سرد پلئیستوسن از ارتفاع 1800 متر (مرز برف دائمی ) به بالا، شرایط برای توسعه انحلالی فروچاله های کارستی فراهم بوده است. در چنین شرایطی دولین های کارستی دارای نقش دوگانه سیرک دولین بوده اند و در ابعاد وسیع شکل گرفت ه اند. در شرایط اقلیمی کنونی، کارس تهای منطقه تحت تاثیر تخریب شدید مکانیکی قرار دارند.

شناخت نواحی مستعدّ وقوع حرکت های توده ای و زمین لغزه ها یکی از گام های اوّلیّه در مدیریّت منابع طبیعی و برنامه ریزی های توسعه ای و عمرانی است. حرکت های توده ای و زمین لغزه ها تحت تأثیر عوامل طبیعی و انسانی متعدّدی رخ می دهند که ارزیابی تأثیر هر یک از این عوامل، نقش بسزایی در پیش بینی احتمال وقوع حرکت های توده ای و پهنه بندی خطر آنها دارد. در این تحقیق از طریق تفسیر عکس های هوایی و بررسی های میدانی، حرکت های توده ای رخداده در حوضة آبریز سرخون در شهرستان اردل از استان چهارمحال وبختیاری شناسایی و نقشه های توزیع انواع حرکت های توده ای در این حوضه تهیّه شده است. سایر ویژگی های محیطی حوضه نیز در قالب نوزده متغیّر کمّی و چهار متغیّر کیفی مورد مطالعه قرار گرفته و برای هر یک از آنها در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی ( ساج –GIS) لایه های نقشه ای جداگانه ای تهیّه شده است. برای مدل سازی آماری از سه روش مدل رگرسیون لاجستیک، مدل رگرسیون خطّی، و مدل پروبیت استفاده شده و نهایتاً معادلاتی برای پیش بینی و تهیه نقشه های احتمال وقوع حرکت های توده ای ساخته شده است. نقشه های نهایی سپس به دو پهنه با خطر بالا و پایین وقوع زمین لغزش طبقه بندی شده و با ارزیابی ماتریس خطا، درصد دقت و صحت هر یک از مدل سازی ها و پهنه بندی ها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که مدل سازی به روش رگرسیون لاجستیک دارای بیشترین دقّت و صحّت پیش بینی می باشد. از نقشه های پیش بینی و پهنه بندی احتمال وقوع حرکت های توده ای می توان در برنامه ریزی های مختلف منطقه ای، ناحیه ای و محلّی استفاده نمود.

در منطقة خشک و نیمه خشک کاشان واقع در ایران مرکزی علیرغم ضعف شبکة زهکشی، نقش جریانات سطحی در فرسایش لندفرم ها،تولید رسوب و تحوّلات مرفولوژیکی منطقه دارای اهمیت بسزایی است. در منطقه، بارش های رگباری وکوتاه مدّت، روانابهای سطحی ضعیفی را ایجاد نموده که ازکوهستان‎های اطراف به سمت چاله های مرکزی جریان یافته و با فرسایش مکانیکی و شیمیایی در مسیرخود به ویژه درجنوب منطقه و فراهم آوردن موّاد رسوبی، در تحول ناهمواری ها مؤثر می باشد. آبهای سطحی در دامنه ها با توجّه به نوع سنگ، ساختار زمین و مرفولوژی منطقه، الگوهای بستر رودخانه ای و پوشش گیاهی، در سطح دشت ها انواع اشکال حاصل از کاوش آب مانند فرسایش شیاری، آبراهه ای و سولیفلوکسیون، همچنبن لند فرم های تراکمی مانند مخروط افکنه ها،رسوب های بادبزنی و دشت های سیلابی رابوجود آورده است. رودخانه های مهّم منطقه(در جنوب و جنوبغربی) که در حال حاضر از میـزان آب کمی برخـوردارند، ویژگی مرحلة بلـوغ را نشان می دهند. این مسئله نمایانگر شرایط مرطوب تر اقلیم منطقة خشک در گذشته ای نه چندان دور است. معضلات محیطی این گونه مناطق نتیجة عملکرد عوامل متعدّدی است که در نهایت شامل پارامترهای اقلیمی و افزایش تأثیر فعّالّیت های اقتصادی انسان بر محیط می باشد. از اینرو مدیریّت توسعة پایدار برای هماهنگ کردن مسائل محیطی و اکولوژیکی با برنامه ریزی مبتنی بر امکانات و ویژگی های منطقه الرامی می نماید.

هیدروگراف واحد یک روش معمول و بسیاررایج در پیش بینی دبی سیلاب ها از داده های اندازه گیری شده می باشد. در حوضه های فاقد داده های پایه امکان تهیه هیدروگراف واحد با استفاده از روش های تحلیل روان آب و - بارش وجود ندارد. استفاده از داده های ژئومورفولوژی و تهیه هیدروگراف واحد ژئومورفولوژی ( GIUH ) راه حلی برای مشکل حوضه های یاد شده می باشد. معادله GIUH براساس آنالیز شبکه هیدروگرافی مبتنی بر تجزیه و تحلیل های زنجیره مارکوف برای حوضه ( رتبه چهار ) امامه استخراج گردیده است، و نتایج رضایت بخش از آن به دست آمد. در این مقاله به تحلیل کمی روابط پارامترهای ژئومورفولوژی و هیدرودینامیکی در مدل سازی برآورد سیل پرداخته شده است، و روابط روان آب - بارش بر اساس تئوری ها و داده های ژئومورفولوژیکی موردتجزیه تحلیل قرارگرفته اند. کاربرد مدل GIUH در مدیریت سیلاب حوضه ها به ویژه حوضه های فاقد ایستگاه اندازه گیری، حائزاهمیت می باشد .

بررسی نظام بهره برداری مصالح شن و ماسه از رودخانه حاکی از وجودمشکلات متعدد از نظر مسائل طبیعی دستگاه های متولی مسائل مالی و نیز از دیدگاه های زیست محیطی می باشد در طی سالهای گذشته اقدامات مختلفی جهت اصلاح نظام بهره برداری از مصالح رودخانه ای صورت ÷ذیرتفه است رود میناب از جمله رودخانه هایی است که دارای غنی ترین مصالح شن و ماسه کشور می باشد به همین منظور کارخانجات متعددی در بستر این رودخانه جهت بهره برداری از مصالح آن احداث شده است احداث سد میناب و متعاقب آن قطع کامل دبی ÷ایه رودخانه به ÷ایین دست سد و به طبع آن قطع صد در صد رسوبهای انتقالی مخصوصا رسوبهای درشت دانه به ÷ایاب سد میناب فرسایش بستر و کناره های این سیستم آبرفتی را مخصوصا در طی سیلابتهایا ستثنائی به دنبال داشته است این عامل باعث تغییر ÷ذیری مسیر ازجمله گود افتادگی بستر تخریب کنارها و توسعه مئاندرها عریض شدن رو به گسترش بستر و تهدید سازه های رودخانه ای مانند ÷ل و سد میناب دیوارهای سیل بند و سیل برگدان و تهدید مناطق مسکونی و مزارع و باغات مجار رودخانه گردیده است بهره برداری مصالح آبرفتی ازجمله مسائلی است که در این رودخانه وجود دارد به همین منظور طی سالهای گذشته اقدامات مختلفی جهت اصلاح نظام بهره برداری صورت گرفته است ولی توجه به این مطلبی ضروری است که درچهارچوب نظام فعلی رودخانه میناب رعایت نکات فنی و توجه به جریان آب و رسوب و به طور کلی شناخت ژئومرفولوژی رودخانه مهمترین رکن نظام بهره برداری از مصالح آن است روند منطقی و ضروری انجام مطالعات و جمع آوری اطلعات باید از وضعیت جریان آب و رسوب نقش آنها در ÷یکر شناسی رودخانه و توجه به اثرات تبعات طبیعی برداشت مصالح از رودخانه از جمله اهداف دراز مدت این سیستم آبرفتی است

منطقه مورد تحقیق در تقسیمات واحدهای زمین شناسی ایران ، در زون زاگرس ( زاگرس رورانده یا مرتفع ) واقع شده است که با توجه به خصوصیات تکتونیکی و زمین شناسی و اقلیم گذشته حاکم بر آن ، اشکال کارستی تکامل یافته و بسیار شاخصی در آنها شکل گرفته است . تکامل اشکال کاردست در منطقه ، همانند عوارضی نظیر غارهای متعدد ، حفره ها و چاههاب ، سراب ها ی زیادی با حجم آبدهی بالا را بوجود آورده است . عوارض کارست سهم مهمی در جذب نزولات جوی و نفوذ آب دارند . شناسائی این اشکال و عوارض بطور یقین در شناسائی پتانسیل منابع آب زیرزمینی و بیلان آب در منطقه بسیار حائز اهمیت است . لذا در این تحقیق ، مطالعه موردی در ناهمواریهای بیستون نشان می دهد که در مکانهائی که تحول کارست پیشرفته است ، پتانسیل قوی در جذب آب و ذخیره آن ایجاد شده که وجود سرابهای متعدد در حاشیه و همچنین ارائه روشهای مناسب در بهره برداری از مخازن کارستی با توجه به شرایط زمین شناسی و اقلیمی حاکم بر این مناطق ، می تواند در رشد و شکوفائی منطقه در احداث پروژه های مختلفی که نیازمند منابع آب بیشتر هستند ، مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این ، شناسائی روند تکوین و یا تخریب این اشکال می تواند کاهش یا افزایش پتانسیل آبهای زیرزمینی منطقه را نیز در دراز مدت پیش بینی نماید .

در پای دامنه جنوبی ارتفاعات البرز و حدفاصل بزرگتری شبکه های دائمی این ناحیه‘ یعنی رودهای کرج در مغرب و جاجرود در مشرق‘ پایتخت و بزرگترین شهر ایران و یکی از بزرگترین شهرهای دنیا استقرار یافته است. از شمال و مشرق به ترتیب وسیله کوههای توچال‘ سه پایه و بی بی شهربانو محصور شده و از مغرب و جنوب‘ ارتباط آزادی با دشت پایکوه دارد. به استثنای چند عارضه کوهستانی کوچک و محدود (کوههای آراد‘ مره و ... )‘ با بیابانهای داخلی (مسیله و دشت کویر) در ارتباط مستقیم است. بنابراین هم از امکانات مساعد نواحی کوهستانی بهره مند است و هم مشکلات نواحی بیابانی را تحمل می کند. با توجه به محدودیت امکانات محیط‘ بارسنگینی بر دوش طبیعت این ناحیه است. هرچند روستای سابق تهران خود مملو شرایط نسبتاً مناسب محلی بوده‘ اما گسترش بی حد‘ ناهماهنگ و سریع آن بسیاری از این امکانات را یا آلوده ساخته و یا از بین برده است. بسیاری از روستاهای اطراف خود را بلعیده و باغات و زمین های مستعد کشاورزی را به ساختمان ها و خیابان های بی قواره ای تبدیل کرده است. با توجه به اینکه مراکز اداری و سیاسی و اقتصادی و ... کشور در آن متمرکز می باشند‘ از امکانات سراسر ایران بخش مهمی از تجارت خارجی بهره می برد. چنانچه به هر دلیل در وصول این امکانات خللی وارد شود‘ دچار آشفتگی های اقتصادی و اجتماعی و ... خواهد شد. هنوز گسترش واقعی آن بر روی نقشه های جدید منعکس نشده است. اما با توجه به نقشه های موجود (قبل از انقلاب) از تهران پارس تا مهرآباد در امتداد 13 دقیقه و 3 ثانیه طول جغرافیائی و از شمال به جنوب (از گلابدره تا شهر ری) در طول 14 دقیقه عرض جغرافیائی کشیده شده است. عرض جغرافیائی تهران در حوالی خیابان انقلاب‘ حدود 35 درجه و 24 دقیقه و 9 ثانیه و طول جغرافیایی آن در امتداد خیابان ولی عصر در حدود 51 درجه و 24 دقیقه و 10 ثانیه می باشد.

تحول ناهمواریهای ایران در کواترنر دکتر فرج الله محمودی کشور ایران سرزمین کوهستانی وسیعی است که قسمت اعظم فلاتی را به همین نام می پوشاند . فلات ایران واحد جغرافیایی مشخصی است که متعاقب حرکات زمین زا وکوه زای آلپی در ادوار مختلف زمین شناسی و بویژه در اواخر دوران سوم شکل گرفته و ارتباط طبیعی فلات آناطولی را در شمال غربی پامیروتبت بترتیب در شمالشرقی ومشرق آن فراهم می سازد. کشور ایران در جنوبغربی آسیا ودر قلمرو کمربند بیابانی نیمکره شمالی واقع شده است . مساحت آن در محدوده سیاسی کنونی درحدود 000/648/1 کیلومتر مربع است. فلات ایران را حصارهای کوهستانی مشخصی از هر طرف فرا گرفته و باستثنای گره های ارتباطی با فلاتهای مجاور در همه جا به دریاها و سرزمین های پست بصورت دشت ها و جلگه های وسیع آبرفتی مسلط است . وجود این عوا رض‘ استقلال جغرافیایی فلات را فراهم ساخته و سرزمینی مرتفع وناهموار با ویژگیهای خاص جغرافیایی بوجود می آورد. حصار کوهستانی فلات به سمت داخل ‘ ناهمواریهای متنوعی را شامل است که واحدهای جغرافیایی مستقلی بوجود آورده اند . مشخص ترین این عوارض رشته کوه های چین خورده و شکست یا توده های منفرد یا پیوسته آتشفشانی است که دشت های ساختمانی و پست داخلی را در بر گرفته اند. پست ترین نقطه چاله های داخلی در دشت لوت مرکزی در حاشیه شمالشرقی کلوتها دریک حفره بسته آبی – بادی در حدود 56 متر است. روند ناهمواریهای داخلی و گسترش ایران در امتداد عرض جغرافیایی از یک طرف وعامل ارتفاع از طرف دیگر واحدهای ساختمانی و اقلیمی متفاوت و مستقلی بوجود آورده که ضمن مشابهت در بسیاری از ویژگیهای طبیعی و انسانی ‘ منشاء تفاوتهای چشمگیری نیز می باشند. بطوریکه گاهی دو حوضه مجاور را کاملا از هم متمایز می سازند. سد کوهستانی البرز در جبهه شمالی ‘ جلگه های سرسبز و حاصلخیز گیلان ومازندران و گرگان را در برگرفته در حالیکه دریای دامنه های جنوبی بیابان وسیعی از تهران تا خراسان گسترده شده است.