مجید معارف

مجید معارف

مدرک تحصیلی: استاد دانشگاه تهران  

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۱۶۹ مورد.
۱.

تحلیل انتقادی دیدگاه جیمز بلمی درمورد واژه جایگزین برای لغت «اَلجِبت» در آیه ۵۱ سوره نساء(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۷ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۴ ۱۸۱-۱۵۷

کلیدواژه‌ها: بلمی اصلاح متن اَلجِبت اَلجِنَّت تحلیل انتقادی دائره المعارف قرآن لیدن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵ تعداد دانلود : ۵
یکی از خاورشناسان آمریکایی، جیمز اندرو بلمی است. وی در دائره المعارف قرآن لایدن، ذیل مدخل "نقد متنی قرآن"، ادّعا نموده که مطالعات قرآنی از نقد متنی بهره زیادی نبرده و واژه "اَلجِبت" در آیه 51 سوره نساء، ناشناخته است. او با ارجاع به آیه 6 سوره جنّ و نیز انتقال نقطه حرف "ب" به بالای آن، تصحیح این لغت به "اَلجِنَّت" را پیشنهاد نمود. رئوس دیدگاه بلمی در مورد این جایگزینی، غریب بودن معنای محصَّل "الجبت" و تکامد بودن آن در قرآن، تعدّد و تفاوت آراء لغت شناسان، وقوع تصحیفات متنی در ساحت رسم الخطّ قرآن، تکرار و فهم واژه "جنّ" در قرآن و برقراری رابطه معناشناختی میان آن آیات، خصوصاً آیه 6 سوره جن؛ با آیه 51 سوره نساء می باشد. در مقام نقد می توان به کمک گرفتن از درک مشترک متون دینی در فهم واژگان و کاربرد تکامد "اَلجِبت" در متون دیگر، توجّه به فهم عینی و تاریخی مسلمانان و همگرایی معنایی آراء، تواتر شفاهی متن قرآن، تفوّق قرائت بر کتابت و نبود اختلاف قرائت برای واژه، عدم رابطه معنایی بین آیات استنادی بلمی با آیه 51 سوره نساء و نیز استدلال و بهره برداری نادرست بلمی، در انتساب واژه پیشنهادی او، به فرهنگ و محیط جزیره العرب به جهت توجیه جایگزینی، اشاره نمود.
۲.

روش شناسی روایات معصومان (ع) درتبیین واژه ها و مفاهیم آیات پزشکی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال ۲۸ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۱۴) 157 - 194

کلیدواژه‌ها: آیات علمی قرآن روایات علمی معصومان(ع) روش شناسی واژگان علم پزشکی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴ تعداد دانلود : ۸۲
شناخت روش معصومان(علیهم السّلام) در تفسیر آیات پزشکی، و چگونگی پیمودن مسیر تفسیر پزشکی در فرایند فهم آیات قرآن و رسیدن به مقصود خداوند با تبیین علمی آنان می تواند کارآمدترین روش در استنطاق از قرآن در این گونه آیات باشد. آن بزرگواران ضمن توجه به آیات دیگر قرآن و استدلال عقلی خود، به تبیین قرآن پرداخته اند و به آیات آفاقی و انفسی آن، مانند آغاز آفرینش انسان، نیاز انسان به اکسیژن، زمان حیات یافتن جنین، مدت قرارگرفتن در رحم، هویت شخصی، تاریکی های جنین در رحم، هوا و اکسیژن و شیرِخالص از خون، اشاراتی داشتند. آنچه نگارنده در این مقاله، به آن پرداخته است، شناخت روش معصومان(علیهم السّلام) در تبیین و توضیح واژگان آیات پزشکی است و با روش تحلیل محتوایی و گردآوری کتابخانه ای، روایات علمی را واکاوی کرده و به این نتیجه رسیده است که آنان در تبیین لغوی واژگان قرآنی، تنها به یک روش بسنده نکرده ؛ بلکه روش های مختلفی را به کار برده اند؛ پاره ای از توضیحات درباره مقولهٔ معناشناسی، بعضی از سنخ تبیین لغوی، مواردی با تبیین تمثیلی و بیان تصویری و استفاده از واژهٔ متضاد و روش های دیگر است.
۳.

تحلیل فرایند جذب و هدایت مردم به دین درسیره تبلیغ عملی انبیاء از منظر قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۱ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۸۳ «ویژه پژوهش های حدیثی» 66 - 80

کلیدواژه‌ها: هدایت دین سیره تبلیغ انبیاء

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶ تعداد دانلود : ۶۱
تبلیغ یکی از ابزار های بسیار موثر در جذب و هدایت مردم به دین الهی است. در عصر حاضر که مستکبران جهانی تمام سعی و تلاش خود را می کنند تا نور اسلام را خاموش کنند، مسئولیت مبلغ دین نسبت به قبل مضاعف می باشد و در این مسیر همانطور که تبلیغ ضرورت دارد، شیوه تبلیغ صحیح نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از آنجایی که قرآن کریم کامل ترین و جامع ترین کتاب هدایت برای بشریت است؛ محور پژوهش حاضر به سیره عملی انبیا در قرآن کریم پرداخته است. این پژوهش با روش توصیفی_ تحلیلی و بر پایه جمع آوری اطلاعات بر مبنای کتابخانه ای انجام گرفته است. دامنه آن در محدوده آیات قرآن کریم، تفاسیر معتبر ومنابع دست اول روایی می باشد. با بهره برداری از منابع یاد شده این نتیجه حاصل شد که مهم ترین شیوه در سیره عملی انبیا برای جذب و هدایت مردم، محبت و دلسوزی، حسن خلق، عفو و گذشت، تواضع و فروتنی، نصح و خیرخواهی، صبر و استقامت، هماهنگی قول و فعل می باشد. شیوه های یاد شده در سراسر دنیا برای جذب مردم به دین، با هر دین و قومیتی قابل اجرا است.
۴.

کارکرد تغییر اعتباریات در تفاسیر عصری با تأکید بر نظریه اعتباریات علامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۳ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۴۸ 87-114

کلیدواژه‌ها: نظریه اعتباریات قرآن کریم علامه طباطبایی تغییر اعتباریات کارکرد تفاسیر عصری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹ تعداد دانلود : ۸
علامه طباطبایی، درعلوم گوناگون اسلامی نوآوری هایی داشت از جمله این نوآوریها نظریه ی ادراکات اعتباری است. گرچه قبل از ایشان نیز توسط برخی فیلسوفان مسلمان مطرح است، اما علامه در تفسیرالمیزان و سایر آثار خویش قلمرو آن را از معرفت شناسی به بعد فرهنگی و تربیتی توسعه داد؛ به طوری که این نظریه را می توان به عنوان نظریه ای نوین در صورت بندی دقیق تر ساختار رفتار انسان بیان نمود. علامه با طرح ادراکات اعتباری به عنوان سنخی از ادراکات انسانی نقش عناصری چون نیاز، مقاصد و غایات، و موقعیت جغرافیایی، محیط عمل را در رفتار و کنش های متفاوت انسان دخیل می داند به اعتقاد ایشان باوجود ثابت بودن اصل تربیت، فرایند رشد تربیتی در محیطهای متنوع طبق نظر عقلای جامعه شکل خاصی به خود می گیرد از همین رو این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی به بحث درباره ی تأثیر و کارکرد تغییر اعتباریات در تفاسیر عصری می پردازد و با هدف تأثیر اعتباریات در تربیت انسان از یک جنبه به این نتیجه می رسد که خداوند متعال با قرار دادن شریعت های گوناگون، زبان و فرهنگ های متنوع، روشهای تربیتی را متناظر با ظرفیت افراد و نیاز جامعه با حفظ اصول پایدار تربیتی از طرق گوناگون مانند عقل و وحی در اختیار بشر قرار می دهد، از همین رو اعتباریات نیز تغییر می کند؛ از جنبه دوم خداوند متعال نظام پاداش های گوناگون را باتوجه به استعداد و موقعیت افراد در نظر می گیرد تا افراد بیشتری در نظام پاداش الهی اهل نجات باشند.
۵.

Critical Study of the Superstition of Scientific Data of the Holy Qur’an(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: Quran and Religious Enlightenment, Volume ۴, Issue ۱, ُ۲۰۲۳ 47 - 60

کلیدواژه‌ها: Scientific propositions of the Quran Superstition criticism of the Quran Saha

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۸ تعداد دانلود : ۲۳۵
From a long time until now, one of the methods of fighting against the Holy Quran has been to spread doubts against this divine book, and in this regard, the opponents have not spared any effort. Among these doubts, the superstition of the scientific data of the Holy Quran, which has been repeatedly raised by the opponents. According to them, the root of the scientific propositions of the Quran should be sought in the superstitious and false beliefs of the past, which the Prophet (PBUH) borrowed from the past and the scientific-cultural environment of his age. In this context, recently a book entitled "Criticism of the Qur'an" written by a person named Saha was published, and in order to achieve this goal, the author has put forward the claim that some scientific material in the Holy Qur'an is derived from some superstition in order to achieve this goal. And it is old wrong. He has made great efforts to connect the scientific statements of the Quran with the scientific opinions of the ancient world and old superstitions in every possible way. The current research, which was carried out by a descriptive-analytical method with a critical orientation and based on library sources, aims to investigate this claim and criticize it, and tries to establish the relationship between the scientific propositions of the Qur'an by conducting a comprehensive research on a number of these doubts. and explain the scientific opinions of the ancient world.
۶.

دیدگاه تفسیری متفکران زن معاصر پیرامون آیات خلقت، برابری، روابط ازدواج (رویکردها، ادله، بررسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیر تطبیقی سال ۸ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۵ 10 - 31

کلیدواژه‌ها: قرآن متفکران زن معاصر خلقت برابری ازدواج طلاق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۲ تعداد دانلود : ۱۲۰
با توجه به اینکه چگونگی تفسیر قرآن پیرامون موضوع جنس و جنسیت و آثار آن به ویژه در عصر حاضر در جوامع اسلامی و در جامعه جهانی از اهمیت بسزایی برخوردار است، طرح دیدگاه زنان در درک دقیق تر از این مقوله ضروری بوده و بایسته است تفاسیر آیات مرتبط با زنان، با حضور زنان بر اساس منابع معتبر اسلامی با هدف دستیابی به سعادت انسانی، بازنگری شود. تفسیر آیات با این رویکرد در راستای ارتقای وضعیت زنان در کشورهای اسلامی در ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و در چشم اندازی برتر ارتقای جوامع اسلامی در عصر حاضر، تأثیرگذار خواهد بود. در مقاله حاضر رویکردهایی از بعض زنان متفکر مانند رویکرد هرمنوتیک، همچنین دلایل آنها در اثبات اصل برابری در قرآن و دریافتشان از مباحث مرتبط با ازدواج به روش توصیفی- تحلیلی طرح گردیده و با نگاهی دوباره به آیات قرآن و منابع تفسیری مورد بررسی قرار گرفته است و ضمن اینکه برخی نظرات آنها را قابل اثبات با منابع معتبری مانند قرآن، روایات قطعیه، عقل و وجدان می داند، لکن برخی آرای آنها را از این دایره مستثنی دانسته و شفاف سازی در مبانی و مفاهیم کلیدی چون وحی و ماهیت آن، مفاهیمی چون تکثرگرایی، وجود یا عدم وجود معنای نهایی برای متن را در تفسیر آن آراء، لازم می شمارد.
۷.

ارزیابی رویکرد رجالی آیت الله بروجردی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۳ 109 - 131

کلیدواژه‌ها: آیت الله سیدحسین بروجردی علم رجال روش رویکرد مبانی الموسوعه الرجالیه ترتیب اسانید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۳ تعداد دانلود : ۱۱۲
آیت الله بروجردی فقیهی رجالی است که نگاهی ژرف اندیشانه به مسأله حدیث و اسناد دارد، ایشان آثاری در علم رجال دارند. علاوه بر تقریرات فقهی ایشان ک ه شمه ای از توانایی های عالمانه وی را در حدیث پژوهی بازگو کرده است، کتاب ارزشمند «الموسوعه الرجالیه» برخی از دیدگاه های رجالی ایشان را پیش روی ما قرار می دهد. با توجه به اینکه؛ بررسی سبک های مختلف رجالی و تحلیل و بررسی آن ها به عنوان یکی از ابزار استنباط احکام شرعی می تواند زمینه توسعه و گسترش علم رجال و رسیدن به معرفت ژرف کاوانه را فراهم آورد، لذا در این جستار با مراجعه به آثار بر جای مانده از آیت الله بروجردی و تقریرات فقهی و اصولی ایشان؛ با روش توصیفی تحلیلی و تکیه بر اسناد کتابخانه ای به بررسی و تحلیل رویکرد رجالی ایشان پرداخته ایم. اهم مبانی ایشان در شناخت راوی عبارت است از اعتقاد به ضرورت علم رجال در شناخت راویان، عدم اعتقاد به اصل انسداد در اثبات عدالت راوی، اعتقاد به اعتبار کتب رجالی متقدمان به عنوان اسناد معتبر علمی، اعتقاد به کافی نبودن کتب اربعه برای شناخت و معرفی راویان، میزان نقل روایت؛ قرینه ای در شناخت راوی، اعتبار اجماع متقدمین و مشایخ ثقات و... همچنین با پیجویی آثار این فقیه رجالی مشاهده می کنیم که روش ایشان در جرح و تعدیل روایات عبارت است از: نگاه تاریخی به اسناد، اولویت رجوع به کتب اربعه نسبت به سایر متون، جامع نگری در نقل اقوال علمای رجال، اعتماد به گزارش های رجالیان و اقوال و استنادات علمای اعلام و... .
۸.

تحلیل متنی سندی روایات جری و تطبیق پیرامون آیه 58 سوره نساء با تأکید بر تفاسیر طبری و حویزی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی سال ۱۸ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۹ 61 - 78

کلیدواژه‌ها: آیه 58 سوره نساء روایت جری و تطبیق متن سند

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹ تعداد دانلود : ۶۷
قرآن کتابی است که مخاطب آن تمامی مردمان در همه دوره ها هستند و یکی از رموز این جاودانگی، قاعده «جری و تطبیق» است. احیاء این روش و بهره گیرى درست و روشمند از آن، یکى از کارآمدترین شیوه هایى است که حضور فعال، مؤثر و همیشگى قرآن را در سراسر تاریخ گذشته، حال و آینده نمایان مى سازد؛ از این رو این روش از دیرباز در تفاسیر روایی اهل سنت و امامیه دیده می شود؛ اما گاهی ذیل یک آیه چند روایت دیده می شود؛ همچنین راه یافتن احادیث ساختگی به مجموعه روایات، موجب شده است که محقق نداند به کدام یک باید اعتماد کرد. یکی از این آیات، آیه 58 سوره نساء است که در منابع اهل سنت، چهار و در منابع شیعی، یک دسته روایت در تفسیر آن دیده می شود. این پژوهش با تحلیل محتوا و اسناد احادیث مذکور، معلوم می کند آیه در شأن افرادی نازل شده، که عهده دار نظام مسلمانان، عزت ایشان و صلاح آنها در دنیا و آخرت می باشند و مصداق اتم آن امامان اند که هر امامی باید لوازم امامت را به امام بعدی واگذار کند. سایر روایات وارد در این حوزه، از نظر متن و سند دارای اشکالاتی هستند که اعتبار آنها را زیرسؤال می برد؛ البته این بدان معنا نیست که باید آنها را کنار گذاشت.
۹.

نقد مبانی افراط گرایی دینی و بررسی مولفه های تاثیرگذار تربیت اسلامی در مهار و تعدیل آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی سال ۳۱ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۶۰ 253 - 286

کلیدواژه‌ها: افراط گرایی دینی مبانی نقد و بررسی مستندات قرآنی و روایی تربیت اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۲ تعداد دانلود : ۲۱۹
در میان ادیان ابراهیمی، اسلام دینی واقع گرا و حقیقت محور است. این دین، تمام تلاش خود را برای جلوگیری از تکرار آنچه برسر ادیان دیگر آمده است به کار گرفت. قرآن کریم و سیره اهل بیت (ع) ضمن روشنگری درباره مبانی، علل و عوامل بروز افراط گرایی دینی، مولفه هایی چون عقلانیت، اعتدال، احترام متقابل و گفتگو را به عنوان رمز تامین و حفظ امنیتی پایدار معرفی نموده و بدنبال تبیین راه های چالش با بحران هایی چون افراطی گری و رفتارهای خشونت آمیز است. متاسفانه چند دهه ای است که جهان درگیر صحنه های خشونت آمیز و افراطی گرایانه است که دل هر انسانی را می آزارد و این در حالی است که پرهیز از اعمال خشونت آمیز و افراط مآبانه، هدف غایی همه انسانها و همه اقوام و ملل بوده است و قطعاً دستیابی به این نیاز حیاتی بشر، جز با تمرین آن بر اساس معارف وحیانی و سنت نبوی و ولوی (ع) در زندگی فردی و اجتماعی و نیز گسترش آن بر اساس آموزه های تربیت اسلامی، میسور و ممکن نخواهد بود. لذا این پژوهش. با روش توصیفی تحلیلی و با شیوه کتابخانه ای و با ابزار پژوهش که شامل تمامی اسناد و مدارکی است که در رابطه با افراط گرایی دینی و شیوه استفاده از آموزش های دینی در شکل گیری افراط گرایی وجود دارد، درصدد واکاوی مبانی افراط گرایی دینی و نقد آن و نیز تبیین میزان فهم افراط گرایان از آموزه ها و معارف قرآن کریم است. این نوشتار می خواهد نسبت میان قرآن، آخرین پیامبر و ظهور افراط-گرایی دینی را مورد بررسی قرار دهد و سپس با تبیین نقش آموزه های اسلامی در تربیت انسانی و تاثیر آن در تعدیل افراط-گرایی، شیوه های مرسوم در سیره اهل بیت (ع) در تربیت اسلامی جوانان برای جلوگیری از افراط گرایی را بیان نماید.
۱۰.

تحلیل انتقادی دیدگاه ریچارد بل در خصوص جمع و تدوین قرآن در عصر پیامبر (مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۲ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۶ 135-158

کلیدواژه‌ها: ریچارد بل جمع قرآن کتابت قرآن شکل گیری سور عصر پیامبر (ص)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۵ تعداد دانلود : ۲۵۸
بحث در خصوص چگونگی جمع آوری و تدوین قرآن کریم در عصر پیامبر $، یکی از مباحث مهم علوم قرآنی است. ریچارد بل انگلیسی، خاورشناسی است که در این خصوص آرایی را از منظر مطالعات، عقاید و باورهای خود بیان نموده است. وی در تحقیقات خود کتابت و تدوین قرآن در عهد نبی اکرم$ را کامل ندانسته و علت این امر را دلایلی چون: عدم کتابت قرآن در مکه، نسیان پیامبر$، عدم جایگذاری تمامی آیات در سوره ها و تشکیل هسته اولیه سوره ها در عصر رسالت برمی شمرد. بل نخستین جمع و تدوین قرآن را مربوط به دوران عثمان می داند. این در حالی است که پس از ارزیابی دلایل او، روشن می شود که استدلال های وی تام نیست و طبق شواهدی قرآن می تواند در زمان رسول خدا$ جمع شده باشد. نظرات بل با توجه به روشهای تحقیق خاص خاورشناسان، به دلیل برخورداری از نگاهی جانبدارانه، یا اتکایی یک سویه بر منابع اهل سنت و استفاده گزینشی از نصوص تاریخی، با مطالعات و منابع اسلامی متفاوت بوده و قابل نقد و بررسی جدی است.
۱۱.

تبیین و تحلیل مبانی انسان شناسی و شاخص های معرفتی تفاسیر جنسیتی در حوزه هویت فردی و اجتماعی زن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ 319 - 347

کلیدواژه‌ها: شاخص های معرفتی قرائت زن گرایانه قرائت مردگرایانه مبانی انسان شناسی هویت زن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۳ تعداد دانلود : ۱۴۱
دیدگاه تفاسیر جنسیتی (قرائت های مردگرایانه و زن گرایانه از قرآن) به شدت به مبانی انسان شناسی مفسران آن ها در رابطه با طبیعت زن متکی است و اختلاف آراء در این تفاسیر به تفاوت در این مبانی بر می گردد. پژوهش حاضر با روشی توصیفی تحلیلی درصدد است دریابد، مهمترین این مبانی چیست و تصویری که از هویت فردی و اجتماعی زن ارائه می دهند بر چه مستنداتی استوار است. با تقریر این مبانی به دست آمد که این دو خوانش از قرآن، تلقی متمایزی از مفاهیم هویت جنسی و جنسیتی، تساوی حقوق و تشابه حقوق، عدالت استحقاقی و عدالت مساواتی، تکلیف محوری و حقوق محوری داشته، قرائت های مردگرایانه، با تقدم هویت جنسی بر هویت انسانی، برتری مردان بر زنان و تبعیض جنسیتی را امری طبیعی و موهبتی الهی جلوه داده ، خواهان ایستایی ظهور زنان در عرصه های مختلف فعالیت های انسانی است. در مقابل، قرائت های زن گرایانه با تأکید بر عدالت جنسیتی و نگاه تاریخی به نظام خانواده، تبعیض جنسیتی را امری فرهنگی دانسته، خواهان استقلال زن در ورود به عرصه های کلان سیاسی و اجتماعی است.
۱۲.

خصوصیات غرض سوره از منظر علامه طباطبائی(ره) و کارکرد آن در تفسیر قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۷ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیایی ۲۸) 87 - 116

کلیدواژه‌ها: غرض سوره ساختار سوره سوره شناسی تدبر در سوره علامه طباطبایی (ره) المیزان فی تفسیر القرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۷ تعداد دانلود : ۹۳
از منظر علامه طباطبایی سوره مجموعه ای از آیات با غرض معین اطلاق می شود. غرض به معنای مقصود خداوند از نزول سوره، اصلی ترین محور معرفی و شناخت سوره و عامل تمایز میان سوره هاست. با توجه به اهمیت موضوع غرض سوره ها و تأکید علامه بر این موضوع، این تحقیق به بررسی خصوصیات غرض و کارکردهایش در خلال تفسیر آیات و سوره ها در المیزان فی تفسیر القرآن پرداخته است. در این تحقیق مشخص شد غرض می تواند حالت های متعدد (اصلی و تبعی) داشته و یا اینکه دارای مراتب و سطوح مختلف باشد. همچنین کشف غرض سوره ها در کارکرد برون سوره ای، عامل تبیین تمایز سوره ها، تعیین ارتباط میان سور ه ها و جایگاه سوره ها به نسبت یکدیگر است. در بررسی های درون سوره ای می توان، ابعاد یکپارچگی ادبی و کلامی آیات یک سوره و پیوستگی های غیرخطی موجود در ساختار سوره را به کمک غرض و با محوریت آن کشف نمود. پیوستگی های غیر خطی شامل ارتباط جملات معترضه، ارتباط های حُکمی میان آیات، تطفّل و بیان زیرموضوعات یک موضوع، و تناسب داستان ها و بسمله سوره با غرض سوره. کارکرد مهم دیگر غرض در تفسیر آیات در موضوعات استخراج مفهوم واژگان آیات، تعیین مصادیق آیات، تحلیل ادبی آیات و بررسی وجه تمایز تفسیر دو آیه مشابه در دو سوره متفاوت، قابل مشاهده است.
۱۳.

اثرگذاری کمّی و کیفی اجتهاد قاریان در قرائات (با تأکید بر آثار و پیامدها)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۰ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۸۰ «ویژه باورشناخت» ۶۸-۴۹

کلیدواژه‌ها: قرآن قرائات ق‍اری‍ان اجتهاد و اختلاف قرائات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۳ تعداد دانلود : ۱۳۱
از واقعیت های تاریخی در مورد قرائات قرآن، اختلاف قرائات است. پیدایش قرائات گوناگون، معلول دو گونه علت بوده است که می توان آنها را به علت های طبیعی و اجتهادی تقسیم کرد. بر پایه پژوهش صورت گرفته، یک سری از علل، به صورت طبیعی صورت گرفته اند که دانشمندان و مفسران علوم قرآنی نیز به آنها پرداخته اند و عواملی چون: اختلاف لغات و لهجه های عرب، خالی بودن کلمات از علائم، اعراب و نقطه در صدر اسلام، عدم وجود الف ممدوده در ساختار کلمات و سهل انگاری کاتبان کلام وحی در نگارش رسم الخط دقیقی از قرآن را در برمی گیرند. در مقابل مسائلی چون تعصب و خودبینی برخی از قاریان در ارائه قرائت جدید، بی-اطلاعی از قواعد عربی، چشم و هم چشمی قاریان، تحمیل قواعد صرفی و نحوی، از علل اجتهادی برخی قاریان در توسعه قرائات بوده است. با مراجعه به نصوص تاریخی کتب قرائات، می توان اثرگذاری اجتهاد قاریان بر علوم اسلامی را به وضوح مشاهده کرد.
۱۴.

تأملی بر چالش «معماری اسلامی» و «معماری مسلمان ها»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: باغ نظر سال بیستم دی ۱۴۰۲ شماره ۱۲۷ 49 - 60

کلیدواژه‌ها: اسلام مسلمان معماری اسلامی معماری مسلمان ها

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۹ تعداد دانلود : ۱۷۷
بیان مسئله: تاکنون بر روی موضوع معماری اسلامی پژوهش های متعددی انجام گرفته، اما این نوشتار با هدف به چالش کشیدن «معماری اسلامی» و «معماری مسلمان ها» و مشخص شدن تمایز میان این دو شکل گرفته است. موضوعی که تاکنون به آن پرداخته نشده، تعریف این دو اصطلاح مرتبط با دین در بستر دین است. در این راستا پرسش های زیر مطرح می شود: معماری اسلامی چیست؟ معماری مسلمان ها چیست؟ تمایز میان معماری اسلامی و معماری مسلمان ها چیست؟آیا در دوران معاصر، معماری اسلامی قابل حصول است؟ هدف پژوهش: فهم حقیقت معماری اسلامی و معماری مسلمان ها و تمایز میان این دو از اهداف پژوهش است که برای پژوهش های آتی در این خصوص ضروری است. روش پژوهش: در این نوشتار موضوع معماری اسلامی از لحاظ نوع ارتباط معماری به عنوان یک علم با اسلام بررسی شده است. در این راستا ابتدا آرای صاحب نظران در خصوص چیستی معماری اسلامی با مستندات موجود کتابخانه ای مورد مطالعه قرار گرفت و در طبقه بندی انجام شده، این تعاریف در سه گروه کالبدی، معنایی و رفتاری دسته بندی شده اند. از آن جایی که دین الزامات و حدود رفتاری مسلمانان را معین می کند و محدودیت کالبدی برای معماری در نظر نگرفته، فهم حقیقت معماری اسلامی ضروری است. برای فهم این حقیقت، مطالعاتی با روش استدلال استقرایی و با استفاده از منابع شیعی انجام گرفت که تعریف جدیدی از «معماری اسلامی» به عنوان معماری منتج از اجرای شکل صحیح و بی کم و کاست دستورات دین شکل گرفت. طبق این تعریف، نمونه بناهای طراحی شده برای مسلمان ها، در پژوهش حاضر با عنوان «معماری مسلمان ها» معرفی شده است. نتیجه گیری: معماری مسلمان ها معماری برآمده از تفاسیر، تعابیر و تلاش های ناقص مسلمان ها از دستورات است که با سلایق و برداشت های شخصی، قوانین تجویز شده و با ناآگاهی ها همراه شده و فاصله ای نسبت به معماری اسلامی یافته است. با آسیب شناسی و کنکاش در علل این فاصله، می توان معماری مسلمان ها را به معماری اسلامی نزدیک تر کرد. برای وضوح بیش تر این فاصله و علل آن، تمایز میان دو مفهوم معماری اسلامی و معماری مسلمان ها به بحث گذاشته شده است.
۱۵.

سیاق و سباق در تفاسیر قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۰ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۷۹ «ویژه پژوهش های حدیثی» ۹۰-۷۵

کلیدواژه‌ها: قاعده سیاق سباق روش های تفسیری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۳ تعداد دانلود : ۱۸۹
یکی از کلید واژه های مهم در تفاسیر به ویژه تفاسیر متاخر کلید واژه سیاق است که مفسرین در کنار آن به قاعده سباق هم عنایت دارند. این پژوهش در پی آن است که ضمن توجه به قاعده سیاق و مقایسه آن با واژه سباق (یا همان تبادر)، به کار کردهای این دو قاعده و ارتباط آن در تفاسیر بپردازد. در این پژوهش همچنین به مبانی اثر گذار در سیاق، انواع سیاق، شروط تحقق سیاق و غلبه سباق بر سیاق و میزان تأثیر گذاری قاعده سیاق در تفسیر آیات و روایات پرداخته و با ذکر نمونه های متعدد، کاربرد سیاق در تفاسیر تبیین شده است. از جمله این موارد، کشف معنا و مراد کلمات و جملات، توسعه وضیق معنا، بیان ترتیب نزول آیات، تعیین مکی یا مدنی بودن سوره ها، نقد روایات تفسیری و... است. از سوی دیگر فزونی کاربرد سیاق در برخی تفاسیر، نشان از اهمیت این قاعده و کوشش مفسران در بهره بردن از آن قاعده برای کشف مفاهیم آیات است. به نظر برخی از مفسران، در تعارض سیاق با سباق، سباق مقدم، و در تعارض آن با حدیث مأثور، سیاق مقدم است.
۱۶.

مبانی نقد الحدیثیِ علامه عسکری در روایات تاریخی و سیره(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵۵ ۶۲-۳۱

کلیدواژه‌ها: نقد الحدیث مبانی نقد الحدیث روایات تاریخی روایات سیره علامه عسکری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۹ تعداد دانلود : ۲۲۵
علامه سید مرتضی عسکری از جمله حدیث پژوهان برجسته معاصر، به ویژه در نقد روایات تاریخی و سیره است. کاوش در تألیفات او نشان از توجه به انواع مبانی در نقد این روایات دارد. در پژوهش حاضر، این مبانی در چهار عنوان «کلامی»، «تاریخی»، «علوم اسلامی» و «ادبی» تبیین شده است. از جمله مبانی کلامی او «مصدریت قرآن و سنت با اولویت قرآن»، «اهتمام همه انبیای الهی در تعیین جانشین»، «مطابقت با سنت معصومان(ع) شرط صحت روایات صحابه» و «تأثیر انحرافات فرقه ای» می باشد. برخی از مبانی تاریخی وی عبارت است از: «اعتبار قطعّیات تاریخی»؛ «باور به برخی طرح های از پیش تعیین شده تاریخ ساز»؛ «قطعیّت کتابت حدیث نبوی از عهد پیامبر» و «تأثیر داده های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تاریخ صدور». از مبانی علمی «اعتبار علوم تفسیری»، «اعتبار علم رجال»، «اعتبار علم درایه» و «لزوم توجه به قواعد علم نقد الحدیث» مورد توجه وی می باشد. از مبانی زبان شناختی «تأثیر توجه به معانی لغوی و اصطلاحی»، «تأثیر شواهد درونی و سیاق کلی زبان متن»، «نقش آفرینی قرائن بیرونی» و «کارآمدی مباحث بلاغی» اساس نقد الحدیث وی بوده است. هر یک از این مبانی نقش ویژه خود را در ناب سازی روایات برعهده داشته و علامه مبتنی بر آنها کاربست روش های مناسب نقد احادیث را مدّ نظر قرار داده است.
۱۷.

رویکرد شبهه پژوهانه به تفسیر تاریخی آیات مربوط به پیشگویی غلبه روم بر ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 382 - 367

کلیدواژه‌ها: اعجاز دکتر سها غلبه روم بر ایران قرآن کریم نقد قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۳ تعداد دانلود : ۱۸۴
تاریخ نشان می دهد که از دیرباز تا کنون، یکی از روش های مبارزه با قرآن کریم، تولید و ترویج شبهاتی علیه این کتاب آسمانی بوده و در این راستا مخالفان از هیچ کوششی دریغ نکرده اند و تألیفات متعددی در این حوزه نگاشته شده است. از جمله این تألیفات، کتابی با عنوان "نقد قرآن" است که در بخشی از آن، با مبنای انکار هرگونه اعجاز برای قرآن کریم و با استناد به اسناد تاریخی، درستی پیش گویی قرآن کریم در مورد پیروزی رومیان بر ایرانیان انکار گردیده و آن را نه یک معجزه، بلکه اشتباهی تاریخی برشمرده است. پژوهش حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی با گرایش انتقادی و بر اساس منابع کتابخانه ای انجام شده، در صدد بررسی این ادعا و نقد آن است و می کوشد، بطلان ادعای مخالفان را اثبات و از نظریه اعجاز قرآنی دفاع نماید. این نگاشته، نشان می دهد که ادله نویسنده کتاب نقد قرآن نه تنها موجب انکار اعجاز در قرآن کریم نیست، بلکه جلوه ای از حقانیت آن را نیز به اثبات می رساند.  
۱۸.

کارکرد تفسیر اجتماعی با تأکید بر آرای مفسران شیعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۶ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیایی ۲۳) 137-161
تعداد بازدید : ۴۲۷ تعداد دانلود : ۲۷۵
مسائل ونیازهای اجتماعی، جهان اسلام در قرن معاصر به ویژه مفسران اجتم اعی شیعه را ب ه چاره اندیشی واداشت. این مفسران با شناخت نیازها و مسائل جامعه اسلامی، درمان را در بازگشت به قرآن و مراجعه به تفسیر با نگرش اجتماعی و مسائل روز به گونه ای ک ه پاسخ گوی نیازهای زمانه باشد، یافتند. هدف اصلی این پژوهش، بررسی کارکرد تفسیر اجتماعی است که با روش تحلیل محتوا و با مطالعه تفاسیر اجتماعی مفسران شیعه صورت می پذیرد. این رویکرد تفسیری در چهارچوب مواجهه جهان اسلام با مسائل اجتماعی در قرن اخیر صورت گرفته است. و مهم ترین کارکرد این تفسیر در رویکرد مفسران عبارتست از: پاسخ گو بودن قرآن در مسائل اجتماعی، رونق مطالعات فرهنگی و انسان شناسی، نظریه پردازی در مسائل اجتماعی، تدوین نظام و سنت های الهی ، استخراج قواعد فقه اجتماعی ، تحلیل یررسی آسیب های اجتماعی و......در نتیجه این تحولات رخ داده در اندیشه مفسران اجتماعی شیعه باعث گردید، قرآن کریم براساس نیازهای روز تبیین گردد و لایه های معرفتی بیشتری از قرآن شناسایی گردد.
۱۹.

تحلیل کارکردهای کلان مسجد از دیدگاه قرآن و روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی سال ۱۷ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۵۷ 60 - 77

کلیدواژه‌ها: مسجد کارکردهای مسجد کارکردهای کلان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۷ تعداد دانلود : ۱۸۶
مسجد، نهادی اجتماعی است که بهره برداری صحیح از آن متوقف بر اموری، مانند درک صحیح کارکردهایش است. این در حالی است که کارکردهای متنوع آن تا کنون بیشتر از جنبه موضوعی مورد پژوهش قرار گرفته و نسبت به اولویتهای کارکردی آن، توجه کافی صورت نگرفته است. شناخت کارکردهای کلان، معیاری برای اولویت بندی فعالیتها و ملاکی برای پذیرش یا رد فعالیتهای جدید در دسترس قرار می دهد و در نتیجه، فعالیتها سامان بهتری یافته و بهره وری مساجد ارتقا پیدا می کند. کارکرد کلان، کارکردی است که نشان دهنده هدف اصلی از فعالیتهای متنوع و متکثر مسجد است. سایر کارکردها، تحت عناوین «کارکرد محوری» و «کارکرد وابسته»، در راستای کارکردهای کلان قرار دارد. به این ترتیب، پرسش اصلی مقاله پیشاروی این است که «از دیدگاه آیات و روایات، کارکرد کلان مسجد چیست؟». این پژوهش با مبنا قراردادن آیات و روایاتی که درباره مسجد وجود دارد و به روش توصیفی - تحلیلی، به سه کارکرد کلان «ایجاد محیط اجتماعی برتر»، «غفلت زدایی و افزایش یاد الهی» و «معرفت افزایی و آگاهی بخشی» برای مسجد دست یافته است.
۲۰.

رابطه ی ماهوی متون کهن طبی و روایات طبی؛ تحقیق موردی روایات حفظ الصحه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۵ 57-74
تعداد بازدید : ۱۷۰ تعداد دانلود : ۱۶۴
یکی از انواع روایات، روایات طبی است که در منابع شیعه و سنی وارد شده است. در کنار روایات، برخی منابع علمی مسلمانان، کتاب هایی است که دانشمندان مسلمان در موضوع طب تدوین کرده اند. از آنجایی که بخش زیادی از روایات طبی از قوت سندی برخوردار نیستند؛ لذا دیدگاه های گوناگونی در خصوص منشاء و اعتبار این احادیث مطرح شده است. از دیگر سو به دلیل موضوع این روایات که در زمره ی دانش های بشری است، درخصوص رابطه ی ماهوی متون کهن طبی و احادیث طبی سه گمانه مفروض است. در یک نگاه بدبینانه، شاکله ی اصلی روایات طبی، متونی جعلی هستند که براساس منابع طبی ساخته و پرداخته شده و با چسبانیدن اسانیدی بدان ها در مجامع روایی وارد شده اند. نگاه مقابل آن تدوین منابع طبی براساس روایات طبی است؛ یعنی به طور کلی دانش طب بر پایه ی روایات طبی معصومان ( و با حذف اسانید آنها شکل گرفته است. احتمال سوم هم ماهیت جداگانه ی این دو دسته از منابع است که از دو منشاء متفاوت شکل گرفته اند و در صورت اثبات آن، بطلان دو گمانه ی نخست آشکار خواهد شد. لازمه ی کشف درستی گمانه ی سوم نیز بررسی تطبیقی میان این دو دسته از منابع است. وجود موارد تشابه و اختلاف میان این دو دسته از منابع که حاصل یک بررسی تطبیقی است، درستی گمانه ی سوم را نمایان می سازد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان