مجتبی بیگلری

واژه «کتب» و مشتقات ماده «کتب»، سیصد و نوزده مرتبه در کل قرآن به کار رفته است که نشان از اهمیت این واژه قرآنی در فهم آیات قرآن دارد. بیش از همه مشتق «کتاب» در قرآن به کار رفته که نویسندگان وجوه و نظائر برای آن «بیست و پنج» وجه برشمرده اند. همچنین برخی از آنان واژه «کتب» را ذووجوه می دانند و «پنج» وجه برای آن قائل شده اند که با وجوه معنایی «کتاب» یکسان یا مشابه است. امر کردن، قضاء، واجب کردن، روشنگری، علم، حفظ کردن، نوشتن، نامه نگاری، نوشته های ملائک، مجموع نوشته ها، اعمال بنی آدم، حسابرسی، قرار دادن، لوح محفوظ، قرآن، انجیل، تورات، زبور، صحف، کتاب سلیمان و بلقیس، کتاب، همه نوشته ها، وقت و زمان مشخص، بیست و پنج وجه معنایی واژه «کتب» هستند که در شش کتاب وجوه و نظائر، ذکر شده است. در ازدیاد وجوه معنایی کتاب، تکلف شده و بسیاری از آن ها مانند کتاب های پیامبران گذشته مصادیق مختلف وجه کلی «الکتاب بعینها» هستند. پس از بررسی تک تک آیاتی که نویسندگان وجوه و نظائر برای نظائر هر وجه ذکر کرده اند و مراجعه به تفاسیر، می توان نتیجه گرفت که کتاب از جمله واژگان چندمعنایی در قرآن با «ده وجه» کلی است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی_تحلیلی است.

در این نوشتار بر آنیم تا حکمت آزمونهای خداوند را دریافته روشن سازیم که منظور او از امتحان انسان نه برای کسب خبر است که او دانای غیوب است و آگاه مضمرات قلوب، بلکه همة بندگانش و حتی پیامبران و اولیاء را در همة زمانها می آزماید تا تربیتشان کند، بر اساس عملشان داوری فرماید و پاک را از بدسرشت باز نماید. چگونگی و روند کلی این امر، در اینجا به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است.

در این مقاله، پتانسیل انرژی باد در ایستگاه شوشتر در استان خوزستان در 20 ماه متوالی با فاصله زمانی 10 دقیقه مورد بررسی قرار گرفت با استفاده از تابع توزیع احتمال ویبول برآورد شده است. ضمنا خطای بدست آمده از مدل ویبول با 3 مدل دیگر مورد مقایسه قرار گرفت که ثابت شد در شهر شوشتر تابع توزیع ویبول بهترین مدل برای مدل سازی داده های بادی می باشد. نتایج اولیه حاصل از تجزیه و تحلیل داده های باد حاکی از آن است که منطقه مورد مطالعه پتانسیل خوبی برای استفاده از توربین های بادی ندارد. نهایتا امکان سنجی اقتصادی نصب توربین های بادی کوچک در شوشتر توسط نرم افزار RETScreen صورت گرفت و مشخص شد که محل مورد مطالعه از لحاظ اقتصادی حتی برای نصب توربین های بادی کوچک انتخاب شده نیز مناسب نیست. در نهایت، پیشنهاد شد که در مطالعه بعدی در شهر شوشتر امکان سنجی استفاده از سایر سیستم های انرژی های تجدید پذیر مانند انرژی خورشیدی و همچنین استفاده از سیستم های ترکیبی Hybrid (فتوولتاییک-بادی و...) بررسی شود.

سرنوشت نفوس ناقصه (کودکان، دیوانگان و ابلهان) از چالش برانگیزترین مباحث معاد است که از دیرباز ذهن فلاسفه را به خود مشغول داشته است؛ زیرا هر جوابی که به این مسئله داده شود، با مشکلات خاص خود مواجه است. اگر برای این نفوس قائل به معاد شویم، آنگاه تبیین نحوه ثواب و عقابِ این نفوس دشوار است و اگر معاد این نفوس را نفی کنیم، آنگاه هم با برخی تصریحات دینی ناسازگار است و هم با برخی آراء فلسفی که این نفوس را صاحب نفس مجرد می دانند. هدف این مقاله، بررسی دیدگاه ابن سینا در مورد سرنوشت این نفوس است. هرچند ابن سینا معنای دقیق و گستره مفهوم «نفوس ناقصه» را روشن نساخته است، اما به صراحت در کتاب های متعددش به این بحث ورود نموده است و معتقد است که معاد همگانی بوده و نفوس ناقصه را هم شامل می شود. مبانی انسان شناسی شیخ، این دیدگاه او را پشتیبانی می کنند. اما در باب کیفیت حشر و جایگاه این نفوس در آخرت، کلمات ابن سینا مذبذب است؛ گاه موافقِ کسانی است که معتقدند این نفوس پس از مرگ به افلاک می پیوندند، گاه سرنوشت نفوس ناقصه را به رحمت واسعه الهی ارجاع می دهد، گاه نفوس ناقصه را در گروه سعادتمندان قرار می دهد، گاه این نفوس را نه اهل سعادت می داند و نه اهل شقاوت، و گاهی مفهوم نفوس ناقصه را تعمیم داده و در تلفیق با نگاه خوشبینانه اش به مسئله نجات، اکثر انسان ها را ذیل این مفهوم قرار می دهد.

برخی وازگان قرآنی با معانی متفاوتی به کار می روند که معمولا در دانش وجوه و نظائر معرفی می شوند. ریشه «ق و م» از ریشه های پرکاربرد قرآنی است که حدود ششصد و شصت مرتبه مشتقات آن به کار رفته است. تعداد وجوه معنایی مشتقات ریشه «ق و م» در قرآن توسط برخی نویسندگان وجوه و نظائر به بیست و دو وجه می رسد. سیزده وجه را حیری، دامغانی و ابن جوزی به تنهایی، و بقیه وجوه را سه نویسنده، به صورت مشترک مطرح کردند. هسته معنای اصلی ریشه «ق و م»، ایستادن است که لغت شناسان به آن اشاره کردند. بررسی تفاسیر و سیاق آیات نشان داد بسیاری از این بیست و دو وجه به هسته معنایی بازمی گردند یا با آن ارتباط معنایی دارند. در این میان برای وجوه « الإتمام، الأمن و الدفن» با معنای اصلی ریشه، ارتباطی یافت نشد. پرکاربردترین مشتق این ریشه در قرآن، واژه «قوم» است که تعداد سیصد و هشتاد و چهار مرتبه تکرار دارد و معنای «جماعت» و گروه انسانی دارد.

اسرائیلیات روایاتی هستند که بیشتر مروّجان آن، نومسلمانانی از اهل کتاب بودند. مطالعات تاریخی درباره نحوه پیدایش این روایات و نقد فردی و گروهی برخی از این احادیث پیش تر انجام شده است؛ اما از آنجا که این روایات در جوامع حدیثی و تفسیری اسلامی راه یافته اند، مهم ترین چالش خواننده شناخت آن ها و در اختیار داشتن ملاک و میزانی برای شناسایی و بازیابی آن ها از روایات صحیح و معتبر است. بدین منظور روایات اسرائیلی در تفاسیر کهن شیعه و سنی بررسی شدند تا ملاک های مشترکی که در آن ها وجود دارد، به دست آید. این ملاک ها گاه به انواع تعارض با قرآن و عقل می پردازند و میزان حجیت اسرائیلیات را در نظر می گیرند و گاه بنا بر نوع اقتباسی که از کتاب مقدس داشتند، با مقایسه موردی معرفی می شوند. ده ملاک شناسایی روایات اسرائیلی عبارت اند از: قصه پردازی، تعارض با قرآن و عقل، اقتباس از عهدین و اشتراک با آن، دربرداشتن جزئیات فراوان، حضور راویان قصه پرداز در سند، ناسازگاری با یکدیگر، رکاکت در لفظ و معنا، تعصب ناشی از قومیت گرایی و تکرار تاریخ در جغرافیای متفاوت.

شناخت معانی مختلف هر واژه در قرآن، به درک بهتر مقصود آیات قرآن کمک می کند. «ناس» از ریشه «ا ن س» است و در بیشتر کتاب های وجوه و نظائر، به عنوان یک واژه چندمعنایی، با 19 وجه، ذکر شده است. به سبب ارتباط بین این 19معنا می توان ناس را واژه ای چندمعنایی و نه مشترک لفظی در قرآن قلمداد کرد. الگوی چندمعنایی قاعده مند از مدل های جدید زبان شناسی شناختی است که چندین زبا ن شناس از جمله تایلر و ایوانز آن را درباره کلمات متفاوت چندمعنایی مانند: حروف اضافه و گاه افعال به کار بردند و مرحله به مرحله ملاک های این نظریه را تکمیل کردند. تطبیق چندمعنایی واژه «ناس» با الگوی چندمعنایی قاعده مند کمک می کند بتوان روابط 19 معنای ناس را درک کرد و با قطعیت اعلام کرد که «ناس»، «لفظ مشترک» نیست. با استفاده از ملاک های الگوی چندمعنایی قاعده مند، معنای پیش نمونه و معانی متمایز «ناس» مشخص شد. افزون بر آن، سیاق آیات و دیدگاه مفسران نشان می دهد میان 13 وجه کلمه «ناس»، خط معنایی روشنی مانند «جماعت و گروهی از انسان ها» دیده می شود که در الگوی چندمعنایی شناختی به آن مفهوم پیش نمونه گفته می شود. شش وجه دیگر کلمه «ناس» به «افراد واحد و خاص» بازگردانده شدند که بیشتر لغت پردازان آن ها را نه تغییر معنا که تخصیص معنا از معنای عام دانسته اند.