محمدرضا داورپناه

هدف: هدف عمده این پژوهش، محاسبه میزان بار اطلاعاتی واژه های متون علمی فارسی و بررسی رابطه برخی ویژگی های واژه و بار اطلاعاتی آن برمبنای مقیاس آنتروپی شانون است. روش: پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوا و در جامعه آماری شامل ۷۵۲ مقاله برگرفته از فهرست مجلات علمی پژوهشی در سال ۱۳۸۸ صورت پذیرفت. نمونه پژوهش شامل ۳۲۰ مقاله بود که با توجه به گستردگی آن در هر حوزه تنها ۱۰ درصد از مقالات به صورت تصادفی انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها: پژوهش حاضر نشان داد، بار اطلاعاتی واژه با احتمال رخداد آن رابطه ای معکوس دارد. با افزایش تعداد حالات ممکن میزان پیش بینی پذیری و آنتروپی واژه افزایش یافته و اطلاعات کمتری منتقل می نماید. طول واژه نیز رابطه ای مستقیم با بار اطلاعاتی آن دارد. حوزه های مختلف علمی در میزان اطلاعاتی که انتقال می دهند یکسان نیستند و حوزه علوم انسانی بیشترین میزان آنتروپی و کمترین میزان اطلاعات را نسبت به سایر حوزه ها داراست.

مقدمه: اصول و قوانین، نقش بیان اساسی ترین ایده ها در یک علم و نیز ایجاد چارچوب و روش شناسی برای حل مسائل آن علم را بازی می کنند. این مقاله بر آن است تا با گذری بر مفاهیم و مراتب چهارگانه سیبرنتیک، به بررسی اصول حاکم بر این علم بر اساس رویکردهای فیزیک جدید و قدیم بپردازد. روش : در نگارش مقاله رویکرد مروری تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته است. این مقاله سعی دارد با بررسی متون علمی این حوزه از طریق روش کتابخانه ای، ابتدا گذری بر مفاهیم و مراتب چهارگانه سیبرنتیک داشته باشد، سپس اصول حاکم بر این علم از دو دیدگاه پوزیتیویستی و هرمنوتیکی بررسی نماید. یافته ها: نحوه نگرش به جهان هستی موجب شکل گیری دیدگاه های مختلف در علم و در عین حال پیشرفت شناخت علمی شده است. در ابتدا دیدگاه پوزیتویستی بر اساس تئوری نیوتون و دیدگاه مکانیکی شکل گرفت. سپس پسا اثبات گرایان با توجه به دو اصل ضرورت و تصادف قوانین زیست شناسی را پی ریزی کردند. با ورود تئوری کوانتوم و نسبیت به عرصه فیزیک و آشکار شدن ناتوانی های فیزیک کلاسیک در چند مورد، برداشت از جهان و پدیده های آن به کلی متحول شد. گذر از فیزیک نیوتنی (فیزیک قدیم) به فیزیک کوانتومی (فیزیک جدید)، تحول تئوریک و فلسفی را موجب گردید. در سایه این چرخش، مبانی تئوریک علوم مختلف نیز دگرگون گردید. سیبرنتیک نیز از این نگاه متحولانه بهره مند شده است. تحلیل متون نشان می دهد، بن مایه فکری نسل ها و اصول سیبرنتیک آمیزه ای از رویکردهای پوزیتویستی، ارگانیستی، جهان بینی سیستمی، و فیزیک جدید است. بحث و نتیجه گیری: راه حل های معمول سنتی دیگر جواب گوی آشفتگی های موجود در دنیای کنونی نیست و به راه حل های جدیدی نیازمندیم تا بتوانیم پیچیدگی های موجود در این دنیا و عصر حاضر را کنترل نماییم. سیبرنتیک یکی از این راه حل هاست. تفاوت در نوع نگاه به مفهوم مشاهده و مشاهده گر است که باعث شکل گیری رویکردهای متفاوت و جهان بینی های مختلف در علوم و متعاقب آن سیبرنتیک شده است. تا جایی که نقطه عطف شکل گیری فیزیک جدید را می توان مداخله دادن مشاهده گر در رویداد دانست. جهانی که در آن مشاهده کننده جدای از آنچه مشاهده می کند نیست، بلکه قسمتی از همان پدیده است در حالی که در فیزیک کلاسیک تمام پدیده ها مستقل از مشاهده گر همچون ساعتی دقیق و قانون مدار با نظم و ترتیب خاص رخ می دهند. بنابراین می توان گفت بن مایه فکری نسل ها و اصول سیبرنتیک آینده ای از رویکردهای پوزیتویستی، ارگانیستی، جهان بینی سیستمی و فیزیک جدید است. بر این اساس رویکردی سیبرنتیکی در طی عمر کوتاه آن متکی بر دیدگاه های حاکم متحول شده است.

هدف: این پژوهش در پی بررسی ساختار طبقه بندی رشته ها و همپوشانی آن ها در طبقه بندی موضوعی آی اس آی، به منظور شناسایی خطاهای نظام مند ناشی از آن در مطالعات علم سنجی است. روش: پژوهش با استفاده از روش علم سنجی انجام پذیرفته است. جامعه پژوهش همه مقالات نمایه شده در پایگاه وب آو ساینس در سال ۲۰۰۷ به همراه استنادهای آن ها در طول سال های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۱ است. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد نمایه نامه استنادی علوم اجتماعی با ۳۲۴۲۰ عنوان (۷۹/۳۲درصد)، بالاترین میزان همپوشانی را به نسبت کلّ مقالات خود با نمایه نامه استنادی جامع علوم دارد و نمایه نامه استنادی هنر و علوم انسانی نیز با ۱۳۰۸ مقاله (۴۷/۴درصد به نسبت حجم خود و ۱۶/۰درصد به نسبت حجم نمایه نامه استنادی جامع علوم)، کمترین میزان همپوشانی با نمایه نامه استنادی جامع علوم را دارد. این وضعیت منجر به افزایش حجم تولیدات علمی و میزان رؤیت پذیری برخی رشته ها شده است. بیشترین افزایش حجم نسبت به حجم اولیه و رؤیت پذیری نسبت به رؤیت پذیری اولیه در رشته های حوزه هنر و علوم انسانی مشاهده شد. جهت همپوشانی موضوعی یا تداخل محتوایی رشته های حوزه علوم بیشتر به سمت علوم اجتماعی است و برعکس؛ اما جهت همپوشانی موضوعی رشته های حوزه هنر و علوم انسانی با حوزه علوم و علوم اجتماعی تفاوت معناداری ندارند.

مقدمه: هدف این پژوهش رسم نقشه علم ایران با استفاده از روش های جدید علم سنجی برای بازنمون بصری اطلاعات علمی منتشر شده است. این هدف از طریق نشان دادن ارتباط ها و تعاملات میان مقوله های موضوعی در SCI-E پی جویی شده است. روش شناسی: در این پژوهش از روش تحلیل استنادی و ردگیری موضوعی استنادهای هر متن و مرتبط ساختن آنها با موضوع متن استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش ۱۱۷۳۳ رکورد، مقاله های نمایه شده از ایران در SCI-E طی سال های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۵ است که در مرحله نخست با روش طبقه ای و در مرحله دوم با روش تصادفی منظم از این جامعه، نمونه گیری به عمل آمد. ۲۸۲۶ رکورد نمونه، همراه با فهرست مآخذ آن که ۵۹۴۲۴ رکورد را شامل می شد، در نرم افزار اکسل و نرم افزار اکسس ساماندهی شد. در تحلیل داده ها از آزمون های همبستگی کای – اسکور، پیرسون، قاعده پارتو و فرایند رتبه بندی Cross Tab از مقوله های موضوعی در ماتریس های متن استنادکننده به مأخذ های استنادشونده و برای رسم نقشه از نرم افزار ویزیو استفاده شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد، مقوله های موضوعی در خوداستنادی و دیگراستنادی رفتار متفاوتی دارند و در مجموع می توان مقوله های موضوعی را در این بخش به سه گروه دسته بندی کرد. رفتار ثابت خوداستنادی موضوعی در ۱۶ مقوله موضوعی علوم کشاورزی، زیست شناسی، شیمی، رایانه، مهندسی، محیط زیست و بوم شناسی، جغرافیا و زمین شناسی، علوم مواد، ریاضی، پزشکی، وراثت و زیست شناسی، علوم رفتاری و عصب شناسی، داروشناسی، فیزیک، علوم گیاهی و جانوری، علوم اجتماعی به تأیید رسید. ۵ مقوله موضوعی اقتصاد و تجارت، ایمنی شناسی، میکروب شناسی، روانپزشکی و روانشناسی، علوم فضایی از ثبات رفتاری در خوداستنادی برخوردار نبودند. خوداستنادی رفتاری در مقوله موضوعی چندرشته ای نامشهود بود. در فضای استنادی هر مقوله موضوعی، ۴ یا ۵ مقوله موضوعی دیگر پس از خوداستنادی شناسایی شد که ۸۰ درصد استنادها را به خود اختصاص می داد. این مقوله های موضوعی برای مقوله موضوعی استنادکننده، به عنوان مقوله های موضوعی مسلط یا اندک های اثرگذار شناسایی و معرفی شد. برای ۲۲ مقوله موضوعی، ۱۱۰ نقشه رسم شد. این نقشه ها مقوله های موضوعی که بیشترین تعاملات استنادی دوسویه را داشتند بازنمون کرد. اطلاعات بازنمون شده از نقشه ها استخراج و ارائه شد. بحث و نتیجه گیری: در ۱۶ مقوله موضوعی رفتار ثابت خوداستنادی موضوعی طی پنج سال به تأیید رسید. رشد و باروری علمی در این گروه از طریق سرمایه گذاری مستقیم در اولویت اول برای همان مقوله موضوعی قابل پی جویی است. همچنین بایستی به مقوله های موضوعی مسلط که با تعداد اندک ۴ یا ۵ عدد، ۸۰ درصد استنادها را به خود اختصاص داده اند در اولویت دوم سرمایه گذاری های توسعه علم توجه کرد. به بیانی یک متخصص در هر یک از رشته های تخصصی مرتبط با ۱۶ مقوله موضوعی معرفی شده، می تواند با دسترسی به منابع علمی همان موضوع و ۴ یا ۵ حوزه موضوعی دیگر به پژوهش و تألیف بپردازد. در سیاست گذاری های توسعه علم که بیشتر براساس داده های موجود از تعداد منابع اطلاعات علمی منتشر شده، تعداد اعضای هیأت علمی، تعداد دانشگاه ها و مؤسسات آموزشی و... انجام می پذیرفت، لازم است خصیصه های رفتاری پیکره علم همچون خوداستنادی و دیگراستنادی نیز مورد توجه قرار گیرد. این مولفه جدید هم افزایی هایی مقوله های موضوعی مسلط و مجاور مربوط به استنادها را برای مقوله موضوعی متن پشتیبانی خواهد کرد و اثربخشی سرمایه گذاری های هدف مند را افزایش خواهد داد.

هدف: پژوهش حاضر نیازهای اطلاعاتی اعضای هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد را به منظور زمینه یابی نظام مدیریت دانش این دانشگاه بررسی کرده است. روش : این پژوهش به روش پیمایشی صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش، کلیه اعضای هیأت علمی رسمی و پیمانی شاغل در سال تحصیلی ۹۰-۸۹ دانشگاه فردوسی مشهد هستند. از مجموع ۶۶۴ نفر جامعه آماری، حجم نمونه ای به تعداد ۲۴۲ نفر به شیوه نمونه گیری طبقه ای انتخاب شد. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه های محقق ساخته است. یافته ها: اعضای هیأت علمی بیشترین نیاز اطلاعاتی حرفه ای خود را نیازهای اطلاعاتی شغلی-وظیفه ای می دانند. در مورد اطلاعات شهروندی، اعضای هیأت علمی بیشترین نیاز خود را به اطلاعات اجتماعی و کمترین نیاز اطلاعاتی خود را در اطلاعات سیاسی عنوان کرده اند. یافته ها نشان داد، نیازهای اطلاعاتی حرفه ای اعضای هیأت علمی در میان دانشکده های مختلف متفاوت است. اینترنت رایج ترین کانال تأمین نیاز اطلاعاتی جامعه آماری است. جامعه مورد مطالعه، مهم ترین مانع در تأمین نیازهای اطلاعاتی را پاسخگو نبودن مسئولان می دانند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که دغدغه اصلی و فرعی اعضای هیأت علمی در درون و برون دانشگاه متفاوت است.

هدف: هدف این مقاله تحلیل دیدگاه های مختلف درباره پیشرفت علم و نقدهای وارده بر هر یک و تبیین ضرورت تغییر رویکرد از فعالیت علمی به پیشرفت علمی است. روش شناسی: پژوهش حاضر از حیث ماهیت، نظری فلسفی و از نظر روش قیاسی و استنتاجی است. با استفاده از این روش نظریه ها و آراء صاحب نظران در باب پیشرفت علم واکاوی و توصیف شده و به کمک قیاس نتایجی استنتاج شده است. یافته ها: در باب پیشرفت علم سه رویکرد وجود دارد: رویکرد معرفتی، رویکرد معنایی و رویکرد عملکردی درونی. هر یک از این رویکردها حکایت های متفاوتی از پیشرفت علم عرضه می دارند. در دیدگاه معرفتی یا رویکرد سنتی، پیشرفت علم تجمع یا انباشتی از باورهای علمی واقعی است. بر انباشتگی خطی دانش و ابقاء نظریه های علمی تأکید می شود. در رویکرد معنایی، رئالیست ها توفیق علم را حاصل صدق تقریبی، صدق نمایی، ارجاع عبارات اصیل یا ترکیبی از این امور می دانند و بر ایده همگرایی، انباشتگی و انطباق در علم پای می فشارند. رویکرد عملکردی درون گرا و مسئله محور است و پیشرفت علم را حاصل انقلاب های علمی می داند. طرفداران این رویکرد یا پسارئالیست ها، نسبی گرا هستند. این نسبی گرایان متهمند که موضع آنها به نسبی بودن منجر می شود و اعتبار و قدرت روش علمی را برای مبارزه یا مواجهه با باورهای دیگر تضعیف می کند؛ به علاوه به خاطر خصلت سرنگون کننده انقلاب، هیچ انباشت علمی وجود ندارد. در مقابل رئالیست ها که اعتقادی به تغییرات انقلابی در نظریه های علمی ندارند، معتقدند که در اثر به وجود آمدن اصلاح تدریجی نظریه ها، علم رشد می یابد. نتیجه گیری : علیرغم تفاوت در نظریه ها، هر سه رویکرد پیشرفت علم را پیشرفت شناختی می دانند، نه تولید نوشتارگان یا تولید اطلاعات علمی (کتاب، مقاله). حرکت در مسیر علم باید شکوفایی ابعاد مختلف توسعه را فراهم آورد. پیشنهاد پژوهش آن است که مفهوم پیشرفت علم یا پیشرفت شناخت در قالب «اصل کانتی اشاعه سؤال» قابل توجیه است.

مقدمه: مسئلۀ اصلی ویتگنشتاین زبان است که در ابتدا زبان را به مثابۀ تصویرگر واقعیت ها و بعدها در دورۀ دوم فلسفی خود، آن را به عنوان شکل زندگی بیان می کند. این مقاله در پیِ تحلیل ابعاد ذخیره و بازیابی اطلاعات در پرتوی نظریه های تصویری و بازی های زبانی ویتگنشتاین است. روش شناسی: روش تحلیلی که ویتگنشتاین در هر دو کتاب خود به کار گرفته است، روش تحلیل یا برهان فرارونده و روش تحلیل مفهومی زبانی است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی و مرور متون انجام شده و اطلاعات با استفاده از جست وجوی منابع چاپی و الکترونیکی (مقاله ها و کتاب های مربوطه) جمع آوری شده است. یافته ها: تحلیل نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات از ابعادِ بافت، بازنمون دانش، نمایه سازی، جوامع گفتاری، زبان طبیعی، معنا و ربط و دسترسی به محتوا نشان داد که نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات در تحقق هدف اصلی خود که همانا انتقال اطلاعات بامعنا از منبع اطلاعات به جست وجوگر است، با مشکلات اساسیِ معنایی مواجه است. نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات که امکان دسترسی به داده ها را به خوبی فراهم می کنند، در دسترس کردن محتوای فکری به خوبی عمل نمی کنند. نتیجه گیری: فرایند تحلیل ها و مفروضه های اساسی در نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات دلالت بر آن دارد که نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات با اتکا بر نمایه ها و عبارت های جست وجو، با معانی ایستا و حاکمیت رویکرد فردگرایی و ذهن گرایی متأثر از نظریه تصویری زبان طراحی شده است؛ اما متن به عنوان منبع اطلاعاتی تغذیه کنندۀ نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات، پهنۀ بازی های زبانی بی شماری است و نمی توان آنچه در نظام نمایه سازی برای متن ثابت در نظر گرفته شده است، معنای نهایی و قطعی متن پنداشت.

پژوهش حاضر با روش پیمایشی، عوامل تبیین کننده تجربه پژوهشی[1] دانشجویان دکتری دانشگاه فردوسی مشهد و عوامل مؤثر بر آن را مورد بررسی قرار داده است. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه ای است که بر مبنای پرسشنامه PREQ طراحی و هنجارسازی شده است. جامعه آماری این پژوهش، آن دسته از دانشجویان دکتری دانشگاه فردوسی مشهد می باشند که در دوره زمانی مورد مطالعه، طرح مقدماتی پایان نامه (پروپوزال) آنها در شورای آموزشی دانشکده به تصویب رسیده است و یا از پایان نامه خود دفاع نموده اند. نمونه مورد بررسی بر اساس نمونه گیری تصادفی طبقه ای تعیین گردید. یافته های پژوهش نش ان داد که: بین تم ام عوامل تبیین کننده تجربه پژوهشی رابطه معناداری وجود دارد. رضایت کلی دانش جویان از عوامل هفت گانه تبیین کننده تجربه پژوهشی، متفاوت است. متغیر جنسیت بر میزان رضایت دانشجویان از عوامل تبیین کننده تجربه پژوهشی مؤثر است. نتایج کلی پژوهش نشان داد که به طور کلی، دانشجویان دکتری دانشگاه فردوسی مشهد از عوامل مختلف تبیین کننده تجربه پژوهشی رضای ت نسبی دارند. <br clear="all" /> [1]. Research experience