برنامه ریزی و آمایش فضا

در کاهش سطح کیفی حمل ونقل عمومی درون شهری دلایل متعددی ازجمله موانع اقتصادی، موانع سیاسی – مدیریتی، موانع زیست محیطی، موانع کالبدی و موانع اجتماعی فرهنگی دخالت دارند که موانع کاربری اراضی به عنوان یکی از ابعاد موانع کالبدی قابل رؤیت ترین آن ها است. ازاین رو هدف پژوهش حاضر بررسی و تحلیل موانع کاربری اراضی توسعه حمل ونقل عمومی در کلان شهر اهواز است. این تحقیق ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است. اطلاعات موردنیاز تحقیق از طریق روش اسنادی، کتابخانه ای و مصاحبه با مردم و کارشناسان گردآوری شده است جهت رتبه بندی موانع کاربری اراضی در هر یک از کاربری های حمل ونقل از روش تصمیم گیری ARAS استفاده شده است. همچنین جهت پهنه بندی این موانع در سطح شهر اهواز با نرم افزار ARC GIS10.3 از مدل کریجینگ استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که مجموعاً (36) مانع کلیدی در هریک از کاربری های حمل ونقل عمومی اهواز مؤثر هستند. این موانع برای ایستگاه های حمل ونقل عمومی (9 عامل) شریان های شهری (9 عامل) پایانه های درون شهری (9) عامل و پارکینگ های عمومی (9 عامل) بودند؛ که دسترسی نامناسب با وزن (0.974) وجود کنده کاری های سازمانی با وزن (0.61115)، ضعف سیستم سرمایشی – گرمایشی با وزن (0.295) و دوری از مراکز بهداشتی و درمانی با وزن (0.3479) به ترتیب بیشترین موانع ایستگاه ها، شریان های شهری، پایانه ها و پارکینگ ها هستند. همچنین پهنه بندی این موانع نشان می دهد ایستگاه ها در مناطق 2 و 5 شریان های شهری در مناطق 2 و 5 م پایانه ها در مناطق 8 و 4 و پارکینگ های عمومی در مناطق 2 و 7 به ترتیب بیشترین و کمترین موانع را دارند.

در اواسط قرن بیستم میلادی، رشد سریع جمعیت شهرنشین و به دنبال آن، تراکم بالای ساختمانی، بیش از هر زمان دیگری توجه ویژه ی برنامه ریزان و طراحان شهری را به مقوله ی پوشش گیاهی شهری جلب کرد تا از این طریق بتوانند با کنترل عوامل مخرب زیست محیطی، همچون آلودگی هوا، تأثیرات ناشی از جزایر گرمایی شهری و دیگر آلودگی های منبعث از مناطق شهری، زمینه را برای ارتقاء کیفیت های روان شناختی محیطی شهرنشینان با درنظر گرفتن میزان مناسب سبزینگی در چشم اندازهای شهریشان به طور هم زمان فراهم کنند. در این راستا، روش ها و تکنیک های متفاوتی برای ارزیابی و تخمین کمیت فضاهای سبز و عملکرد آن ها گسترش یافته است. به دست آوردن شاخص های سبزینگی متعدد در موقعیت های گوناگون درراستای درک میزان تأثیرگذاری سبزینگی بر عملکردهای مناظر شهری ازجمله تلاش های متخصصان عرصه ی شهری در چند دهه ی اخیر بوده است که هریک با هدف و روشی متمایز ارائه شده اند. در تحقیق حاضر، با معرفی شاخص های گوناگون سبزینگی، سلسله مراتب شکل گیری، روش های ارزیابی و بیان نقاط ضعف و قوت هریک درخصوص اثرگذاری مؤثرشان در مناظر شهری، این نتیجه حاصل شده است که روش های عینی با نگاه سه بُعدی مزیت بیشتری درمقایسه با روش های ذهنی و همچنین روش های عینی با نگاه دوبُعدی دارند؛ زیرا به واقعیت موجود نزدیک تر و عاری از مشکلات روش های ذهنی هستند.

در دهه های گذشته، برنامه ریزی در سطوح متفاوت خود، مخصوصاً در سطح منطقه ای، مفهومی متفاوت با سازمان شکل دهنده ی فعالیت های همسو در تولید یک محصول را تجربه کرده است. خوشه ی صنعتی مفهومی برپایه ی همکاری میان بنگاه های تولیدی در هم جواری با یکدیگر است. اگرچه ردپایی از این مفهوم در نظریات برنامه ریزی صنعتی یافت می شود، آنچه امروزه آن را از مفاهیم گذشته متمایز می کند، از یک سو اثرگذاری خوشه ی صنعتی بر بخش های مختلف اقتصادی (برنامه ریزی اقتصادی) و از سوی دیگر اثرگذاری آن بر/ اثرپذیری آن از توسعه ی فضایی منطقه (برنامه ریزی فضایی) است. در این مقاله، تلاش می شود با هدف تعیین نقش خوشه ی صنعتی در توسعه ی فضایی منطقه و نقش توسعه ی فضایی منطقه در بهینه کردن تولید محصول خوشه ی صنعتی، رابطه ی معناداری میان عرصه های کالبدی، اقتصادی و اجتماعی خوشه ی صنعتی و توسعه ی فضایی منطقه برقرار شود. در این راستا، باتوجه به محتوای مسئله، این پژوهش بر مباحث کیفی ازنوع نظری- کاربردی متمرکز است و بر دو محور اساسی روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای یا اسنادی استوار است. ازاین رو، در چارچوب برنامه ریزی راهبردی، طراحی سازمان فضایی توسعه ی منطقه ای مبتنی بر گسترش فعالیت بنگاه های کوچک و متوسط، با استفاده از نتایج بیانیه ی راهبردی ناشی از ماتریس سوات توسعه ی فضایی خوشه ی صنعتی، طی مراحل سازماندهی کانون ها، محورهای فضایی و پهنه های فضایی صورت می گیرد. درنهایت، از تلفیق نتایج حاصل از مراحل سه گانه ی مذکور، سازمان فضایی پیشنهادی توسعه ی فضایی منطقه ی مبتنی بر توسعه ی خوشه ی صنعتی به عنوان دستاورد مهم این پژوهش شکل می گیرد.

امروزه توسعه ی شهر ها بیشتر در نواحی پیرامونی و بدون توجه به توان واقعی و محدودیت های این اراضی انجام می شود. این تحقیق با روندی توصیفی و تحلیلی و با به کارگیری مدلی کلی نگر انجام شده و کاربرد روش تلفیقی تصمیم گیری چندمعیاره و مدل DEMATEL-ANP را در ارزیابی اراضی شهری نشان می دهد. براساس مدل اکولوژیک حرفی ایران، معیارهای اصلی تأثیرگذار بر کاربری توسعه ی شهری انتخاب شدند. سپس درقالب یک مدل، با کمک تصمیم گیری چندمعیاره (MCDM) و به منظور تعیین شدت روابط موجود بین عوامل، از روش DEMATEL استفاده شد. استانداردسازی معیار ها با منطق فازی و وزن دهی فاکتور ها با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای ( ANP ) انجام شد و درنهایت، تلفیق لایه ها در محیط Idrisi توسط روش ترکیب خطی وزنی WLC صورت گرفت. بنابر نتایج، هر سه طبقه ی کاربری توسعه ی شهری در منطقه ی موردمطالعه وجود دارد و مجموع مساحت مناطق دارای توان درجه ی 1 و 2 توسعه ی شهری 243 کیلومتر مربع است. این مدل با تلفیق روش های مختلف، راه حل مناسبی برای بهبود روند تصمیم گیری گروهی ارزیابان ارائه کرد و از این طریق، وزن نهایی معیارهای مؤثر در کاربری توسعه ی شهری مشخص شد.

شهر دماوند واقع در شرق استان تهران، به واسطه ویژگی های خاص خود تحت تأثیر عوامل مختلف، تغییرات در جنبه های گوناگونی را تجربه می کند. یکی از شایع ترین تغییرات، مربوط به کاربری و پوشش اراضی است. لذا اطلاع از محورهای جهت جهت دهنده به تفکر افراد مطلع در بحث عوامل مؤثر بر تغییرات کاربری و پوشش اراضی شهر دماوند از موارد مهم در حوزه حوزه برنامه ریزی شهری آن محسوب می شود. در جهت پیگیری این هدف و با توجه به اهمیت بحث، در این پژوهش قابلیت کاربرد روش شناسی کیو بررسی شده است. فضای گفتمان پژوهش شامل پایان نامه ها و مقالات معتبر (با موضوعات سنجش تغییرات کاربری و پوشش اراضی و عوامل مؤثر بر آن) است. به منظور پرهیز از سوگیری پژوهش، از نمونه کیو بی ساختار استفاده شده و روایی و پایایی روش پژوهش با استفاده از شاخص KMO (در نمونه موردی برابر 0.783) مورد بررسی قرارگرفته است. شناسایی الگوی ذهنی مشارکت کنندگان از طریق تحلیل عاملی به شیوه ی شیوه اکتشافی با استفاده از ماتریس همبستگی انجام شده و روش مؤلفه های اصلی برای استخراج نهایی عوامل به کار رفته است. سرانجام چهار عامل (عامل جاذبه های شهری شهری شدن و ضعف بنیان های اقتصاد کشاورزی در ناحیه، عامل مدیریتی - برنامه ریزی، عامل کالبدی - محیطی و عامل فراهم بودن زیرساخت های شهری) با مجموع واریانس 75.074 درصد به عنوان عوامل اصلی در بحث تغییرات کاربری و پوشش اراضی شهر دماوند شناخته شده و به عنوان چارچوب چهارچوب و مبنای ارائه ارائه راهکارها و ارائه ارائه نظام پهنه بندی فعالیت پیشنهادی قرار گرفته اند.

در بیشتر نقاط جهان، بر توسعه ی صنعت گردشگری و برجسته کردن اثرات مثبت آن در جوامع بشری تأکید شده است؛ درحالی که به بروز آسیب ها و پیامدهای منفی توسعه ی ناموزون گردشگری در جامعه و محیط زندگی افراد کمتر توجه شده است. در این پژوهش، آسیب ها و پیامدهای منفی توسعه ی گردشگری ناموزون شهری در منطقه ی 22 تهران، از دیدگاه شهروندان و کارشناسان بررسی شده است. پژوهش حاضر ازنوع توصیفی- تحلیلی و جامعه ی آماری آن شامل شهروندان منطقه ی 22 تهران و کارشناسان خبره ی شهرداری در منطقه ی موردمطالعه است. 385 نفر از شهروندان منطقه ی موردمطالعه به عنوان نمونه های موردمطالعه طبق فرمول کوکران انتخاب شدند و به طور تصادفی در تکمیل پرسشنامه ها مشارکت کردند. 45 نفر از کارشناسان نیز به طور غیرتصادفی و دردسترس در تحقیق حاضر شرکت کردند. به منظور اولویت بندی گویه ها و شاخص های آسیب، از میانگین رتبه ای طیف لیکرت و برای اهداف تحلیلی این مطالعه و به منظور مقایسه ی میانگین آسیب های گردشگری بین شهروندان و کارشناسان، از آزمون تی استیودنت مستقل استفاده شد. آنالیز داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد که در شاخص های فضایی- کالبدی، اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی، بین شهروندان و کارشناسان تفاوت آماری معناداری وجود دارد و میزان آسیب در این شاخص ها ازنظر شهروندان بیشتر بود؛ اما بین دیدگاه شهروندان و کارشناسان در شاخص زیست محیطی، تفاوت آماری معناداری یافت نشد. ازنظر کارشناسان، آسیب های زیست محیطی توسعه ی گردشگری منطقه ی 22 مهم تر بوده است؛ اما ازنظر شهروندان، آسیب های فضایی- کالبدی اهمیت بیشتری داشته است.

لذا با توجه به اهمیت و ضرورت راه اندازی اقامت گاههای بوم گردی در تحقق توسعه پایدار مناطق روستایی ، هدف اصلی این پژوهش ارائه چارچوبی جهت شناسایی اقامتگاههای بوم گردی و مولفه های تبیین کننده این کسب وکار با استفاده از رویکرد چرخه عمر در منطقه ترکمن صحرای استان گلستان می باشد. این مقاله از نوع تحلیلی – توصیفی مبتنی بر روش هدفمند است. جامعه آماری تحقیق را دو گروه خبرگان به تعداد30 نفر شامل اساتید توسعه روستایی دانشگاه های استان گلستان و کارشناسان گردشگری ادارات دولتی و 20 نفر از صاحبان اقامتگاههای بوم گردی تشکیل داده اند. جمع آوری داده ها از نمونه ها نیز از طریق پرسشنامه های محقق ساخته انجام گرفته است. نتایج یافته ها نشان می دهد که اقامتگاههای بوم گردی با کارکرد اقتصادیِ مکمل، در کنار سایر فعالیت های تولیدی و خدماتی در سطح مناطق روستایی می توانند به عنوان ابزار توسعه اقتصادی در جوامع محلّی ایفای نقش کنند. تحلیل مولفه های تبیین کننده حاکی از آن است که از میان چهار مرحله چرخه عمر اقامتگاههای بومگردی تفاوت معناداری بین سه مرحله شروع،درگیری و رشد این نوع کسب وکار از دیدگاه جامعه نمونه وجود داشته در حالیکه این تفاوت در مرحله بلوغ قابل مشاهده نیست. بر این اساس اقامتگاههای بومگردی در منطقه مورد مطالعه بطور عمده در حال حاضر در مرحله درگیری قرار داشته و قابلیت لازمه برای رسیدن به مرحله بلوغ را نداشته اند.