فتح الله نجارزادگان

سلفیان، مسلمانان را به دلیل اعتقاد به مسایلی مانند توسل، شفاعت، تبرک و زیارت قبر مطهر پیامبر خدا | و سایر اولیاء به شرک متهم می کنند . این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و مطالعه کتابخانه ای به بررسی، ارزیابی و نقد روش پژوهش، شیوه استناد آنها به آیات قرآن و نحوه استفاده از روایات می پردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که بر خلاف تصور ابن تیمیه و پیروان او از سلفیان، ظاهر آیات قرآن نص در این است که؛ عبادت مشرکان تنها به قصد تقرب به خدا نبود و آنها به بت های خود سمت ربوبیت می بخشیدند. مواجهه سلفیان با احادیث نیز جانبدارانه است. آنان به ابن تیمیه، تعلق افراطی همه جانبه دارند و تلاش آنان شرح و بسط دیدگاه های ابن تیمیه و تأکید بر آنهاست.

ونزبرو «رؤیت» و «معراج» را به عنوان نشانه های نبوت بر می شمرد و به تبع معراج، نمونه هایی از «اخبار الغیب» را نام می برد. وی با روش ادبی به بررسی متن قرآن و تطبیق آن با عهدین می پردازد و بن مایه مقوله های فوق را برگرفته از عهدین می داند. اثر حاضر مستندات ونزبرو از قرآن و عهدین را با روش تحلیلی، انتقادی مورد ارزیابی قرار می دهد. از مجموع این بررسی ها به دست می آید که آیات مورد استناد ونزبرو در بحث رؤیت فرخنده جز در یک مورد بر این مسئله دلالت ندارند و ادعای وی درباره اقتباس فرازهای «أسری بعبده لیلا» و «من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی»(مربوط به رخداد معراج) و گزارش هایی با عنوان «اخبار الغیب» از عهدین با خطا همراه است.

تلاش‌های بسیاری برای ایجاد همگرایی میان ادیان صورت گرفته است از جمله تلاش‌های استراتژیک، مانند تدابیری برای اتحاد در مقابل دشمن مشترک، تلاش‌های وجودشناسانه و معرفت‌شناسانه مانند نظریات پلورالیستی و تلاش‌هایی اخلاق‌محور همچون بیانیه‌های اخلاق جهانی. تمام این راه‌های مختلف که هریک با انگیزه‌ها و مبانی متفاوت از دیگری ارائه شده‌اند، در یک مطلب مشترک‌اند؛ آن عبارت است‌ از به تصویر کشیدن محور یا محورهایی به عنوان وجه مشترک باورها، اعتقادات و یا اصول اخلاقی مخاطبان یک نظریه و دعوت همگان به گردآمدن حول این محورها. رویکرد‌های استراتژیک که بیشتر در حوزه رفتارها و عواطف اجتماعی متمرکزند، با برجسته‌سازی آموزه‌های اصلی مشترک میان ادیان و مذاهب، رویکرد‌های وجودشناسانه و معرفت‌شناسانه با توسعه در مفاهیم غایی ادیان و اتحادبخشی به آنها و رویکرد‌های اخلاقی با ارائه اصول مشترک اخلاقی میان ادیان، به تأسیس این محور اتحاد و همگرایی حول آن اقدام می‌کنند. به هرحال در تمام این رویکردها، یافتن وجه مشترک در جنبه‌ای از هر دین راه حل مشکل تعدد ادیان و عقاید دانسته شده است. درحالی که از یک طرف یافتن وجه مشترکی معقول و قابل انتساب به تمام ادیان، مشکل اصلی این نظریات است و از طرف دیگر پدیده بی‌دینی در این نظریه‌ها مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. در این مقاله با روش توصیفی بخش عمده ای از تلاش ها برای همگرایی ادیان بررسی و سپس به تحلیل خلا موجود در آنها پرداخته شده است. درنتیجه مبنای «تسلیم بودن در برابر حقیقت» یا تقویت روحیه «حق محوری» به عنوان ابتدایی‌ترین محور همگرایی ارزشی معرفی شده است. یافته این پژوهش این است که نتیجه حاصل در این مقاله برخلاف تمام مبانی موجود، بی‌نیاز از یافتن وجه مشترک میان ادیان است و بی‌دینی را نیز همچون دینی پرتعداد در جهان در ذیل شمول خود جای داده است.

احراز وثاقت هر متنی اعم از آسمانی و غیر آسمانی، شرط نخست برای اعتبار فهم مخاطب است. این احراز در گرو عناصری متعدد، از جمله حصول اطمینان به بقای متن بدون کاهش و افزایش یا تغییر و تبدیل در اجزای آن است. وثاقت متن قرآن در مقام بقا در آثار مرحوم فیض کاشانی با سه شیوه «ابطال تغییر در متن»، «تدارک تغییر متن» و «تفکیک در اجزای متن» احراز شده است. شیوه نخست با دو اهرم ایجابی در اثبات تحریف ناپذیری قرآن و سلبی در ابطال ادلّه تحریف، شکل گرفته و این نظریه بیشتر مورد اعتماد مرحوم فیض به شمار می آید. شیوه دوم «حجیّه القرآن بین الدفتین» را پیشنهاد می کند که در آن، احتمال تحریف متن موجود، با دستور معصومان برای رجوع به همین قرآن، تدارک می شود. در نظریه سوم وثاقت هر بخشی از قرآن به طور جداگانه و بر اساس نیاز مستنبط تحصیل می شود. هر چند شیوه اول و دوم پیشینه کهن دارند، شیوه سوم نخستین بار به طور سربسته از ناحیه مرحوم فیض مطرح شده و سپس در قرون اخیر میان برخی از دانشمندان بزرگ علم اصول بسط یافته و ارکان آن مدلّل شده است. احراز وثاقت متن قرآن در میان شیوه های مذکور جز با ابطال احتمال تغییر متن، امکان پذیر نیست و دو شیوه دیگر با چالش های جدی روبه روست.

عدالت قضایی از شاخصه های مهم عدالت اجتماعی است که اجرای آن طبق آموزه های قرآن از مهم ترین اهداف بعث انبیای الهی معرفی شده؛ و مراد از آن رعایت قانون و احقاق حق در مقام قضاوت و داوری است. بدیهی است هر عملی که به قصد اخلال در روند اجرای عدالت قضایی صورت گیرد که تحقق عدالت قضایی را ناممکن سازد و یا موجب انحراف دادرسی گردد، جرم علیه عدالت قضایی محسوب می شود. در قران، ایات متعددی بر اجرای عدالت قضایی تاکید دارد؛ تا جایی که اقداماتی که باعث اخلال در روند اجرای عدالت می شوند، صراحتاً مورد نهی قرار گرفته است این در حالی است که قانون گذار ایران صرفا به پیش بینی کلی برخی از این جرایم، به طور پراکنده و بدون لحاظ سیاست جنایی واحد و یکپارچه اکتفاء کرده است. در این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است؛ ضمن بررسی مفهوم جرایم علیه عدالت قضایی، مصادیق این جرایم از دیدگاه قرآن و حقوق کیفری ایران شناسایی شده و در پایان، عملکرد قانون گذار در برخورد با این دسته از جرایم مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

باسمه ت عالی تح لی ل و ارزیاب ی ک اربست های ق رآنی ج هاد ابت دای ی از دیدگ اه دو ت فسی ر «الم ن ار» و «المی زان» دک تر ف تح الله نجّ ارزادگ ان عبد الم ح مّد ج ع فری چ کیده ج نگ آغازگران ه، موضوعی است ک ه ج هت گی ری اسلام در آن، از دو ج نبه حائ ز اهمیت است؛ از یک سو، دست آوی زی ب رای گروه های اف راطی شده است ت ا با ترویج خ شونت، وج هه ی اسلام را مشوّه سازن د و از سوی دیگر، شب هاتی را به وی ژه از سوی مستشرق ان نسبت به اسلام موج ب شده است ک ه ح قانیت و موف قیت دی ن اسلام را زی ر سؤال ب رود. ب ررسی ای ن موضوع از دیدگ اه مفسّران مت أخّ ر ف ریقی ن، می توان د راه گشای بازخ وانی ای ن موضوع باشد. از آن ج ا ک ه مقایسه ی دو ت فسی ر مطرح از ای ن دو ج ریان، یعنی «المی زان و الم ن ار» در ای ن موضوع، پ ژوهش نشده ب ود، ای ن مقاله به ب ررسی و ن قد ای ن دو دیدگ اه پ رداخ ت ه است. هرچ ن د هر دو ت فسی ر، به نح وی ق ائ ل به پدیده ی ج نگ آغازگران ه در اسلام هست ن د، ولی در عی ن ح ال، در پاسخ به شب هات، شروطی ب رای مصداق یاف تن آن یاد کرده ان د ک ه ماهیت آن را به دف اعی ب ودن ب رگردان د. در ن قد ای ن دو روی کرد، با ت تبّع ک اربست واژه های ج هاد و ق ت ال و مان ن د آن ها در ق رآن کریم، روشن می گردد ک ه هر چ ن د اصل، با ج نگ آغازگران ه نب وده و در تبلیغ دی ن و گسترش ح کومت ت وح یدی، اصل در مسالمت و پذی رش مردم است، ولی از آن ج ا ک ه مشروعیت حکومت از دیدگ اه ق رآن کریم، ت نها از خ داوند است و ت ن ها حکم ح ق باید ح اکم باشد، در صورت قدرت داشتن جامع ه ی ت وح یدی و ج ب هه گی ری سران ک فر و طاغوت در ب راب ر گسترش دی ن و تح قّق حکومت ت وح یدی ج هانی، ج هاد ابت دای ی نی ز در ان دیشه ی اسلامی، پ یش ب ینی شده است. واژه های کلیدی: ج هاد، ج هاد ابت دای ی، الم ن ار، المی زان، دی ن، دی ن ح قّ. باسمه ت عالی تح لی ل و ارزیاب ی ک اربست های ق رآنی ج هاد ابت دای ی از دیدگ اه دو ت فسی ر «الم ن ار» و «المی زان» دک تر ف ت ح الله نجّ ارزادگ ان عبد الم ح مّد ج ع فری چ کیده موضوع ج نگ آغ ازگ ران ه در اسلام، از دو ج نبه ح ائ ز اهمیت است؛ از یک سو، دست آوی زی ب رای گ روه های اف راطی شده است ت ا با ت رویج خ شونت، وج هه ی اسلام را مشوّه سازن د و از سوی دیگ ر، شب هاتی را به وی ژه از سوی مستشرق ان نسبت به اسلام موج ب شده است ت ا ح ق انیت و موف قیت دی ن اسلام را با چ الش مواج ه می ک ن ن د. ای ن مقاله به ب ررسی دو ت فسی ر مت أخّ ر و اثرگ ذار، یعنی «الم ی زان و الم ن ار» در ای ن باره پ رداخ ت ه و به ای ن ن تیج ه رسیده است ک ه هر دو ت فسی ر، به نح وی ق ائ ل به پدیده ی ج نگ آغ ازگ ران ه در اسلام هست ن د، ولی در عی ن ح ال، در پاسخ به شب هات، شروطی ب رای مصداق یاف تن آن یاد ک رده ان د ک ه ماهیت آن را به دف اعی ب ودن ب رگ ردان ن د. در ن قد ای ن دو روی ک رد، با ت تبّع ک اربست واژه های ج هاد و ق ت ال و مان ن د آن ها در ق رآن کریم، روشن می گ ردد ک ه هر چ ن د اصل، با ج نگ آغ ازگران ه نب وده و در تبلیغ دی ن و گسترش ح کومت ت وح یدی، اصل در مسالمت و پذی رش مردم است، ولی از آن ج ا ک ه مشروعیت ح کومت از دیدگ اه ق رآن کریم، ت نها از خ داون د است و ت ن ها ح کم ح ق باید ح اکم باشد، در صورت ق درت داشتن ج ام ع ه ی ت وح یدی و ج ب هه گی ری سران ک ف ر و ط اغوت در ب راب ر گسترش دی ن و تح قّق حکومت ت وح یدی ج هانی، ج هاد ابت دای ی نی ز در ان دیشه ی اسلامی، پ یش ب ینی شده و چ ه بسا ب ت وان ماهیت آن را از دیدگ اه انسانی، به ج هاد دف اعی ب رگ ردان د. واژه های کلیدی: ج هاد، ج هاد ابت دای ی، الم ن ار، المی زان، دی ن، دی ن ح قّ.

معرفت نفس از جمله مباحثی است که همواره مورد تأکید اندیشمندان بوده است. به رغم بحث ها و مطالعات فراوانی که در این زمینه انجام شده، اما هنوز این مفهوم در قالب یک الگوی نظری، مدون و ارائه نشده است. علامه طباطبایی در تفسیر سوره مبارکه مائده به طور ویژه به معرفت نفس پرداخته اند و در صدد تبیین خودشناسی به عنوان کلید سلوک و شهود و یکی از راه های رسیدن به معرفت رب بوده است. در این پژوهش تلاش شده جهت دستیابی به الگوی نظری معرفت نفس از دیدگاه علامه طباطبایی، متن تفسیر المیزان ذیل آیه 105 سوره مبارکه مائده به روش تحلیل مضمون واکاوی و تحلیل شود. به منظور تدوین الگوی نظری معرفت نفس از دیدگاه علامه طباطبایی، از نرم افزار تحقیق کیفی MAXQDA برای انجام تحلیل مضمون استفاده شده است. در این پژوهش متن تفسیر المیزان فی القرآن ذیل آیه 105 سوره مبارکه مائده در قالب 180 عبارت معنادار کدگذاری شده و مضامین مرتبط با سؤال پژوهش در قالب سه دسته مضمون فراگیر و دو لایه مضامین سازمان دهنده و مضامین پایه قرار گرفته اند. پس از آن قالب و شبکه مضامین به دست آمده، در قالب یک مدل نهایی ارائه شده است، که نشان دهنده جایگاه معرفت نفس و ارتباط آن با عوامل زمینه ای، علّی و نتایج حاصل از آن از دیدگاه علامه طباطبایی است.

قرآن کریم در دو مورد (سوره نحل، آیه 43 _ 44 و سوره انبیا، آیه 7) مرجعیت «اهل الذکر» را، دست کم در حوزه معارف دین، پذیرفته است. در مورد اصطلاح شناسی این تعبیر در بین قرآن پژوهان دو نظریه عمده به چشم می خورد: جمعی که با استناد به سیاق آیات، آنان را اهل کتاب، اهل علم و ... دانسته اند و بر نظریه ارجاع مشرکان به آنان تأکید کرده اند و جمعی که با استناد به روایات انبوه شیعی و برخی از روایات اهل تسنن، آنان را (اهل بیت علیهم السلام) قلمداد کرده و اهل الذکر را، به پیروی از آهنگ روایات، در این معنا منحصر می دانند. در این میان برخی از مفسران کوشیده اند وجه جمعی بین این دو دیدگاه فراهم آورند، بازخوانی و ارزیابی وجوه جمع بین این دو نظریه در دو سطح تنزیل و تأویل آیات، مدنظر این پژوهش است.

مقاله حاضر به بررسی انتقادی مستندات روایی مفسران پیرامون «اهجروهن فی المضاجع» در آیه ۳۴ سوره نسا می پردازد. با این هدف که مفهوم و شیوه اجرای «هجر» بر زن ناشزه را واکاوی نماید. نخست، روایات تفسیری را در چهار دسته قرار می دهد، با روش تحلیل سند-متن ارزیابی می کند و از میان آن ها دسته نخست یعنی کناره گیری از رابطه جنسی را برمی گزیند. سپس، نظام معنایی «هجر» و «مضجع» را بر اساس کاربردهای قرآنی- لغوی آن ها شکل می دهد. در نهایت، از کنار هم نهادن دسته نخست روایات با این نظام معنایی نتیجه می گیرد که عبارت مورد بحث، زن ناشزه را از خشونت رفتاری شوهرش در امان نگه می دارد. در عین حال، بستری کرامت آمیز و محترمانه برای بازگرداندن وی به زندگی مشترک فراهم می سازد.