صادق ابراهیمی کاوری

حبسیه به قصیده ای اطلاق می گردد که شاعر آن را در وصف وضعیت زندان و زندانی سروده باشد و از خلال این سروده، به وصف ظاهری (برونی) زندان و آن چه که در آن وجود دارد (در و دیوار، غل و زنجیر، زندانیان، زندانبان و...) بپردازد. افزون بر این اوصاف ظاهری، شاعر از حالات درونی خود نیز در حبسیه ابیاتی را می آورد و در آن، از بی گناهی خود، جدایی از خویشان و نزدیکان، شب زندان، توسل جستن به دیگران برای رهایی و ... سخن می گوید. در این میان، شعر فارسی و عربی باتوجه به پیشینه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و دینی مشترک، در این زمینه (حبسیه سرایی) مضامین و موضوعات مشترکی دارند که نشان از آمیختگی و نزدیکی این دو زبان و اثرپذیری آنها از یکدیگر است.

بررسی این نکته که مترجم عملاً در متن بازنویسی یا «بازتولید»، تا چه اندازه توانسته است مفاهیم مورد نظر نویسنده را در زبان مبدأ «درک» و به زبان مقصد منتقل کند، در تشخیص توفیق مترجم در کار ترجمه بسیار مهم است و نشانه سطح توانایی او در کار ترجمه است. در این مقاله، ترجمه برخی اشعار غاده السمان به قلم عبدالحسین فرزاد که با نام در بند کردن رنگین کمان منتشر شده است، بر اساس دیدگاه یکی از پژوهشگران ترجمه به نام «ولفرام ویلس» نقد و تحلیل می شود. وی ترجمه را پردازش متن اصلی و بازتولید آن می داند. سعی بر این است که بر مبنای محورهای پیشنهادی ویلس به بررسی طبیعی بودن و صحت متون ترجمه شده اشعار غادهالسمان بپردازیم تا نشان دهیم آیا مترجم در فرایند پردازش و بازنویسی متن، توفیقی کسب کرده است یا نه. این محورها عبارتند از: معادل یابی نادرست برای واژگان، توالی و ترتیب نامناسب جمله ها و عبارت سازی های بی شیرازه، ساختار و ترکیب متن، حذف و اضافه های غیرضروری، روان نبودن عبارات و ابهام در بازتولید متن، کاربردهای نامأنوس و غریب. نتیجه اینکه مترجم به رغم تلاش برای معرفی ادبیات مدرن عربی به خوانندگان ایرانی، گاه در درک متن عربی و گاه در حوزه معادل یابی در بافت جمله و دریافت فضای کلی متن ناموفق بوده است.

إن أهمیه دراسه أدب السجون تأتی فی إطار الدراسه الأدبیه حیث تتناول کمّاً غیر قلیل من الشعر بالبحث والتحلیل من خلال دراسه أهم الجوانب التی وردت فی هذا اللون من الشعر، من تطوّر موضوعی وفنی. وبما أن موضوع السّجن فی قصائد الشعراء المسجونین فی العصر الحاضر یتراوح بین العمق والسطحیه وتعدّد زوایا الموضوع، وکثرت الشعراء اللذین تناولوا هذا الفن، مضافاً إلی ضخامه الماده، اکتفینا باختیار الشاعر الإیرانی "ملک الشعراء بهار" أنموذجا لهذه الدراسه مع بعض الإشارات إلی نماذج لشعراء معاصرین. وهذه الدراسه تحاول البحث فی خصائص وممیزات شعر السجون من خلال تحلیل نماذج تَردُ فی هذه الدراسه مرکّزهً علی أشعار بهار، لتفرّده بشعره عن شعراء عصره وتمیّزه بهذا اللون من الشعر، کی تُعطی القارئ صوره واضحه لشعر السّجون فی هذا العصر لکشف زوایاه الموضوعیه والفنیه بتطبیق أهم أسالیب البیان المستخدمه فی هذا اللون من الشعر لدی شاعرنا.

مقایسه ادبیات دو ملت که از نظر زبان و فرهنگ و مسایل اجتماعی و ... با هم تفاوت دارند به کشف مشترکات و تفاوت های بین دو ملت می انجامد و همین باعث می شود ما دریابیم که دو شاعر علی رغم تفاوت زبان و فرهنگ و اجتماع شان تا چه میزان در محتوا و مشترکات روحی شبیه هستند. در راستای این نگرش، اسطوره پردازی و استفاده از نماد در شعر دو شاعر تازی و پارسی- صلاح عبدالصبور و نیما یوشیج - مورد بررسی قرار گرفت تا روشن شود که این دو شاعر به زعم وجود نظام مستبد و حکومت سیاسی خفقان آور چگونه از نماد و اسطوره در شعرهای خود استفاده کردند و با این عملکرد تحولی عظیم در شعر معاصر کشور خود ایجاد کردند.

ادبیات تطبیقی یکی از دانش های نوپا، مفید و کارآمدی است که ادبیات کلیه ملل جهان را در مجموعه ای به هم پیوسته و مقوله ای واحد(علیرغم اختلافات شکلی و زبانی ) معرفی می کند. مسلماً بسیاری از شاعران ایران زمین با سایر شاعران جهان (از جمله شاعران عرب) در شعر و زبان همانندی دارند. در آثار هر شاعری مضامین مختلفی مانند مضامین ادبی، سیاسی و اجتماعی به چشم می خورد، اما میان اشعار ملکالشعرای بهار و محمود سامی البارودی دو شاعر معاصر ایرانی و عرب، همانندی های بسیاری وجود دارد. با توجه به همانندی های شعر این دو شاعر در این مقاله، سعی بر آن است تا مضامین مشترک شعری آنان مورد بررسی قرار گیرد

الأسلوب هو الطریقه الخاصه التی یصوغ بها المرء أفکاره، ویبیّن بها ما یعتمل فی دواخله، ویجول فی خاطره من العواطف والإنفعالات. وقد تختلف الاسالیب باختلاف المواقف والاغراض، بل ربما کان للغرض الواحد العدید من الاسالیب المختلفه. فمن سمات الأسلوب الجید والرصین هی: الدقّه فی اختیار الألفاظ، وکذلک ان یکون اللفظ سلساً سهلاً، ولا ینبغی أن یاتی بالألفاظ الغریبه الوحشیه، بل یجب أن یکون اللفظ مألوفاً مقبولاً، ذلک لأن غایه الأدب التاثیر السریع فی النفس. وهذا ما نجده عند شاعرنا الشیخ البهائی فی أشعاره العربیه وقد ماله إلى استخدام اللغه السهله والمألوفه وذلک باستخدام بعض التقنیات والسمات الأسلوبیه التی تبدو بارزه مهیمنه فی شعره، وتستمد هذه التقنیات قیمتها من أنها تنطلق من وحی تجربته بدون تکلف أو اعتساف، وتسهم فی تحقیق التواصل الذی طالما حرص الشاعر على تحقیقه بینه وبین مخاطبیه. وقد التزم بوحده القصیده وبنائها، بناءاً فنیّاً متکاملاً تتابع فیه الأحاسیس والمشاعر، فبناء شعره عنده یقوم على الوحده الشعوریه والنفسیه. وقد استخدم الشیخ البهائی من خصائص الکلمه فی شعره من جزاله وقوّه، ودقّه وسهوله، وجری ورنین متناسبه مع جاراتها فی الجمل والتراکیب، لیستنبط منها عناصر التقنیات من خلال القیم و ثقافته الدینیه الواسعه. المفردات الدلیلیه : الأسلوب، التقنیات، الشیخ البهائی، التناص، الإستدعاء

قرآن کریم دارای ساختارهایی زیبا و باشکوه می باشدکه اعجاب همگان را برانگیخته است و یکی از این ساختارها، تصویرپردازی های بی بدیل است که در سرتاسر قرآن جلوه گری می کند. این تصاویر دیدنی در قرآن به مدد مؤلّفه های مختلفی ظاهر گشته اند که می توان در میان آنها به مؤلّفه هایی چون تشخیص، تجسیم، تخییل، تشبیه و.. اشاره کرد. در حقیقت قرآن به مدد این مؤلّفه ها، صحنه هایی باشکوه آفریده و در آنها اعجاز و عظمت کلام وحی را به تصویر کشیده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر داده های منابع کتابخانه ای انجام شده است.  در این اثر به بررسی این مؤلّفه ها و نقش آنها در القای مفاهیم قرآنی پرداخته شده و سوره قلم به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفته است. هدف از این پژوهش این است که با بررسی مؤلّفه های تصویری دریابیم که این عناصر چه نقشی در خلق صحنه های زیبای قرآنی و القای مضامین آن دارا می باشند. با توجه به نتایج بدست آمده، این مؤلّفه ها هر یک به نوبه خود توانسته است با خلق تصاویر زیبا در بیان و القای مفاهیم تاثیر بسزایی داشته باشد، در این میان عنصر تشبیه به دلیل وسعت این آرایه ادبی نقش  برجسته تر را دارا بوده است. بررسی خوشنویسی دوره معاصر نیز بیانگر این است که ساختارهای زیبایی قرآنی یکی از محوری ترین مضامینی است که در خوشنویسی معاصر مورد توجه بوده است. اهداف پژوهش: بررسی مؤلّفه ها و عناصر تصویری قرآن و نقش آن ها در القای مفاهیم و مضامین قرآنی در سوره قلم. بررسی مؤلّفه های تصویری در خلق صحنه های زیبای قرآنی و خوشنویسی معاصر. سؤالات پژوهش: مؤلّفه ها و عناصر تصویری همچون تشبیه، تشخیص و.... چه نقشی در القای مفاهیم و مضامین قرآنی در سوره قلم دارند؟ کدام مؤلفه های تصویری موجود در قرآن در ایجاد زیبایی تصویری قرآن نقش دارند؟

ادبیات زنانه، علی رغم قدمت ادبیات عربی و فارسی، به دلیل موانع اجتماعی و فرهنگی به عنوان بستری برای نمود تفکرات زنانه و بیان مشکلات آن؛ از تبلور چندانی در سرزمین های عربی و ایران برخوردار نبوده است. پس از تحولات اجتماعی و سیاسی در کشورهای عربی و انقلاب مشروطیت در ایران شعر زنان به تبلور قابل توجهی دست یافت و به نحوی معرف اندیشه زنان شاعر و جهان بینی آنان گشت. این پژوهش کوشیده است مضامین شعری دو شاعر فارسی و عربی، فروغ فرخزاد و نبیله الخطیب شاعر اردنی را از لحاظ محتوای شعری و نمود اندیشه های زنانه تحلیل و بررسی کند. شعر این دو شاعر دربردارنده مسائل زنان می باشد. در نگاهی اجمالی به آثار این دو شاعر نمود اندیشه های زنانه در رد کردن محدودیّت ها و سنّت های دست و پا گیر شخصی و اجتماعی زندگی زنان به ویژه در شرق مربوط می شود و همچنین مسائلی چون عشق، حس مادرانه و غیره را نیز شامل می شود.

        من المراحل الهامه جدا فی تطور آداب الأمم ولغاتها مرحله التقعید، فلا تصل أمه إلی هذه المرحله حتی یصل أدبها ولغتها إلی درجه من النضوج، لأن الغایه من وضع القواعد والمعاییر حفاظ اللغه والأدب من الوقوع فی الخطأ.       وقد قام العلماء والأدباء علی اختلاف درجاتهم واتجاهاتهم بهذا الأمر فی التألیف، فمن هؤلاء النفر عبدالله بن المعتز صاحب کتاب البدیع.      أورد ابن المعتز فی صدر کتابه الذی سماه البدیع: وما جمع قبلی فنون البدیع أحد ولاسبقنی إلی تألیفه مؤلف، ثم أضاف إلی تألیفه عنصرین هما: الجده والإبداع، حیث کان یری کل فن بدیعی یفقد هذین العنصرین.

یعد النقد البنیوی فی النقد الحدیث، أحد منهاج النقد الکثیره الاستخدام حیث یقوم الناقد من خلاله بدراسه وتحلیل العناصر الأساسیه للنص. توجد صله قویه وأهمیه فائقه بین دراسه وتحلیل بنیه النص والإتجاهات المعاصره للشعر. علی هذا الأساس اتخذ المنهج الوصفی- التحلیلی فی دراسه أشعار عزالدین المناصره القصیره جداً(التوقیعات) شکلاً ولغهً. ففی هذه المحاوله الغایه أن نصل إلی الکشف عن القانون الذی ینتج نسق البنیه ویتحکم فی صمیم العلاقات الباطنیه بین عناصرها وهذا یتم حین یستطیع الباحث إنشاء النموذج أو النماذج البنیویه التی یعمد علی طریقها إلی تبسیط الواقع وإحداث التغیرات التی تسمح لنا بإدراک البنیه للنص. تؤکد هذه الدراسه علی أن بنیه التوقیعات فی شعر المناصره تفتح المجال لطرح السؤال أمام القارئ وتمنحه لذه الکشف من خلال أهم میزه فی شعر توقیعات المناصره. و أهم نتیجه لهذه الدراسه هی أن هذا الانحراف عن المألوف اللغوی و القواعد العامه هو الرکن الأساس فی شعر توقیعات عزالدین المناصره .

ادبیات کودک عبارت است از هر گونه متنی که با کمک اصول فنی و ادبی خاص و محتوایی متناسب با رده سنّی کودک نوشته یا سروده می شود، به طوری که کودک بتواند به خوبی با آن ارتباط برقرار کند. در نتیجه باید گفت آثاری که برای کودکان نوشته یا سروده می شوند هم باید اصول فنی خاصی در آن ها رعایت گردد و هم اینکه از نظر بُعد عاطفی و روانی به گونه ای باشند که روح زیبایی طلب کودک را تحت تأثیر قرار دهند و عواطف و احساسات وی را برانگیزند. در ادبیات عربی «سلیمان العیسی» و در ادبیات فارسی «مصطفی رحماندوست» از جمله شاعرانی هستند که بخش اعظمی از اشعار خود را به موضوعات مربوط به کودکان اختصاص دادند و آثار ارزشمندی را در این زمینه از خود بر جای نهادند. پژوهش حاضر که با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتاب خانه ای نوشته شده است، مظاهر طبیعت آسمانی و زمینی را در اشعار کودک دو شاعر مذکور مورد بررسی قرار داده و چنین استنتاج کرده است که هر دو شاعر پدیده هایی مانند آسمان، باران، باد، دریا، رودخانه، درخت و ... را در اشعار خود مورد توجه قرار دادند و ضمن ترسیم آن ها، به ذکر پاره ای اصول اخلاقی و تربیتی متناسب با آن ها برای کودکان نیز پرداخته اند.

طنز و طنزپردازی نزد اهل ادب و به خصوص شاعران یکی از روش های بیانی می باشد که با توجه به قدرت تأثیرگذاری فراوان بر ذهن خواننده، از دیرباز تا به امروز مورد توجه ادیبان بوده است. در میان شاخه های متنوع طنز، طنز سیاسی از کاربرد بیش تری برخوردار است، به طوری که شاعران بزرگ بسیاری از این هنر در سروده های خود بهره جسته اند. از میان شاعران معاصر ایرانی ملک الشعرای بهار و در شعر معاصر عربی، معروف الرصافی ، با توجه به جایگاه ادبی و سیاسی ویژه ای که از آن برخوردار بودند، توانسته اند که در این زمینه هنرآفرینی نمایند. نویسندگان مقاله حاضر برآن اند با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی ضمن بیان مفهوم طنز و انگیزه های طنزپردازی به بررسی تطبیقی طنز سیاسی در شعر دو شاعر بزرگ معاصر ایرانی و عرب بپردازند. 

إنَّ التحلیل السیمیائی یحاول الکشف بین العلاقه الموجوده بین العنوان والنص الروائی ومن ثم السیمولوجیا وهی علم یدرس بواسطتهاالأنظمه الدلالیه کاللغه والرموز والعلائم وغیرها، والعنوان فی النص کما هو معلوم لدی الباحثین یعتبر العتبه والبوابه و له الصداره وهو علامه مکثفه تحمل المضامین الأساسیه للنص، والصله بین السیمیائیه والعلاقه تتَّضح عندما یُعدُّ العنوان نظاماً سیمیائیاً ذا أبعاد دلالیه وأخری رمزیه، یحثُّ الباحث إلی تتبع الدلالاته المراد کشفها فی المبنی والمعنی، فمن هذا المنطلق الأدبی، سعینا فی هذا البحث، لإعمال التحلیل السیمیائی للروایه المعنونه ب «الثلج یأتی من النافذه» للقاص والروائی السوری «حنا مینه»؛ لأنَّ العنوان ونظراً لمحتوی نص الروایه، یحمل دلالات إیحائیه ورمزیه علی الرغم من واقعیه الأحداث. حاولنا فی هذه الدراسه الوصفیه التحلیلیه ووفقاً لنظریه العالم البنیوی فردیناند دی سوسیر، الکشف عن دلاله الأشیاء الجامده، المتمحوره حول «النافذه والثلج»؛ لأنَّ لهاتین المفردتین دوراً هاماً فی تصویر مراحل تطوّر شخصیه البطل ورسم الأحداث من البدایه حتی النهایه. بعض النتائج تشیر إلی أنّ «النافذه» وهی الرکن الأساسی من العنوان بعلاقتها الامتدادیه، تعتبرُ عنصراً من عناصر المجابهه بین بطل الروایه والعالم الخارجی وکذلک «الثلج» الآتی من النافذه التی یَقعد بهمه البطل المناضل، فهما دلالاتان رمزیتان وأیضاً وسیلتان حدّد البطلُ بواسطتهما شخصیته النّضالیه طبقاً لسیر الأحداث ومراحلها. فالروائی من خلال الروایه وعنوانها، حاول أن یوظّف الأشیاء الجامده التی لها دور دلالی فی الروایه فی خدمه الحیاه وهی حیاه أبطاله والمجتمع.

إنَّ التحلیل السیمیائی یحاول الکشف بین العلاقه الموجوده بین العنوان والنص الروائی ومن ثم السیمولوجیا وهی علم یدرس بواسطتهاالأنظمه الدلالیه کاللغه والرموز والعلائم وغیرها، والعنوان فی النص کما هو معلوم لدی الباحثین یعتبر العتبه والبوابه و له الصداره وهو علامه مکثفه تحمل المضامین الأساسیه للنص، والصله بین السیمیائیه والعلاقه تتَّضح عندما یُعدُّ العنوان نظاماً سیمیائیاً ذا أبعاد دلالیه وأخری رمزیه، یحثُّ الباحث إلی تتبع الدلالاته المراد کشفها فی المبنی والمعنی، فمن هذا المنطلق الأدبی، سعینا فی هذا البحث، لإعمال التحلیل السیمیائی للروایه المعنونه ب الثلج یأتی من النافذه للقاص والروائی السوری حنا مینه؛ لأنَّ العنوان ونظراً لمحتوی نص الروایه، یحمل دلالات إیحائیه ورمزیه علی الرغم من واقعیه الأحداث. حاولنا فی هذه الدراسه الوصفیه التحلیلیه ووفقاً لنظریه العالم البنیوی فردیناند دی سوسیر، الکشف عن دلاله الأشیاء الجامده، المتمحوره حول النافذه والثلج؛ لأنَّ لهاتین المفردتین دوراً هاماً فی تصویر مراحل تطوّر شخصیه البطل ورسم الأحداث من البدایه حتی النهایه.بعض النتائج تشیر إلی أنّ النافذه وهی الرکن الأساسی من العنوان بعلاقتها الامتدادیه، تعتبرُ عنصراً من عناصر المجابهه بین بطل الروایه والعالم الخارجی وکذلک الثلج الآتی من النافذه التی یَقعد بهمه البطل المناضل، فهما دلالاتان رمزیتان وأیضاً وسیلتان حدّد البطلُ بواسطتهما شخصیته النّضالیه طبقاً لسیر الأحداث ومراحلها. فالروائی من خلال الروایه وعنوانها، حاول أن یوظّف الأشیاء الجامده التی لها دور دلالی فی الروایه فی خدمه الحیاه وهی حیاه أبطاله والمجتمع.