مجید سلیمانی ساسانی

این مقاله در پی آن است که با رویکرد تحلیل گفتمانی فوکو، تقابل گفتمانی غرب با  اسلام و ایران را در عظیم ترین صنعت فرهنگی آمریکا یعنی هالیوود نشان دهد. از این رو به تحلیل تبارشناسانه گفتمان اسلام هراسی و ایران هراسی با رویکرد تحلیل گفتمانی فوکو پرداخته می شود و سپس با کاربست همین رویکرد، بازنمایی این گفتمان در فیلم سینمایی «غیرقابل درک» (گرگورجردن،2010) - که یکی از برجسته ترین فیلم های سینمایی هالیوود در موضوع تقابل گفتمانی غرب با اسلام و ایران است - مورد تحلیل قرار می گیرد. این فیلم، خواسته های به حق ملل مسلمان را در قالب درخواست های تروریست مسلمانی قرار می دهد که 3 عدد بمب اتمی را در نقاط مختلف آمریکا کار گذاشته است. تحلیل این فیلم می تواند چشم انداز مناسبی از آنچه که تحت عنوان اسلام هراسی و ایران هراسی در رسانه های غربی وجود دارد، ارائه دهد.

شرایط حاکم بر نظام جهانی در دهه های اخیر به سمتی رفته است که میزان و تعامل کشورهای جهان با نحوه بکارگیری ابزار دیپلماسی آنها ارتباط مستقیمی پیدا کرده است. وسایل ارتباط جمعی به عنوان یکی از ابزارهای دیپلماتیک مکانیسمی را برای دولت ها فراهم نموده تا با استفاده از آن به اعمال قدرت نرم در عرصه عمل اقدام ورزند. بنگاه سخن پراکنی بریتانیا(BBC) نیز از این امر مستثنی نبوده و حسب گفته ی وزارت خارجه بریتانیا یکی از محورهای اساسی کنونی دیپلماسی عمومی این کشور به حساب می آید. مقاله حاضر در پی آن است که با تحلیل موردی روایت در برنامه های کوک، صفحه دو و آپارات شیوه های برجسته سازی و انتشار موضوعات خبری در شبکه بی بی سی فارسی را نشان دهد. «تحلیل روایت» یکی از شیوه های تحلیل کیفی متون ارتباطی محسوب می شود که میراث مطالعات ادبی است و بر این مسئله تاکید دارد که هر امر واقعی در زندگی، دارای روایت های متعددی است که با توجه به روایتگر آن، گرایش خاصی را بیان می کند. مسئله تحلیل روایت در متون خبری و گزارشی رسانه ها می تواند به روشنی نشان دهد که رسانه های غربی چگونه با استفاده از تکنیک های روایت در خبر به دنبال دستیابی به اهداف خود هستند. واژگان کلیدی: رسانه ها، برجسته سازی، تحلیل روایت، بی بی سی.

امروزه رسانه های جمعی زمینه را برای بیان مسائل زندگی عموم در سطح ملی و بین المللی فراهم آورده اند. صنعت سینما در نقش رسانه ای تأثیرگذار، برای نمایش و معرفی برخی از این عناصر اصیل در قالب الگویی پایدار کوشیده است؛ اما از ابتدای شکل گیری تا کنون، به دلیل محدودیت های هر دوره، تنوع ژانر اندکی داشته است و همین موضوع، بر شخصیت پردازی فیلم ها و ارائه الگوهای انسانی و شخصیت های رفتاری و اخلاقی تأثیر چشمگیری داشته است. در این پژوهش پس از مرور مفاهیم فیلم دینی از دیدگاه اندیشمندان این حوزه، نظریه بازنمایی را بررسی خواهیم کرد که یکی از اساسی ترین و مهم ترین مفاهیم در مطالعات فرهنگی و رسانه ای است؛ و درنتیجه چگونگی بازنمایی روحانیت را در فیلم «طلا و مس» با استفاده از روش تحلیل گفتمان ترکیبی بررسی می کنیم. براساس نتایج، فیلم طلا و مس از سویی نقدی است بر جامعه ای که همواره پایبندی به اخلاق را فریاد می زند اما در بسیاری از لحظات دلیلی برای بی اخلاقی حاکم بر فضای جامعه ندارد؛ از سوی دیگر راه رسیدن به عرفان حقیقی را حضور در متن جامعه و توجه به مسائل جزئی نهفته در زندگی بیان می کند که نتیجه اش حرکت از اخلاق نظری به اخلاق عملی است.

این مقاله در پی آن است تا با رویکردی توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از روش مطالعات اسنادی و روش تحلیل سند، به واکاوی نوع نگاه به نهاد مسجد در چارچوب سیاست های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بپردازد. ابتدا به مداقه در مفهوم سیاست فرهنگی و بررسی پیوستار چهار مرحله ای آن پرداخته شده و سپس به تبیین دو مرحله آغازین پیوستار چهار مرحله ای سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی در حیطه مسجد (نظریه فرهنگی و سیاست گذاری فرهنگی) مبتنی بر اسناد؛ قانون اساسی، اصول سیاست فرهنگی و سند چشم انداز بیست ساله، اندیشه های امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری به مثابه «نظریه فرهنگی» و برنامه های پنج ساله اول تا پنجم توسعه به منزله بعد «سیاست گذاری فرهنگی» می پردازد تا از این طریق، نوع نگاه، اهمیت و جایگاه مسجد در چارچوب سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف تبیین گردد.

فرهنگ شهرت از مفاهیم اساسی برای فهم کنش ها در بستر رسانه های اجتماعی است. هم اکنون، رسانه های اجتماعی قابلیت های ویژه ای در شکل گیری فرهنگ شهرت دارند. دراین بین، اینستاگرام، به سبب تصویرمحوربودن و فراهم سازی فضای تعاملی کاربران و سلبریتی ها، مورد توجه محققان قرار دارد. هدف مطالعه پیش رو، از یک سو، بررسی فرهنگ شهرت و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی آن و، از سوی دیگر، بررسی میزان پیگیری صفحات شخصی سلبریتی ها از سوی کاربران یا مخاطبان است. از روش کمّی پیمایش و تکنیک پرسش نامه برای گردآوری داده ها و اجرای پژوهش استفاده شده است. در مبانی نظری، به «رهیافت فرهنگ سلبریتی»، «رهیافت سلبریتی سازی و سلبریتی شدن»، «رهیافت اکولوژی سلبریتی»، «رهیافت فضای خصوصی و عمومی سلبریتی»، و «رهیافت روان شناختی به هواداری و سلبریتی» پرداخته شده است. یافته ها نشان می دهد تقریباً 20 درصد کاربران اینستاگرام «اخبار و صفحات سلبریتی ها» را پیگیری می کنند. آن ها صفحات بازیگران، خوانندگان و ورزش کاران سلبریتی داخلی را بیش از سایر گروه های سلبریتی دنبال می کنند؛ به طوری که تقریباً یک سوم کاربران صفحات شخصی بازیگران و خوانندگان سلبریتی را پیگیری می کنند و تقریباً یک چهارم کاربران صفحات شخصی ورزش کاران را. روابط فرااجتماعی، هم ذات پنداری و پرستش سه شاخص گرایش به سلبریتی هاست. این مطالعه نشان می دهد که تقریباً 47 درصد کاربران فعال در حوزه سلبریتی ها به سلبریتی ها گرایش دارند؛ به نحوی که، علاوه بر علاقه به تعامل فرااجتماعی با سلبریتی ها، در بُعد انتزاعی به الگوبرداری از ارزش ها و نگرش های سلبریتی ها و در بُعد رفتاری به پرستش و تقلید سبک زندگی سلبریتی محبوب می پردازند.

در سال ها و دهه های اخیر مطالعات زنان با هدف مقابله با نادیده گرفتن زنان در حوزه های مختلف بسیار پررنگ شد؛ تاحدی که این بار به نوعی مطالعات مردان در حاشیه قرار گرفت. این مسئله در خصوص مطالعه و تحلیل شخصیت های سینمایی مرد نیز وجود دارد. در حالی که پژوهش های مختلفی به تحلیل بازنمایی زنان در آثار سینمایی و هنری پرداخته اند، تعداد پژوهش هایی که شخصیت مردانه را تحلیل کرده باشند بسیار معدود است. رویکرد نظری در این پژوهش، مبتنی بر نظریه کهن الگویی جین شینودابولن (یکی از پیروان یونگ) بوده و فیلم سینمایی «شعله ور» به عنوان نمونه با روش نشانه شناسی فیسک مورد تحلیل قرار گرفته است. فیلم «شعله ور» به عنوان نمونه تحلیل این پژوهش، از لحاظ علمی مزیت هایی دارد که آن را به نمونه ای مناسب برای تحلیل تبدیل کرده است. فیلم، شخصیت محور است؛ به این معنا که یک شخصیت مرکزی دارد که مخاطب در طول فیلم تقریباً همه ماجراها را با ذهنیت او دنبال می کند. راوی نیز با ارائه تک گویی های درونی و سیلانات ذهنی شخصیت ها به این مسئله کمک می کند. نتایج نشان می دهد که نزدیک ترین کهن الگو به شخصیت اصلی فیلم (فرید) پوزیدون است. کارگردان فیلم با تصویرکردن فرید، شخصیت کهن الگویی پوزیدون را تداعی می کند. مهم ترین شباهت بین شخصیت مردانه فیلم و شخصیت کهن الگویی مردانه، داشتن روحیه خشم، کینه توزی و انتقام جویی است.

در این مقاله، وضعیت موجود فیلم های آمریکایی ساخته شده پیرامون ایران از سال 1979 به بعد مورد مطالعه قرار گرفت. برای این منظور با استفاده از نظرات صاحبنظران و کارشناسان حوزه سینما و رسانه، مولفه های فرهنگی موجود در چهار فیلم سیصد، یک شب با پادشاه، اسکندر و سنگسار ثریا به عنوان فیلم های دارای مولفه های هویت فرهنگی ایرانیان شناسایی و گزینش شدند و با روش تحلیل محتوای کیفی مطالعه شدند. موضوع مورد متوجه در این پژوهش پدیده ایران هراسی است که در سال های اخیر، دامنه وسیع تری از رسانه ها، از جمله سینما، را در برگرفته است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سینمای آمریکا (هالیوود) تولید فیلم هایی با محوریت موضوعاتی چون تاریخ و تمدن ایران باستان، دین و مذهب ایرانیان و در مجموع به چالش کشیدن مسئله هویت فرهنگی ایرانیان را به طور جدی در دستور کار خود قرار داده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که هالیوود در مؤلفه تاریخ فرهنگی، بر دو محور پادشاهان ایرانی و نیروی نظامی تاکید می کند، در مؤلفه جغرافیای فرهنگی، قلمرو وسیع سرزمین ایران را به تصویر می کشد، در مؤلفه دین به چهار محور روحانیت، احکام و شعائر اسلامی و دینداران می پردازد، در مؤلفه زبان، زبان فارسی را در پیوند با زبان عربی قلمداد می کند، در مؤلفه نظام اجتماعی ایران محورهایی مانند قانونگریزی، بی انضباطی اجتماعی، توحش و بربریت، تبعیض نژادی، مردسالاری، برده داری، ضایع نمودن حقوق زنان، اختلاف طبقاتی و عدم رعایت حقوق بشر را بازنمایی کرده و از منظر شرق شناسی، ایران را به عنوان دیگری غرب مطرح می کند.

مسئله اصلی مطالعه حاضر، توصیف گرایش هواداران به سلبریتی ها در فضای اینستاگرام است. در این مطالعه از روش کمی پیمایش و از تکنیک پرسشنامه استفاده شده است. در بخش نظری، به چهار رهیافت نظری <بازنمایی سلبریتی ها در شبکه های اجتماعی>، <سبک زندگی و سلبریتی>، <اجتماعی شدن برخط و سلبریتی ها> و <ارتباطات تصویری سلبریتی> اشاره شده است. فرضیه حاصل از ادبیات نظری اشاره دارد که بازنمایی سبک زندگی سلبریتی ها در شبکه های اجتماعی بر اجتماعی شدن برخط کاربران تأثیر دارد و این تأثیرپذیری کاربران با مصرف تصویری و کنش ارتباطی افزایش می یابد.نتایج پژوهش نشان می دهد که تعامل هواداران با سلبریتی ها، در سطح فرااجتماعی، بیش از تعامل در سطح همذات پنداری و پرستش است. روابط فرااجتماعی به عنوان یک موضوع نوظهور در سطح جامعه، می تواند بر نگرانی افراد از تصویر خود تأثیر بگذارد و به گونه ای پرستش افراد مشهور و تعامل فرااجتماعی در تشدید و تعدیل نگرانی تصویر مؤثر واقع شود. تقریباً نیمی از کاربران به سلبریتی ها کشش و گرایش دارند؛ به نحوی که علاوه بر علاقه به تعامل فرااجتماعی با سلبریتی ها، در بعد انتزاعی به الگوبرداری از ارزش ها و نگرش های سلبریتی ها پرداخته و در بعد رفتاری نیز به پرستش و تقلید سبک زندگی سلبریتی محبوب می پردازند. مطالعه حاضر نشان می دهد که مهم ترین فعالیت سلبریتی ها در زمینه تولید محتوا برای مصرف کاربران عبارت از: <اشتراک گذاری و ارسال تصویر جالب به روز>، <انتشار فیلم و تصویر از فعالیت حرفه ای سلبریتی>، <انتشار دل نوشته برای هواداران در قالب تصویر یا پیام> و <انتشار آثار هواداران در صفحه اینستاگرامی خود> است.

پروژه پیام رسان وی چت در هلدینگ تِنسِنت از سال 2010 آغاز شده است. البته وی چت تنها پروژه هدلینگ تِنسِنت نیست؛ بلکه این مجموعه، تعداد زیادی برند و پروژه کلان دارد. آخرین آمارها نشان می دهد که وی چت با بیش از یک میلیارد کاربر در جایگاه پنجم رسانه های اجتماعی و سوم پیام رسان هاست و تنها واتساپ و مسنجر (هر دو متعلق به فیس بوک)، پیام رسان هایی هستند که کاربران بیشتری نسبت به وی چت دارند. یکی از مهم ترین ویژگی های وی چت در میان مخاطبان، امکان های مالی و پرداخت دیجیتال است و ۷۶ درصد مجموع کاربران چینی از این خدمات بهره می برند. چینی ها در پرداخت دیجیتالی و مبتنی بر تلفن همراه، سرآمد جهان هستند و ۳۵ درصد مبادلات مالیِ تلفن همراه را در اختیار دارند. درآمد عمده تِنسِنت از دو پیام رسان اجتماعی وی چت و کیو.کیو، شبکه های اجتماعی «کیوزون» و مجموعه بازی های آنلاین و رایانه ای آن است. هم اکنون تِنسِنت بزرگ ترین ارائه دهنده بازی های رایانه ای و بازی های تلفن همراه در دنیا است و در این عرصه، درآمدش از مایکروسافت و سونی هم بیشتر است. حال سؤال اساسی این است که چه سیاست هایی در تِنسِنت ، وی چت را با چنین توفیقاتی روبرو ساخته است. شناسایی الگوهای موفق پیام رسان های اجتماعی برای اقتصاد دیجیتال کنونی در ایران و سیاست گذاری های نهادهای مرتبط اهمیت فراوانی داشته و ضرورت دارد. مطالعه حاضر برای ارزیابی سیاست از روش گزارش راهبردی استفاده می کند. نتایج این پژوهش نیز نشان می دهد که «عدم اتکای درآمد تِنسِنت به تبلیغات»؛ «سرمایه گذاری در حوزه های مختلف فناوری اطلاعات و ارتباطات»؛ «فرهنگ مبتنی بر تحقیق و توسعه»؛ «اهتمام به ارز دیجیتال»؛ «ادغام سرگرمی در رسانه های اجتماعی» و «ارائه بازی های رایانه ای فراگیر» از مهم ترین راهبردهای کلان تِنسِنت است.

مطالعه حاضر به دنبال شناخت رویکردهای ترویجی رسانه های مجازی در باب محتوای علمی است. درواقع سؤال اصلی پژوهش این است که رویکردهای به کاررفته در ترویج محتوای علمی در فضای مجازی چیست؟ هدف تحقیق نشان دادن نظام موضوعات جدید در رسانه های جدید است. بنابراین به مطالعه تطبیقی ۱۵ سایت از کشورهای آمریکا، مالزی و ایران پرداخته شده و مقولات و موضوعات ترویج علم مورد مقایسه قرار گرفته است. روش تحلیل پژوهش، تحلیل محتوای کیفی، واحد تحلیل «سایت» و واحد «معنا» نیز مجموعه ای از تصاویر، واژگان یا جمله هایی که بتوان ارتباطی از معانی مشابه و یکسان در آن ها یافت.نتایج این مطالعه نشان می دهد که ترویج علم در رسانه ها، براساس مقولاتی همچون؛ مباحث کشاورزی و محیط زیست، فرهنگ و دانش بومی، سلامت، بهداشت و درمان، گردشگری، کارآفرینی و خوداشتغالی و سواد رسانه ای است. توجه به فرهنگ و دانش بومی در سایت های ایرانی و برخی از سایت های مالزیایی نسبت به سایت های آمریکایی بیشتر است. درحالی که گرایش به ترویج علم مدرن، میان سایت های آمریکایی و مالزیایی بیشتر است.

هدف: با گسترش دسترسی به شبکه های اجتماعی، پیوند میان دین و رسانه ابعاد جدید و قابل توجهی پیدا کرده است. یکی از این ابعاد، حضور شخصیت های دین مدار رسمی و غیررسمی در این بستر بوده است. در ایران نیز بسیاری از شیعیان با فعالیت اینستاگرامی خود، امر دینی را در این بستر امتداد بخشیده اند؛ روحانیون، مداحان، سلبریتی ها و بلاگرهای مذهبی از طرفی و از طرفی دیگر کاربرانی که از شهرت کمتری برخوردار بوده و به دنبال برساخت هویت دینی خود در این بستر بوده اند. هدف از این پژوهش مردم نگاری مجازی فعالیت دسته دوم بر اساس مفهوم «دین پیش پاافتاده» است.روش شناسی: بر این اساس با استفاده از روش مردم نگاری مجازی در بازه 90 روزه، فعالیت نمونه تحقیق مطالعه و ارزیابی شد. برای جمع آوری داده ها از روش مشاهده مشارکتی برخط، و برای تحلیل، از تحلیل مضمون استفاده شد.یافته ها: یافته های پژوهش در دو محور اصلی قرار گرفتند؛ محور اول مؤلفه های برساخت دین پیش پا افتاده و محور دوم شیوه و چگونی برساخت آن است. در محور اول یافته ها در دو مضمون اصلی «احساس تکلیف دینی» و «کنش های دینی نمایشی» تنظیم شده است. بر این اساس یک فرد مذهبی با توجه به بستر اینستاگرام، خود را موظف به تبلیغ دین اسلام می داند؛ یکی از منابع اصلی شکل گیری چنین احساس مسئولیتی، دسترسی به شبکه های اجتماعی (خصوصاً اینستاگرام) است. به این ترتیب اینستاگرام که یک رسانه دوسویه و تعاملی است، امکان تولیدمحتوا را در اختیار کاربران قرار داده و  تبدیل به بستری برای نمایش کنش های دینی آن ها شده است. این نوع دین داری دارای ویژگی هایی مانند ریا، غیرمعمول بودن، عدم اصالت، تقلیدی بودن و... است که امر دینی را به نحوی بازنمایی کرده که منجر به تعجب یا تمسخر کاربران شود.نتیجه گیری: نمونه تحقیق با استفاده از چنین مؤلفه هایی توانسته اند دین را به ژانر اینستاگرامی تبدیل کنند که مانند سایر ژانرهای این بستر، دارای مؤلفه های خاصی برای دیده شدن، جلب توجه و نمایشی شدن است. همچنین شیوه برساخت دین داری پیش پاافتاده با «تغایر تکنولوژیک» و «نفوذداری کاذب» بوده است. به طورکلی نمونه موردمطالعه تکنولوژی های رسانه ای را به مثابه ابزار می دادند و بعضاً با گستره دسترسی و پیشرفت تکنولوژی اهداف دینی یا شخصی خود را تعیین کرده اند. با این حال نمونه تحقیق سازوکار استفاده از این بستر را نمی دانستند؛ از طرفی دیگر آن ها خود را اینفلوئنسرهای اینستاگرامی می دانند؛ درحالی که غالب مؤلفه های اینفلوئنسری و نفوذ در اینستاگرام را ندارند. بنابراین انگاره نادرستی از خود داشته و سعی در تنظیم فعالیت رسانه ای خود بر این اساس را داشته اند. نمونه تحقیق با پیش پا افتاده سازی مصادیق دینی مانند مداحی، زیارت، نذری و.. سعی بر کسب شهرت و جلب توجه بیشتر در اینستاگرام داشته است؛ لذا دین پیش پاافتاده اینستاگرام که ماحصل رسانه ای شدن دین است، تبدیل به ابژه شهرت افزایی مقطعیِ نمونه موردمطالعه شده و تبدیل به عنصر مادی و دنیوی شده که در خدمت اهداف رسانه ای-نمایشی کاربران قرار گرفته است