محمدعلی رنجبر

محمدعلی رنجبر

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۹ مورد.
۱.

تحول نظام مدیریتی روستای سرمشهد؛ از کدخدایی به شورایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال ۱۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۲۸) 293-323

کلیدواژه‌ها: روستای سرمشهد نظام مدیریت کدخدایی اصلاحات ارضی شورایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۵
روستای سرمشهد از زمان پیدایش (مصادف اوایل دوران قاجار) تا اجرای قانون اصلاحات ارضی همواره تحت نظام ایلی (خان، کلانتر و کدخدا) اداره می شد. اما با اجرا شدن این قانون،مدیریت ایلی در سرمشهد بتدریج کنار رفت و مدیرییت دولتی جای آن را گرفت. بر این اساس پزوهش حاضر با روش تحقیق تاریخی و بهره گیری از مطالعات میدانی، مصاحبه و اسناد در صدد پاسخ گویی به این پرسش است، نظام مدیریت روستای سرمشهد- بعنوان مطالعه موردی- چگونه دچار تغییر و تحول شد؟ نتیجه مطالعات نشان می دهد، اجرای قانون اصلاحات ارضی در سرمشهد از سال 1349 ه ش، آغازگر تحولات مدیریتی در این روستا بود. در نتیجه آن بیشتر زمین های مالکان از اختیارشان خارج شد. این شرایط از قدرت و نفوذ نظام ایلی کاست و موجب به حاشیه رفتن آن گردید. با تضعیف این نظام در دوره گذر از مدیریت کدخدایی به مدیریت شورایی، ریش سفیدان، خانه انصاف، خیراندیشان و اداره تعاون و امور روستاها تا سال 1377 به امورات سرمشهد رسیدگی می کردند. و از اسفند سال 1377 ه. ش. برای اداره روستای سرمشهد نخستین دوره انتخابات شورا همزمان با سایر روستاهای ایران برگزار گردید و سال 1381 هش. اولین دهیار سرمشهد انتخاب شد.
۲.

غازی گری نیروی دریایی در تمدن اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال ۸ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۲۹) 14 - 29

کلیدواژه‌ها: غزا غازیگری شهیدالبحر دریانوردی دارالصناعه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۹ تعداد دانلود : ۱۰۹
مفهوم غزا و جهاد از نظر مسلمانان جنگ در راه خدا در صحرا و بیابان بود. جهاد و غزا در دریا با گسترش فتوحات پیش آمد که سخت تر از خشکی بود. حکمرانان جهت ترغیب جهاد در دریا متوسل به احادیث و روایاتی شدند که می توانست آستانه تحمل و شجاعت مسلمانان را برای رویارویی با خطرات حوادث در دریا  بالا ببرد؛ در کنار این موضوع به منظور گسترش فتوحات دریایی ایجاد کارگاه های دریانوردی یا راه اندازی این کارگاه ها بعد از فتح بنادر و نیز دیوان هایی برای اداره نبردهای دریایی و نظارت بر مجاهدان دریا در دولت های اسلامی مورد توجه قرار گرفت. این پژوهش با بررسی امر غزا و جهاد در دریای مدیترانه تلاش کرده مسیر روشنی در درک اهمیت غازی گری و جهاد در دریا و تأثیر و نقش دولت های مسلمان در سواحل شرقی و جنوبی مدیترانه را بر این امر بررسی کند. دستاوردهای پژوهش حاکی از آن است که سختی نبرد در دریا،  نیاز به تسلیحات نظامی پیشرفته تر در دریا، تشویق شهادت در دریا و تأکید متون و روایات اسلامی در این زمینه محورهایی مورد تأکید از سوی دولت های مسلمان همجوار با مدیترانه برای امر غازی گری دریایی بوده است.
۳.

بررسی اهمیت و جایگاه هرموز در هنر و تجارت سنگ های قیمتی در دوره تیموریان (از ۷۸۹ ه ق تا ۸۵۶ ه ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال ۲۰ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۵۴ 74 - 88

کلیدواژه‌ها: تجارت هنر هرموز تیموریان سنگ های قیمتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۰ تعداد دانلود : ۶۹
هنر ازجمله شاخص های فرهنگی است که در دوره تیموریان موردتوجه ویژه حاکمان قرار گرفته بود. اگرچه در این دوره، رغبت و حمایت حاکمان تیموری از هنر و هنرمند ایرانی به عنوان ابزاری برای نمایش قدرت دستگاه حاکمه استفاده می شد، ولی در عین حال هنرمندان ایرانی نیز توانستند که با استفاده از هنرهای گوناگونی همچون معماری، خطاطی، تذهیب و... گام های مهمی در حفظ هویت ملی و فرهنگ ایرانی برداشته و هنر ایرانی را از یک هنر منطقه ای به یک هنر جهانی تبدیل نمایند. برآمدن تیموریان و ایجاد وحدت سیاسی در بخش عظیمی از ایران، درحالی که هنر و هنرمندان را تشویق می نمود، اقتصاد و تجارت را نیز رونق بخشیده و اهمیت یگانه ای به یکی از مناطق ایران به نام هرموز بخشید. این بندر در نقطه تلاقی ایران با راه اصلی دریایی تجارت جهان (راه ادویه) قرار داشت، و از این طریق نقش بسیار مهمی در تجارت این دوره ایفا نموده و طیفی گسترده ای از کالاهای فرهنگی و هنری و خصوصاً جواهرات و سنگ های قیمتی در این منطقه مورد مبادله قرار گرفت؛ به تدریج با کنار گذاشتن بقیه رقبا توانست که به مرکز اصلی دادوستد کالا و محل ملاقات بازرگانان مختلف در این دوران تبدیل شود.اهداف پژوهش:تشریح جایگاه هنر و وضعیت فعالیت های هنری در دوره تیموریان.شناسایی وضعیت کلی تجارت و خصوصاً تجارت سنگ های قیمتی هرموز در دوران تیموریان.سؤالات پژوهش:جایگاه هنر و فعالیت های هنری در دوران تیموریان چگونه بوده است؟جایگاه هرموز در تجارت اشیاء و سنگ های قیمتی در دوره تیموریان چگونه بوده است؟
۴.

نقض حقوق بشر در اسرائیل و سیاست های دوگانه حقوق بشری آمریکا: از تعارض تا تعامل

نویسنده:
منبع: فلسفه حقوق سال ۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۶) 231 - 251

کلیدواژه‌ها: حقوق بشر اسرائیل فلسطین ایالات متحده مقاومت مشروعیت بین المللی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷ تعداد دانلود : ۵۴
حقوق بشر به عنوان یکی از اصول بنیادین نظام بین المللی در دنیای معاصر همواره تحت تأثیر ساختارهای هژمونیک غرب محور قرار گرفته است. هدف اصلی پژوهش حاضر اثبات نقض گسترده و مستمر حقوق بشر توسط رژیم صهیونیستی در اراضی اشغالی فلسطین با تاکید ابعاد سیاست های دوگانه و استانداردهای متناقض ایالات متحده در قبال این مسئله می باشد. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و یافته های پژوهش حاکی از آن است که نقض حقوق بشر در اسرائیل و سیاست های دوگانه آمریکا باعث تشدید منازعات در منطقه و جهان شده و تناقض از تعارض تا تعامل، ضمن تقویت مقاومت ملت فلسطین و خلق دریچه های جدید و بیداری وجدان های اهل آزادی و عقلانیت حقیقی، نوید بازسازی تمدن نوین اسلامی با چهره بازیگران تازه نفس و کنشگران فعال، به تدریج و حساب شده، با ضربه های عمیقی به استکبار، استبداد و قلدرمابی قدرت بزرگ یعنی آمریکا خاتمه داده و از فروپاشی هژمونی قدرت نرم که نفوس مستضعف فکری را به استعمار ساختارهای ظالمانه درآورده بود، خبر داده و به احقاق حقوق ملت های مظلوم منجر خواهد شد.
۵.

نحوه مواجهه فرصت الدوله شیرازی با مشروطیت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال ۱۵ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۲۹) 121-144

کلیدواژه‌ها: فرصت الدوله شیرازی نظام اندیشه ای نوگرایی استبداد مشروطه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۱ تعداد دانلود : ۸۴
فرصت الدوله شیرازی(1271-1339ق.) چهره ای آشنا در میان نخبگان فارس در دوره مشروطیت بود. آثار قلمی متعدد و از جمله روزنامه نگاری و حضور در عرصه مدیریت نهادهای نوپایی چون معارف و عدلیه فارس، امکان بازشناسی نظام اندیشه ای او را فراهم می کند. دو مولفه مهم نظام اندیشه ای فرصت، سنت(tradition) و مدرنیته(modernity) است. در اینجا سنت بمفهوم روش ها و شیوه های عامه پذیر تکراری مد نظر است که نهادینه شده و مدرنیته ناظر به رهیافتها و دستاوردهای تمدن بورژوازی غرب است که با مشروطیت در عرصه های گوناگون مستقر می شود. از آنجا که ایجاد توازن یا گزینش یکی از این دو مورد، اختلاف شدید جامعه نخبگان بوده است، این پژوهش در صدد است که چگونگی آن را در اندیشه های فرصت شیرازی بررسی نماید. بدین منظور مفهوم شناسی این دو مقوله و نسبت این دو در اندیشه و عمل فرصت در خلال نوشتار پیگیریی می شود. یافته ها حکایت از شیوه ای متعادل در رویکرد فرصت به این دو حوزه است. در اندیشه و عمل همراهی با مدرنیته را ضرورت تاریخی می داند؛ اما این رویکرد راه به ستیز با سنت نمی گشاید؛ ساختار سیاسی قاجار پس از مشروطه را می پذیرد و نقش دین را بعنوان مهمترین عنصر دوره سنت در حیات شخصی خود تا پایان زندگی حفظ می کند .
۶.

شرکت های تجاری فارس در دوره قاجار و چالش های داخلی و خارجی آن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 149 - 178

کلیدواژه‌ها: تاریخ اقتصادی ایران حکومت قاجار ایالت فارس تجارتخانه ها روابط اقتصادی با غرب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۹ تعداد دانلود : ۲۵۱
تأسیس شرکت های تجاری در دوره قاجار (1210-1344ق)، از منظر صاحبان آنها، تنها یک اقدام اقتصادی به شمار نمی رفت؛ بلکه در شرایط سده نوزدهم میلادی که تجار ایرانی در رویارویی با انحصار تجاری شرکت های اروپایی بودند، اهداف گسترده سیاسی، اجتماعی و حتی فرهنگی را دنبال می کرد. مهم ترین این شرکت ها، تجارتخانه جمشیدیان بود که شعبه هایی از آن، در بوشهر و شیراز در زمینه صرافی فعالیت داشت. علاوه بر تجارتخانه جمشیدیان، تجارتخانه های دیگری نیز در ایالت فارس بودند که در زمینه خریدوفروش ارز فعالیت داشتند. کمپانی تجارتی ایران، کمپانی تجار بوشهر و کمپانی محمدرضا کازرونی و پسران، از جمله شرکت های فعال در فارس بودند. کمپانی تجارت فارس (کمپانی مملکت فارس) نیز در شیراز با مدیریت عبدالرحیم شیرازی تأسیس شد. معرفی این شرکت ها و تبیین چالش های داخلی و خارجی آنها در هنگام تأسیس و فعالیت، مسئله ای است که مقاله حاضر با رویکرد وصفی تحلیلی و با تکیه بر منابع دست اوّل، در پی تبیین آن است. یافته های پژوهش نشان می دهد که کارشکنی های بانک های استعمارگر، مخالفت های حکّام و عدم حمایت دولتمردان مرکزی از شرکت های تجاری ایرانی در فارس، موجب بروز مشکلاتی در مسیر فعالیت آنها، و در نهایت، ورشکستگی آن شرکت ها شد.
۷.

قزلباشان ایناللو و قمه زنی در شهر چادگان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال چهاردهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۵۳) 71 - 84

کلیدواژه‌ها: ایناللو صفوی پهلوی قمه زنی چادگان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۱ تعداد دانلود : ۲۹۲
ایناللوها ازجمله قبایل ترک نژادند که در حکومت ممالیک شام نقش ویژه ای داشتند. پس از پیوستن این گروه به صفویان، با نام قزلباشان شاملو، یکی از آنها حاکم منطقه چادگان شد. اولاد او تا دوره پهلوی، در مقام حاکم و نخبگان سیاسی نظامی، فعالیت های اقتصادی و فرهنگی گسترده ای داشتند که ازجمله این فعالیت ها، برگزاری سوگواری در دهه نخست محرم بود. در این باره، مسئله مهمی که مقاله حاضر بررسی می کند این است: ایناللوها در راه اندازی و تداوم مراسم قمه زنی در چادگان چه نقشی داشتند؟ در پی یافتن پاسخ آن، قمه زنی تا مقطع کنونی و دوره محمدرضاشاه پهلوی مطالعه می شود؛ سپس برای بررسی سابقه قمه زنی، اطلاعات به دست آمده با اطلاعات ارائه شده در سفرنامه های سیاحان دوره صفوی مقایسه و تحلیل می شود. یافته های پژوهش بیان کننده آن است که قمه زنی چادگان در دوره معاصر با دوره صفوی شباهت بسیاری دارد و هرچه از زمان حاضر به دوره های پیشین برمی گردیم، نقش ایناللوها در محوریت برگزاری مراسم، برجسته تر است؛ بنابراین تداوم حکومت چهارصدساله ایناللوها در چادگان، موجب استمرار قمه زنی در چادگان شد؛ همچنین محوریت آنها در برگزاری مراسم از دوره صفوی، روزنه ای به پیشینه تاریک قمه زنی در سوابق و خاستگاه قزلباشان، پیش از ورود به ایران، می گشاید.
۸.

شاه اسماعیلِ صفوی در حکایت تُرکی

نویسنده: مترجم:
منبع: پژوهش در تاریخ سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۲ 79 - 110
حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۳ تعداد دانلود : ۶۰۰
شاه اسماعیل، اولین پادشاه صفوی (930-907 ق/ 1524-1501 م)، در قرن شانزدهم میلادی سلسله ای ایجاد کرد که تا قرن هجدهم ایران را به شکل یک دولت قدرتمند شیعی درآورد و خود همچون یک شخصیت بحث برانگیز در تاریخ جهانِ اسلام باقی ماند؛ چنان که شواهد حاکی است او خود را در حد یک تجسم نیمه خدایی معرفی کرد. این مقاله، «حکایت» یعنی داستانِ آهنگین ترکی را درباره شاه اسماعیل بررسی می کند. حکایت یک نوع روایت شفاهی است که در اینجا، براساس یک شخصیت تاریخی که خود را به شکل یک منجی مطرح می کند شکل گرفته است. اگرچه حکایتِ شاه اسماعیل تا حدود زیادی فراموش شده بود، اما در قرن هفدهم دوباره منتشر شد. حکایت شاه اسماعیل در حالی که با ساختار ادبی حکایت ها مطابقت دارد، بخش های خاصی از آن تحت تأثیر منابع بیرونی، از جمله گزارش های اروپاییان، سالنامه ها و زندگی نامه های افسانه وار صفوی می باشد. علی رغم پایه و اساس تاریخی آشکار، حکایت شاه اسماعیل دگرگونی قابل ملاحظه ای را در هویت و شخصیت شاه اسماعیل نشان می دهد. گرچه او در طی زندگی به عنوان یک فرمانروای مستبد و بی رحم نشان داده شده است، اما در این حکایت با آهنگ بانجو که نوعی ساز زهی است و جایگزین شمشیرش شد به یک نوازنده تبدیل شد. بانجو ابزاری است برای معرفی شخصیت جدید شاه اسماعیل به عنوان پهلوانی مردمی.
۹.

موانع و برنامه های حکومت پهلوی اول برای اجرای نظام اجباری در ایالت فارس (1308-1305ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۵۲ (پیاپی ۱۴۲) 81 - 107

کلیدواژه‌ها: نظام اجباری (وظیفه) رضاشاه ایالت فارس ارتش نوین سجل احوال

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۳ تعداد دانلود : ۲۸۳
 ایالت فارس در اوایل اجرای قانون نظام اجباری، با برخی نواقص و عدم هماهنگی میان بخش های کشوری و لشکری مواجه بود؛ مانند فقدان مشخصات مشمولان و عدم وحدت رویه میان دستگاه های اجرایی. از سوی دیگر، رضاشاه به منظور تمرکزگرایی و تشکیل ارتش نوین، بر اجرای این قانون تأکید داشت. بنابراین فرایند اجرای نظام اجباری با ابعادی از تناقض مواجه بود. این مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی و بر پایۀ منابع اسنادی-کتابخانه ای تدوین یافته است. سؤال اصلی مقاله این است که رضاشاه برای اجرای نظام اجباری در ایالت با چه چالش هایی مواجه بود؟ چه راهکارهایی برای رفع آن ها اندیشیده شد و نتیجۀ آن راهکارها چه بود؟ نتایج بررسی نشان می دهد که با وجود ناهماهنگی میان دوایر مختلف ایالت و نواقص تشکیلاتی در اجرای نظام اجباری، نشانی از ناامیدی در ارکان حکومتی دیده نشد. رضاشاه برای پایان بخشیدن به لجام گسیختگی سیاسی، جلوگیری از تکثّر قدرت، مقابله با مرکزگریزی متنفذان و برخورد با شرارت و ناامنی، از تمام ظرفیت های نظامی و اداری بهره گرفت؛ که قانون نظام اجباری یکی از آن ظرفیت ها بود. سماجت و پیگیری مسئولان به کاهش تدریجی نواقص و موانع در فارس منجر شد. در امتداد این حرکت، تشکیلاتی چون سجل احوال ایالتی هم نضج پیدا کرد. فقط از حیث اجتماعی برخی مردم به دلیل عدم پذیرش نظام اجباری، برای دوایر حکومتی اسباب دغدغه بودند.
۱۰.

بررسی نقش و جایگاه ایل کرایی در تحولات سیاسی نظامی کهگیلویه از دوره صفویه تا پایان دوره زندیه (1209-907ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال دهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 89 - 106

کلیدواژه‌ها: کریم خان زند کهگیلویه کوچ اجباری لربزرگ ایل کرایی قاید مراد کرایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۳۹ تعداد دانلود : ۷۳۱
ایل کرایی یکی از ایلات منطقه کهگیلویه است که نخستین حضور مؤثر آنان در تحولات سیاسی را می توان در دوران مغول جستجو نمود. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی- تحلیلی در پی این مسئله است که نقش و اثرگذاری ایل کرایی را از دوره صفویه تا پایان دوره زندیه  در تحولات سیاسی نظامی کهگیلویه مورد واکاوی قرار دهد. یافته پژوهش حاکی از این است، کوچ اجباری ایل کرایی طی دوران حکومت های شاه عباس اول صفوی، نادرشاه افشار و کریم خان زند را می توان ناشی از تاثیرگذاری این ایل بر تحولات سیاسی نواحی جنوب غربی ایران دانست. همچنین نقش ایل یادشده بر تحولات سیاسی جنوب و جنوب غربی ایران پس از پایان دوره صفویه تا مرگ کریم خان زند همچون حمایت از شورش صفی میرزای دروغین و شورش قاید مراد کرایی و تمرّد از فرمان حکومت های مرکزی ذکرشده علاوه بر اینکه اغلب زحمت و مشقت زمامداران را موجب گردید،  توانست اثرگذاری ایلات بزرگ تر منطقه را نیز متأثر سازد.
۱۱.

مقایسه رسوم اجتماعی ایرانی و هندی منعکس شده در دیوان شاعران ایرانی مهاجر به هند در دوره صفوی

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی تاریخ و فرهنگ اسلامی سال ۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 141 - 179

کلیدواژه‌ها: هند ایران رسوم اجتماعی شعر ادیبان ایرانی مهاجر به هند

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۲ تعداد دانلود : ۱۹۴
مهاج رت ش اعران ایران ی ب ه هن د در دوره صف وی ای ن ام کان را پدی د آورد ت ا آداب و رس وم اجتماع ی دو کش ور در منابع ی بیط رف در قال ب دی وان اش عار ب ه تصوی ر کش یده ش ود. ش اعران ایران ی مهاج ر ب ه هن د، از مش اهده روزان ه خ ود در هن د تصاوی ر ادب ی در اش عار خود ایج اد کردهان د ک ه ه م انعکاسدهن ده رس وم اجتماع ی ب وده و ه م محق ق میتوان د ب ا ق رار دادن آنه ا در کن ار توصیفات ی ک ه از رس وم اجتماع ی در ای ران در اش عار آم ده ب ه تمای زات و ش باهتهای فرهنگ ی دو جامع ه پ ی بب رد. ازای نرو ای ن پژوه ش در ت اش پاس خگویی ب ه ای ن پرس ش اس ت ک ه ک دام رس وم اجتماع ی ای ن دو کش ور در دی وان اش عار منعک س ش ده اس ت؟ ای ن بررس ی می زان آ گاه ی اجتماع ی ش اعران از جامع ه ای ران و هن د را آش کار میکن د. ب ا بررس ی دی وان ش اعران ایران ی مهاج رت ک رده ب ه هن د میت وان اس تنباط نم ود ک ه آنه ا در م ورد هن د بیش تر رس وم اجتماع ی س نتی و فرامذهب ی و در م ورد ای ران بیش تر رس وم س نتی و مذهب ی را انع کاس دادهان د. ای ن پژوه ش ب ا تکی ه ب ر روش توصیی-تحلیل ی و اس تناد ب ه کت ب ادب ی ص ورت پذیرفت ه اس ت.
۱۲.

سیاست اقتصادی شاه عباس اول و زیارت مشهد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال نوزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۳۷ 111-137

کلیدواژه‌ها: زیارت مشهد شاه عباس اول عتبات اقتصاد سیاست های مذهبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۸ تعداد دانلود : ۸۳۶
سیاست اقتصادی شاه عباس اول و زیارت مشهد چکیده در دوره هایی که شهرهای مذهبی عراق در تصرف صفویان بود زوار ایرانی می توانستند با آسودگی به زیارت مشاهد متبرکه شیعه بروند و هزینه هایی که در طول سفر می کردند نیز درنهایت نصیب والیان صفوی می شد؛ اما در برهه هایی که عثمانی ها بر این شهرها چیره می شدند به بهانه های مختلف هزینه های گزافی از زوار ایرانی می گرفتند. این امر به همراه مبالغ کثیری که توسط حجاج در زیارت سالانه حج خرج می شد موجب خروج حجم عظیمی از نقدینگی از قلمرو صفویان می شد. پژوهش حاضر باهدف بررسی نحوه مواجهه شاه عباس با این مسئله به روش توصیفی – تحلیلی مبتنی بر متون کتابخانه ای انجام گرفته و درصدد پاسخ به این سؤال است که شاه عباس برای جلوگیری از خروج سرمایه از قلمرو خود چه سیاستی در پیش گرفته است؟ بر اساس نتایج شاه عباس ازیک طرف شروط مالی سنگینی برای زوار و حجاج گذاشت و از جانب دیگر تلاش نمود تا با اقدامات تبلیغی و فعالیت های عمرانی مشهد را به کانون نخست زیارتی شیعیان تبدیل کند. واژه های کلیدی: زیارت مشهد، شاه عباس اول، عتبات، اقتصاد، سیاست های مذهبی.
۱۳.

مساله مقوله بندی در مطالعات تاریخ اجتماعیِ زندگی روزانه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 311-341

کلیدواژه‌ها: زندگی روزانه مقوله بندی مقوله اجتماعی روزنگری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۵ تعداد دانلود : ۵۵۴
تاریخ نگاری سنتی به اقتضای موضوعش که مطالعه زندگی مردان بزرگ و مناسبات قدرت و سیاست بود به طور مستقیم با مقوله های اجتماعی/ جمعیتی به عنوان یک مساله روش شناختی درگیر نبوده ولی پیدایش تاریخ اجتماعی نوین در دهه های اخیر و به ویژه رواج مطالعات زندگی روزانه در این حوزه، مقوله بندی را هم در سطح جمعیتی و هم در قبال مضامین مورد پژوهش در زندگی این جمعیتها، حایز اهمیت ساخت. مساله این پژوهش تبیین اهمیت روش شناختی مقوله بندی در مطالعات تاریخ اجتماعی، با بررسی و مقایسه مقوله بندیهای انتخاب شده در شماری از تحقیقات زندگی روزانه در غرب و ایران است. پرسش اصلی این پژوهش نیز این است که محققان تاریخ زندگی روزانه چگونه و با توجه یا تحت تاثیر چه عواملی مقوله های تحقیق خود را انتخاب کرده و سامان داده اند؛ همچنین آیا می توان برای تمام ادوار تاریخی با شرایط جغرافیای و فرهنگی متفاوت، شیوه مقوله بندی واحدی را ارایه داد؟ فرض بر این است که مورخان در این زمینه با اتکا به روش های هرمونتیکی و همچنین با در نظر گرفتن شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تاریخی هر دوره و متغیرهای مورد بررسی شان، دست به مقوله بندی متناسب زده اند. در این بررسی با مقایسه مقوله بندیهای انتخاب شده در شماری از تحقیقات تاریخ زندگی روزانه در غرب و ایران، شیوه مقوله بندی و نیز منطق و ملاک معنادارسازی این مقوله بندیها را بازشناسی کرده ایم. در این پزوهش معلوم شده که حالت پژوهش و قصد مولف و مقتضیات و اولویتهای مقوله ای در زندگی واقعی روزانه در هر دوره از مهمترین عوامل تعیین کننده شیوه مقوله بندی در این مطالعات بوده اند
۱۴.

واکاوی رابطه نافرجام ونیزیان با شاه تهماسب صفوی: براساس منابع ترجمه نشده ایتالیایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دوازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۴۷) 99 - 112

کلیدواژه‌ها: شاه تهماسب عثمانی میکله ممبره وینچنتزو دی آلساندری ونیزیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۱ تعداد دانلود : ۳۹۵
دوران طولانی سلطنت شاه تهماسب صفوی (1524تا1576م/930تا984ق)، شاهد دگرگونی های فراوانی در سیاست خارجی ایران بود. در این دگرگونی، مسئله عثمانی متغیر مستقل بود. برای شاه محتاط صفوی، تنش زدایی با حکومت عثمانی اولویت اصلی سیاستِ خارجی بود؛ به طوری که متغیر وابسته، یعنی رابطه با دولت های اروپایی ازجمله ونیز، از رابطه با عثمانی تأثیر می گرفت. اگر تا پیش از انعقاد پیمان صلح آماسیه (962ق/1555م) ونیزیان به اتحاد با ایران علیه عثمانی امید داشتند، پس از انعقاد این پیمان، تلاش آنها با شکست روبه رو شد. انصراف ناگهانی ونیزیان از درخواست اتحاد با ایران که در پی اعزام میکله ممبره (Michele Membre) صورت گرفت و صلح آنها با عثمانی (946ق/1539م)، خشم شاه تهماسب را برانگیخت و سفیر ونیزیان را مرخص کرد. با مرگ سلطان سلیمان قانونی (974ق/1566م) و به حکومت رسیدن سلطان سلیم دوم، نامبرده با لغو معاهده های پیشین با ونیزیان و تهدید آنها باعث شد این دولت شهر ایتالیایی بار دیگر به فکر اتحاد با ایران بیافتد. به همین منظور، پس از انعقاد پیمان مقدس با برخی از دولت های اروپایی، خواجه علی تبریزی و وینچنتزو دی آلساندری (Vincenzo di Alessandri) روانه دربار شاه تهماسب شدند تا روند اتحاد را بیازمایند؛ اما شاه تهماسب هرگز به سفیر ونیزی روی خوش نشان نداد. عواملی چند باعث شد شاه تهماسب به سفیر ونیز توجهی نکند و باوجود اصرار سفیر و برخی شاهزادگان صفوی، حتی او را به حضور نپذیرد. این عوامل عبارت بودند از: تجربه تلخ سفارت میکله ممبره به ایران، انعقاد پیمان صلح آماسیه، وجود مشکلات داخلی مانند ناآرامی های گیلان، ناشکیبایی دی آلساندری، اصرار شاه تهماسب مبنی بر مشاهده اقدام عملی از سوی اتحادیه اروپایی و ترس از ناراحتی ترک ها از باریافتن دی آلساندری. این پایانی تلخ بر ارتباط ونیزیان با شاه تهماسب بود.
۱۵.

بررسی نحوه تدارکات در جنگ های نادرشاه افشار

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سیاست و رسانه سال دوم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۵) 13-32

کلیدواژه‌ها: نادرشاه افشاریه تدارکات نظامی ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۵۲ تعداد دانلود : ۷۵۷
با بررسی زندگی نادر در می یابیم که وی همیشه در حال جنگ بوده یا در حال آماده سازی لشکر جهت حمله به نقطه ای به سر می برده؛ از این رو، توّجه به نحوه ی لشکرکشی های نادر و به خصوص مباحث مربوط به پشتیبانی و تدارکات نظامی و غیرنظامی نادر در طی لشکرکشی هایش، بسیار حائز اهمیت است که در این مقاله به عنوان یک موضوع کلی مورد بررسی قرار گرفته است. یکی از مشخصات بارز و قابل توّجه جنگ های نادر، سرعت عمل درجابجایی و انتقال لشکر از نقطه ای به یک منطقه دور دست در مدت زمان کم می باشد؛ که این موضوع مستلزم داشتن تدارکات کافی و پشتیبانی کامل می باشد. نادر شاه در نقاط مختلف ایران، ازجمله بندرعباس، بوشهر، مازندران و ... کارگاه هایی برای ساختن توپ، باروت و گلوله دایر کرده بود و دراغلب لشکرکشی های خود غله مورد نیاز و نیز خوراک سربازان خود را از طریق رکن اصلی ارتش خود که آماد و پشتیبانی را بر عهده داشتند، تأمین می نمود. وی هم چنین تلاش نمود تا اقتدار ایران در خلیج فارس و حفاظت از مرزهای دریایی جنوبی را با ایجاد یک نیروی دریایی قوی بازیابد. وی برای این کار اولاً لطیف خان حاکم فارس را مأمور به تهیه و خرید کشتی های جنگی نمود و از سوی دیگر، به راه اندازی یک کارگاه کشتی سازی در بندر نادریه -بوشهر- و تهیه و ارسال چوب های لازم برای این کارگاه از مازندران و نیز ساختن یک کارگاه توپ سازی و ریخته گری برای مجهز کردن کشتی ها به توپ-های جنگی در بندرعباس اقدام نمود.
۱۶.

برآمدن شاه اسماعیل اول از منظر ونیزیان؛ باز خوانی منابع ترجمه نشده ایتالیایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال یازدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۴۳) 35 - 52

کلیدواژه‌ها: صفوی عثمانی منابع ایتالیایی ونیزیان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۱ تعداد دانلود : ۵۸۰
اسماعیل اول(907-930ق.) افزون بر تاسیس حکومتی متمرکز، با رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع، تغییرات بنیادینی را در حکومت و جامعه ایران به وجود آورد و بویژه در عرصه مناسبات خارجی دگرگونی جدی را که از دوره آق قوینلوها ایجاد شده بود -بعنوان جانشین فرزندان اوزون حسن آق قویونلو و متحد ونیزیان- تداوم بخشید از اینرو روند قدرت یابی وی با تیزبینی و دقت تمام از جانب سفیران و ماموران ونیزی دنبال گردید. ماموران ونیزی مستقر در قلمرو عثمانی و ممالیک و سایر نقاط، هرگونه اخبار دریافتی از اسماعیل را با دقت فراوان به دولت ونیز ارسال می کردند ، گزارشهای رسمی از ماموران ونیزی به سنا تا گزارش سفیران و سیاحان و تجار از جمله این اسناد است که تاکنون از دید محققین ایرانی به دور مانده است. مساله اصلی این مقاله چگونگی برآمدن اسماعیل از منظر ونیزیان و واکنشهای آنان به فعالیتهای وی، بویژه در موضوع رابطه با عثمانی بر اساس منابع ایتالیایی زبانی است که تا کنون در حوزه مطالعات دوره صفوی راه نداشته است. روایت این منابع از رویدادهای دوره تشکیل حکومت صفوی چشم انداز جدیدی بر این مقطع از تاریخ دارد، بنظر می رسد روایت ونیزیان هر چند آمیخته به تصورات مطلوب آنان است اما نگرش نوینی به ماهیت اعتقادی اسماعیل و چند و چون رابطه با عثمانی و نحوه نگرش به ونیز است.
۱۷.

نقش و جایگاه طوایف کرد در جنگ های شاه تهماسب صفوی با عثمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال سوم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۷) 67 - 90

کلیدواژه‌ها: نبردهای شاه تهماسب اول طوایف کرد صفوی عثمانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۹۲ تعداد دانلود : ۵۰۰
در دوره شاه تهماسب اول (930 984 ق)، صفویان چهار جنگ بزرگ با عثمانی را متحمل شدند. از آن جا که مناطق کردنشین، حایل میان ایران و عثمانی بود، کردها نیز ناخواسته در این جنگ ها وارد شده و به ایفای نقش پرداختند. لذا با توجه به نقش تعیین کننده طوایف کرد در این تقابل، پاسخ به این پرسش که کردها چه رویکردی به نبردهای مزبور داشتند؟ هدف بنیادین این تحقیق می باشد. یافته های پژوهش بیانگر آن است که رویکرد کردها، مبتنی بر عوامل سیاسی و اقتصادی تأثیرگذار بود و با سیاست های اعمالی صفویان و عثمانی ها نسبت به طوایف کرد پیوندی تنگاتنگ داشت. از این رو، با توجه به موقعیت جغرافیایی مناطق کردنشین، دو حکومت مذکور در صدد برآمدند، با اعمال سیاست های مصلحت اندیشانه، از توان نظامی کردها و جایگاه راهبردی کردستان برای تغییر سرنوشت جنگ به سود خویش بیش ترین بهره را ببرند. در نهایت دست آورد این دوره از رویارویی ها، برای صفویان حفظ استقلال و قلمرو سیاسی ایران و برای عثمانی ها تسلط بر بین النهرین و رسیدن به سواحل خلیج فارس و برای کردها ابقای امارت های محلی آنان بود. تدوین این پژوهش با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و به روش توصیفی تحلیلی صورت پذیرفته است.  
۱۸.

آداب و رسوم ایرانیان عصر صفوی در نگاه ژان شاردن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۰ 31 - 48

کلیدواژه‌ها: آداب و رسوم سفرنامه شاردن صفویه مذهبی ملی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۴۵ تعداد دانلود : ۶۵۸
عصر صفوی (907-1135ق.) به دلیل احیای اقتدار سیاسی دولت و استحکام پایه های حکومت ایرانی، از ماندگارترین و برجسته ترین ادوار تاریخ ایران در دوره ی اسلامی است. در این دوره به دلیل جریانات و تحولات بین المللی و نیز اکتشافات جغرافیایی که توسط غربیان صورت گرفته بود، سرآغاز دوره ی جدیدی در روابط و مناسبات تجاری و رفت و آمد سفیران به ایران شد، بنابراین روند تحولات و روابط تجاری ایران و دول غرب، بسترهای رفت و آمد سیاحان متعددی از جمله شاردن (1664م.) را به ایران فراهم آورد. در میان سیاحانی که در دوره ی صفوی به ایران سفر کردند، آثار شاردن از اهمیت خاصی برخوردار است، از این رو با توجه به اهمیت این اثر و نیز اهمیت آداب و رسوم ایرانیان عصر صفوی به عنوان یکی از عناصر مهم فرهنگ ایرانیان، این پژوهش ضمن بررسی مصادیق مهم آداب و رسوم ایرانیان عصر صفوی در سفرنامه ی شاردن، به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که مهم ترین شاخصه های نگرش شاردن در بررسی پیدایش و تکوین آداب و رسوم ایرانیان عصر صفوی چه مواردی هستند؟ پژوهش حاضر با بهره گیری از سفرنامه ی شاردن به طبقه بندی و تحلیل آداب و رسوم ایرانیان عصر صفوی در دو حوزه ی ملی و مذهبی و بررسی مشخصه های دیدگاه شاردن در این زمینه پرداخته است. یافته های پژوهش حاضرحاکی از این است که شاخصه های نگرش شاردن نسبت به آداب و رسوم ایرانیان عصر صفوی بر محور تحلیل و مقایسه ی موارد فوق با  مولفه های عناصر فرهنگی و مشخصا آداب و رسوم جامعه اروپایی معاصر با عصر صفوی( قرن یازدهم هجری/ هفدهم میلادی) قرار دارد. علاوه بر آن مشخص شده، در بررسی ها و نگرش شاردن در مورد آداب و رسوم ملی و مذهبی ایرانیان، عواملی همچون فرهنگ و تمدن ایران باستان، آموزه های اسلام و شرایط آب و هوایی و اقلیمی ایران، در تکوین و تداوم آداب و رسوم ایران در دوره ی اسلامی منشا اثر بوده اند.
۱۹.

وقف بر صوفیه در دوره ایلخانی رابطه گرایش های دینی ایلخانان ایران با کاهش و افزایش وقف بر صوفیه (736 656ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاه و دوم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 81 - 106

کلیدواژه‌ها: وقف صوفیان خانقاه حکومت ایلخانی عرفا و مشایخ

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۲ تعداد دانلود : ۶۱۰
کاهش یا افزایش وقف بر صوفیه در دوره ایلخانی (735- 656 ق) با کسب مشروعیت از طریق اسلام پذیری و انطباق با فرهنگ و تمدن ایران رابطه مستقیم داشت. ایلخانان نامسلمان به کسب مشروعیت از طریق عرفا و مشایخ نیازی نداشتند و در نتیجه در دوره آنها وقف بر صوفیه راکد ماند. پس از سقوط خلافت بغداد و افزایش اسلام پذیری ایلخانان بر دست عرفا و مشایخ، وقف بر صوفیه در روند جدید حاکمیت ایلخانی رو به افزایش نهاد. برخی از شخصیت های مؤثر مانند خواجه رشیدالدین فضل الله در روند انطباق فرهنگی از طریق عرفا نقش مهمی داشتند. افزایش وقف بر صوفیه موجب بهبود وضع اقتصادی عرفا و مشایخ گردید و بنابراین، حکومت ایلخانان مسلمان برای عرفا و مشایخ هم از نظر مالی و هم از نظر معنوی و اجتماعی، سودمند بود.
۲۰.

مشکلات نگهداری و ترمیم راه های سنگ فرش و شوسه مازندران در دوره شاه عباس اول و دوره ناصری بر پایه سند قرارداد واگذاری تعمیر و نگهداری راه لاریجان به سیف الملک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال بیست و هشتم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیاپی ۱۱۲) 88 - 125

کلیدواژه‌ها: راه شوسه شاه عباس اول دوره صفویه دوره قاجار ناصرالدین شاه مازندران سیف الملک قراردادها راه سازی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۹ تعداد دانلود : ۵۴۸
هدف: بررسی علل اهمیت راه های مازندران در دوره حکومت شاه عباس و ناصرالدین شاه، سیاست های راه سازی آن ها در این منطقه، و مشکلات فنی و اقتصادی شان در این کار روش/ رویکرد پژوهش: داده ها از منابع کتابخانه ای به دست آمده است. اسناد مربوط به راه سازی دولت قاجار در شمال ایران، شامل قرارداد واگذاری تعمیر و نگهداری راه لاریجان به سیف الملک، بررسی شده است. از این اسناد در کنار منابع تاریخی دوره صفوی برای تحلیل استفاده شده است یافته ها و نتیجه گیری: شاه عباس اول راهی منحصربه فرد در منطقه مازندران ایجاد کرد که نتیجه آن، افزایش قدرت اقتصادی شمال ایران بود. در زمان ناصرالدین شاه نیز تلاش های زیادی برای راه سازی در مازندران شد؛ ولی به دلیل مشکلاتی همچون ناآگاهی از راه سازی مدرن، نبود متخصص راه سازی، ترس از آسان شدن نفوذ روسیه در شمال ایران، فساد اداری و دیوانی، این طرح هابه نتیجه مطلوب نرسید.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان