باب الله محمدی نبی کندی

اعتقاد به وجود معجزه یکی از اصول پذیرفته شده بیشتر مسلمانان است و بسیاری از آیات و روایات نیز به این مسئله اشاره دارد، با این وجود برخی از اهل قرآن شبه قاره هند، این امر را انکار کرده اند. قرآن بسندگان در این باره به دو فرقه منقسم شده اند. گروهی معجزات مربوط به قبل از پیامبر (ص) را می پذیرند و فرقه دیگر به تمامه وجود معجزات را به دلیل تعارض با قوانین طبیعت انکار کرده اند. آنان برای اثبات ادعای خویش برخی از آیات قرآنی همچون؛ انشقاق ماه، ولادت حضرت عیسی (ع) و سخن گفتن وی در گهواره، متمثل شدن فرشته بر حضرت مریم (ع) و مهیا شدن غذای بهشتی بر ایشان، را بر معانی مجازی و تأویل (براساس معیار خویش)، حمل کرده اند و معانی اصلی آن را انکار کرده اند و آن را برخلاف قوانین طبیعت دانسته اند. از این رو، تحقیق پیش رو بر آن شده، آراء قرآنیان شبه قاره را با روش توصیفی- انتقادی، با تکیه بر اقوال دانشمندان فریقین مورد ارزیابی قرار دهد.

کنکاش در آیات قرآن کریم بر فضایل و برگزیدگی خاندان پیامبر (ص) دلالت دارد. از جمله ی این آیات، آیه ی خمس (41 سوره ی انفال) است. با توجه به اهمیت مفاد این آیه از دیدگاه مسلمانان، امام رضا (ع) نیز یکی از ادله ی برتری عترت بر امت را همین آیه قرار داده است. بر اساس مناظره ی امام (ع) در این آیه، خداوند سهم خویشاوندان پیامبر (ص) را به سهم خود و سهم رسول الله قرین ساخته است. امام رضا (ع) مصداق کلمه ی «لذی القربی» را خاص اهل بیت پیامبر (ص)، یعنی امام معصوم (ع) معرفی نموده و تعلق گرفتن خمس به عترت را وجه تمایز و برتری آن ها بر امت می داند. در این میان اهل سنت برای کلمه ی «لذی القربی» چهار وجه (1- همه ی قریش 2- بنی هاشم و بنی مطلب 3- فقط بنی هاشم 4- آل محمد (ص)) بیان کرده اند. علماء امامیه نیز وجوهی هم چون امام معصوم (ع)، خاندان پیامبر (ص) و ... برای واژه ی مورد نظر بیان کرده اند. نتیجه ی مباحث مطروحه در این مجال نشان دهنده ی این است که مراد از واژه ی «ذی القربی» امام (ع) است. همچنین مصداق واژه های یتامی، مسکین و ابن السبیل آل پیامبر (ص) هستند. در این زمینه اقوال متفاوتی وجود دارد. تا حد امکان بر آن شده ایم که به تحلیل و بررسی آن ها با توجه به اقوال فریقین و روایات بپردازیم.

قرآن بسندگان گروهی از مسلمانان اند که قرآن را تنها مصدر تشریع احکام قلمداد کرده، حدیث (یکی از مهم ترین منابع استنباط احکام) را انکار می کنند. رگه های سنت ستیزی به زمان حیات پیامبرﷺ برمی گردد. این تفکر در دو سده اخیر دوباره مجال رشد یافت و در شبه قاره به نهضتی همه گیر تبدیل شد. بررسی جریان شناسی و رویکرد این فرقه که آبشخور اصلی این تفکر هستند، اهمیت بسزایی دارد. دو عامل اهل حدیث و به ویژه استعمار، نقش عمده ای در شکل گیری این جریان ایفا کرده اند. در سده هجدهم شاه ولی اله و در سده نوزدهم احمد خان به بازنگری احادیث روی آوردند. به تبع ایشان، قرآنیان شبه قاره، در اوایل سده بیستم، به بازنگری احادیث پرداختند. در رأس این جریان در سده یادشده، چکرالوی و امریتسری قرار داشتند که هر دو تحت تأثیر افکار استعمار با توجه به بازنگری ای که در احادیث انجام دادند، درنهایت روایات را به طور کامل رد کردند و آن را منکر شدند و فرقه قرآنیان را در شهر لاهور و امریتسر طرح ریزی کردند. رویکرد قرآنیان شبه قاره عبارت است از: چگونگی عمل به سنت پیامبرﷺ و به کارگیری احادیث وی؛ چگونگی عصمت پیامبرﷺ در دریافت و ابلاغ حی؛ منابع تفسیر و دایره شمول آن؛ رجعت عیسی×؛ وجود بهشت و جهنم؛ چگونگی ادای نماز و روزه؛ تعدد زوجات. در این نوشتار کوشش شده است با رویکرد توصیفی– تحلیلی، به جریان شناسی و رویکرد قرآنیان شبه قاره پرداخته شود و سعی بر آن است دیدگاه های این فرقه نقد گردد.

اعتقاد به وجود عالم برزخ یکی از اصول پذیرفته شده بیشتر مسلمانان است. برخی از آیات قرآن مانند؛ آیه 11 سوره غافر و آیه 154 سوره بقره به آن پرداخته اند، همچنین ائمه هدی (ع) نیر در احادیث خویش به این امر مهم اشاره کرده اند، با این وجود، برخی از فرق مسلمانان در این امر شبهه ایجاد کرده اند. قرآن بسندگان شبه قاره، یکی از فرقی است که جود برزخ را انکار کرده است. قرآنیان شبه قاره با ادله عقلی «1. نامشخص بودن ماهیت نفس انسان؛ 2. عدم آثار عذاب در جسد در داخل قبور» و نقلی «آیات؛ 11 و 46 سوره غافر و آیه 154 سوره بقره»، با روش تفسیری نامتداول از جمله؛ رأی گرایی، تأویل و علم گرایی، به اثبات عدم وجود برزخ پرداخته اند. از این رو، تحقیق پیش رو بر آن شده، آراء قرآنیان شبه قاره را با روش توصیفی- انتقادی، حتی الامکان مورد ارزیابی قرار دهد.

سنّت نبوی، یکی از مبانی مهم شرع مقدس اسلام و پاسداری از آن بر همگان بایسته است؛ اما در پاره ای از دوران، برخی مکاتب فکری اسلامی در اعتبار احادیث نبوی تشکیک کرده اند. «قرآنیون شبه قاره» یکی از فِرقی است که چنین اندیشه ای را در میان مسلمانان بسط و گسترش داده است. در این جریان، دانشمندان به تبعیت از «شاه ولی اللّه» در قرن هجدهم و «سَراحمدخان» در قرن نوزدهم میلادی به بازنگری احادیث پیامبرa پرداختند و در قرن بیستم، «چکرالوی» توانست فرقه ای نو به نام «قرآنیون» تأسیس کند؛ آنان به دلایلی همچون: 1. عدم وحیانی بودن سنّت پیامبرa؛ 2. عدم شارع بودن پیامبرa؛ 3. شبهه ناک بودن صداقت اخلاقی صحابه؛ 4. ناصحیح بودن حفظ و انتقال احادیث؛ 5. جعلی بودن بسیاری از احادیث؛ 6. استقلال قرآن در تفسیر خود؛ 7. تبیین مناسک دینی به وسیله عقل؛ 8. عدم نیاز به احادیث با توجه به نزول آیه «اکمال»، سنّت نبوی را به عنوان یکی از مصادر تشریع، فاقد اعتبار دانسته و قرآن را یگانه مرجع اطمینان بخش از سوی خداوند معرفی کردند. از همین روی، در این نوشتار کوشش شده با روش توصیفی تحلیلی، مبانی اهل قرآن تبیین و تحلیل شود.

«مایکل سلز»، قرآن پژوه آمریکایی درباره معراج پیامبر(ص) بر سه موضوع تأکید می کند؛ این که واژه معراج در قرآن به کار نرفته و درباره آن توضیح کافی داده نشده است. دیگر این که قرآن بیان می کند که محمد(ص) هیچ معجزه ای متفاوت از معجزه خدایی خود؛ یعنی قرآن نیاورده است. و معراج پیامبر (ص) در خواب و رؤیا صورت پذیرفته است. به عقیده او، بحث پیرامون لایه های این موضوع عمدتا برشواهد غیر قرآنی مبتنی است و دراین باره تنها اطلاعات اندکی در سوره اسراء یافت می شود. افزون بر این وی تلاش کرده است تا واقعه معراج را برگرفته از آیین های یهود و بودایسم جلوه دهد. هدف این مستشرق در واقع اثبات عدم وقوع معراج رسول اکرم(ص) است؛ در مقابل «آنه ماری شیمل»، معراج پیامبر(ص) را برگرفته از آیه نخست سوره اسراء می داند و بر این باور است که دو سیر( افقی و عمودی) برای پیامبر اکرم(ص) اتفاق افتاده است. و معراج را برخلاف «سلز»، از معجزات الهی می داند. «آنه ماری»، به دلیل این که به منابع اهل سنت بسنده کرده است در برخی از آراء خود همچون؛ رؤیت یا عدم رؤیت خداوند در معراج توسط پیامبر(ص)، جسمانی یا روحانی بودن معراج دچار تشکیک عقیده شده است. به رغم نقدهای اساسی که بر برخی از ارکان نظریه های این دو خاورشناس وارد است، نکات مثبتی نیز در آراء ایشان مشاهده می شود. در این مقاله سعی شده است که ابتدا دیدگاه خاورشناسان مذکور بیان گردد، سپس به بررسی و نقد آراء ایشان پرداخته شود

سبک بیانی قرآن به گونه ای است که ارائه معانی و مفاهیم ژرف آن جز با افزودن عبارت های تفسیری مقدور نیست و چاره ای از اعمال تغییرات دیگر وجود ندارد. از این رو با همه تلاشی که نویسندگان و مترجمان نموداند، باز هم پاسخگوی خوانندگان نیست. دلیل این امر وجود آیات مجملی است که دلالت شان روشن نیست. مقاله حاضر افزوده های تفسیری برخی از آیات سوره اسراء را از شش مترجم معاصر الهی قمشه ای ، خرمشاهی ، صفارزاده ، فولادوند ، مشکینی و مکارم با توجه به تفاسیر و روایات موجود تحلیل و بررسی می نماید. در این زمینه ابتدا آیات و ترجمه آن استخراج گردیده و سپس نظریه های تفسیری برای تبیین کار مترجم آورده شده است. در پایان نیز تحلیل و بررسی بر اساس تفاسیر در هر آیه انجام گرفته است. بررسی افزوده های تفسیری برای نخستین بار است که در زمینه علوم قرآنی انجام می شود.

از منظر قرآن کریم زندگی اسلامی حوزه های متعددی دارد، که برخی از آن ها به عنوان زیربنا و مبنای زندگی اسلامی هستند، و اصول کلی زندگی اسلامی را تشکیل می دهند و برخی دیگر مؤلفه ها و رویکردهای عملی، رفتاری، فردی و اجتماعی می باشند که نقش عملی و کاربردی در زندگی اسلامی دارند. لذا قرآن کریم به افرادی که این شاخصه ها را دارا باشند وعده حیات طیبه داده است. بر همین اساس در جستار پیش رو پس از بررسی مفهوم حیات طیبه و سبک و سیاق زندگی اسلامی رابطه آن دو مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و با توجه به این مهم، رهاوردهای غایی آن بیان گردیده است. 

سبک بیانی قرآن به گونه ای است که ارائة معانی و مفاهیم ژرف آن جز با افزودن عبارت های تفسیری مقدور نیست و نمی توان به فهم کاملی در این زمینه دست پیدا کرد. از این رو، با همة تلاشی که نویسندگانو مترجمان کرده اند، باز هم پاسخگوی خوانندگان نمی باشند. دلیل این امر، وجود آیات مجملی است که دلالت آنها روشن نیست. بنابراین، مترجمان برای تبیین برخی آیات، افزوده های نمایانی در ترجمة خویش به کار برده اند. اغلب این افزوده ها با استناد به تفاسیر و کتاب های اسباب النّزول و یا مباحث کلامی و اصولی انجام گردیده است. مقالة حاضر افزوده های تفسیری برخی از آیات سورة اسراء را از شش مترجم معاصر، یعنی الهی قمشه ای، خرّمشاهی، صفّارزاده، فولادوند، مشکینی و مکارم شیرازی با توجّه به تفاسیر و روایات، تحلیل و بررسی می نماید با این روش که ابتدا آیات و ترجمة آنها استخراج گردید، سپس نظریّه های تفسیری برای تبیین کار مترجم آورده شده است و در پایان نیز تحلیل و بررسی بر اساس تفاسیر در هر آیه انجام گرفته است. افزوده های تفسیری نقش مهمّی در فهم آیه ایفا می کنند که توجّه شایسته به این مهم، راهگشای ترجمه های معاصر خواهد بود که می توانند مفاهیم عالیة قرآن کریم را در ترجمه بیان کنند