اسدالله گنجعلی

دیجیتالی شدن و فناوری های برهم زننده موجب بروز یک انقلاب تحولی در الگوها و فرایندهای کسب وکارهای سنتی شده اند. در چنین شرایطی صنعت بانکداری نیز بقا و رقابت پذیری خود را در گرو بازنگری جامع در ابعاد گوناگون کسب وکار خود پیدا می کند. با این حال عدم وجود دانشی منسجم از بایسته های کنشگری در فضای بانکداری دیجیتال، به عنوان یک خلأ جدی و انگیزه اصلی پیشبرد نوشتار پیش رو شمرده می شود. در این پژوهش از راه مرور نظام مند آثار علمی نشریه های معتبر خارجی در سال های 2000 تا 2022 در زمینه مدل کسب وکار بانکداری دیجیتال، پس از پالایش بیش از 633 مقاله مرتبط با موضوع، 26 مقاله برای مرور انتخاب شد. از رهگذر تحلیل محتوای قیاسی، در مجموع  144 مصداق منحصربه فرد، از دل 222 کد شناسایی و درنهایت ذیل 11 مقوله اصلی دسته بندی شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که به ابعاد نه گانه مدل کسب وکار اوستروالدر به علاوه دو موضوع «ذهنیت نو» و «نوآوری در خدمات» به عنوان مهم ترین و متداول ترین عناصر مدل کسب وکار بانکداری در عصر دیجیتال توجه شده است.

تلاطمات محیطی گسترده، از سویی موجب بروز تحولاتی در زمینه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شده و از سوی دیگر پیشران تغییرات گسترده در نیازها، سلایق و ترجیحات مشتریان کسب وکارهای گوناگون شده است. بانکداری قرض الحسنه نیز به عنوان گونه ای فعال از بانکداری اسلامی در کشور جمهوری اسلامی ایران، مسائل و چالش های متعددی ورای خود می بیند که بقا و رقابت پذیری او را تحت الشعاع قرار داده است؛ بنابراین، هدف از پژوهش حاضر، پاسخ گویی به نیاز بانکداری قرض الحسنه و به طور خاص قلمرو بانک قرض الحسنه مهر ایران در مواجهه با متغیرهای دیجیتال، در قالب مدل کسب وکار است. در این راستا از روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد قیاسی- استقرایی به منظور تجزیه وتحلیل داده ها و پاسخ به پرسش های پژوهش استفاده شده است. مدل ریتر چارچوب مبنا در «طراحی مدل کسب وکار بانک قرض الحسنه دیجیتال» قرارگرفته اند. در تجزیه وتحلیل داده ها که با استفاده از نرم افزار Maxqda2020 صورت گرفت، مجموعاً 255 مضمون پایه و 29 مقوله فرعی استخراج و ذیل ابعاد ارزش پیشنهادی، مشتریان، ارائه ارزش و قابلیت ها جایابی شدند.

مقدمه هدف این پژوهش بررسی مفهوم عملکرد فردی از منظر قرآن است. عملکرد یک عنصر حیاتی در سازمان ها است، زیرا افراد بخش قابل توجهی از زندگی خود را در نهادهای مختلف می گذرانند و سطوح مختلف عملکرد (تیم و سازمانی) را از طریق اقدامات خود شکل می دهند. نحوه تعریف و مشاهده عملکرد تعیین کننده نحوه برخورد و برخورد ما با آن است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی معنا، سطوح، رویکردها و مؤلفه های عملکرد از دیدگاه قرآن است.اهمیت این پژوهش در این است که در کشورهای اسلامی که افراد به عقاید اسلامی پایبند هستند، اعمال و رفتار آنها باید متفاوت مورد بررسی قرار گیرد. برای ارتقای عنصر حیاتی عملکرد فردی، لازم است دیدگاه خود را نسبت به آن تغییر دهیم و مؤلفه های ضروری آن را بر اساس منابع اسلامی استخراج کنیم که قرآن اولین و مهمترین منبع آن است.سؤال اصلی تحقیق این است که: ابعاد و مؤلفه های عملکرد فردی از دیدگاه قرآن چیست؟ سؤالات ثانویه عبارتند از: ابعاد و مؤلفه های عملکرد فردی در ادبیات متعارف مدیریت منابع انسانی چیست؟ آیا این ابعاد و مولفه ها مورد تایید قرآن است؟ روشاین پژوهش با رویکرد کیفی بر اساس روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم انجام شده است. برای جمع آوری داده ها و استخراج مفاهیم از آیات قرآن از روش تحقیق موضوعی در قرآن استفاده شد. برای تحلیل و طبقه بندی سیستماتیک مفاهیم استخراج شده از روش نظریه زمینه ای استفاده شد. فرآیند تحقیق شامل سه مرحله اصلی بود:1. اجرای روش تحقیق موضوعی در قرآن: این مرحله شامل مراحل مقدماتی، استخراج مفهوم، بسط تحقیق و تدوین بود.2. استفاده از گراندد تئوری برای دسته بندی مفاهیم استخراج شده: این مرحله شامل کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی مفاهیم برگرفته از آیات قرآن است.3. یکپارچه سازی نتایج: این مرحله نهایی یافته های دو مرحله قبل را با هم ترکیب کرد تا مدلی جامع از ابعاد و مؤلفه های عملکرد بر اساس قرآن تهیه کند.پژوهشگران از رویکردی تلفیقی ترکیبی از روش تحقیق موضوعی در قرآن و نظریه زمینه ای استفاده کردند. این رویکرد به منظور حصول اطمینان از محوریت قرآن در تحقیق و ارائه چارچوبی نظام مند برای تحلیل و دسته بندی مفاهیم استخراج شده انتخاب شد. نتایجاین مطالعه نشان داد که دیدگاه قرآن در مورد عملکرد با ادبیات مرسوم مدیریت منابع انسانی متفاوت است. نگاه قرآن به عملکرد صرفاً نتیجه محور یا رفتار محور نیست، بلکه با توجه به پیامدهای اعمال افراد نیز رویکردی پسافرآیند دارد.این پژوهش چهار بعد اصلی عملکرد فردی را از دیدگاه قرآن شناسایی کرد:1. بعد عاملیتی (11 مولفه): شامل عواملی مانند قصد، تلاش، ایمان، ظرفیت وجودی و ساختار شخصیت (شکیله) است.2. بعد عملی (9 جزء): ماهیت و روش اعمال را در بر می گیرد که به اعمال صالح و غیر صالح تقسیم می شود.3. نتایج (3 جزء): این شامل پیامدها، اثرات و پیامدهای اقدامات است.4. دگرگونی های عملکردی (2 جزء): این به تغییر در عملکرد، چه در جهت مثبت (توبه) و چه در جهت منفی (بطلان اعمال) اشاره دارد.دیدگاه قرآنی مؤلفه های متعددی را به درک متعارف عملکرد، به ویژه در بعد عاملی، اضافه می کند. بر عواملی مانند نیت، ایمان و ظرفیت فردی تأکید دارد که معمولاً در مدل های مدیریت عملکرد مرسوم در نظر گرفته نمی شوند.این مطالعه همچنین نشان داد که قرآن برخی از جنبه های مدیریت عملکرد مرسوم مانند هدف مداری، مقایسه پذیری، سنجش پذیری و نتیجه گرایی را تأیید می کند و در عین حال ابعاد و مؤلفه های جدیدی را اضافه می کند. بحث و نتیجه گیرییافته های پژوهش او حاکی از آن است که دیدگاه قرآن در مورد عملکرد فردی جامع تر از مدل های مرسوم است. در حالی که ادبیات متعارف معمولاً بر عوامل تعیین کننده نتایج و خود نتایج تمرکز می کند، قرآن ابعاد دیگری را معرفی می کند، به ویژه بر جنبه عاملی عملکرد تأکید می کند.رویکرد قرآن به عملکرد را می توان پسا رفتاری و پسافرآیندی دانست. نه تنها بعد عملی اعمال را در نظر می گیرد، بلکه عواملی مانند ظرفیت، نیت و ساختار شخصیتی را در بعد عاملی نیز در نظر می گیرد. علاوه بر این، ارزیابی عملکرد را به تحولات پس از عمل، اعم از مثبت (توبه) و منفی (بطلان اعمال) گسترش می دهد.این دیدگاه جامع از عملکرد، پیامدهای مهمی برای مدیریت عملکرد در زمینه های اسلامی دارد. این پیشنهاد می کند که ارزیابی و توسعه عملکرد نه تنها باید رفتارها و نتایج قابل مشاهده، بلکه نیات، ظرفیت ها و رشد شخصی افراد را نیز در نظر بگیرد.این مطالعه نتیجه گیری می کند که ادغام این دیدگاه های قرآنی در سیستم های مدیریت عملکرد می تواند منجر به رویکردی جامع تر و مبتنی بر اخلاقیات برای ارزیابی و توسعه عملکرد در سازمان های اسلامی شود.جهت گیری های آینده پژوهشی شامل بررسی مفهوم عملکرد در ادبیات حدیث، بررسی مفاهیم کاربردی این الگوی قرآنی در سازمان های معاصر و بررسی چگونگی عملیاتی سازی این اصول در سیستم های مدیریت عملکرد است.