مطالب

زورخانه به عنوان پدیده ای استوار، از فرهنگ ایرانی-اسلامی است که واجد ویژگی هایی تعلیمی سنّت های پیشینیان ماست. ویژگی هایی که اندیشه کل نگر پیشینیان بدان شکل داده و تحت عنوان یک کل واحد به اجزای آن وحدت بخشیده است. در بستر ذهن کل نگر مردمان ایران زمین، تمام عناصر سازنده در یک پدیده به دنبال تحقق هدفی بوده است. معماری و موسیقی به عنوان دو عنصر عینی و ذهنی که در دو سر طیف پدیده زورخانه قرار می گیرند، گواهی بر این مدعاست که زورخانه برای تعلیم و آموزش خوی پهلوانی و منش انسانی شکل گرفته است. مسئلة این تحقیق، یافتن آن نگاه آموزشی مشترک در دو عنصر عینی (معماری) و ذهنی (موسیقی) زورخانه است. بر اساس یافته های این تحقیق : معماری و موسیقی زورخانه با هرچه ساده تر شدن و نزدیک شدن به زندگی مردم، دوری از تفنّن و پیچیدگی های تخصصی و تمسّک به اصولی ساده و سهل الوصول نخست به دنبال نشاندن مردم پای سخن خود و دوم نشاندن سخن خود در ذهن آنهاست. اجزاء معمارانه و موسیقایی در این فضا به گونه ای انتخاب شده اند که فرد به راحتی می تواند آن را بسازد یا در ذهن بسپارد. نفوذپذیری، سادگی و مردم واری از ویژگی هایی است که هدف سازندگان و پدیدآورندگان پدیده ای با نام زورخانه را محقق می ساخته است و همگی در معماری و موسیقی زورخانه متجلّی است. روش تحقیق پیش رو کیفی و با جمع آوری اطلاعات به شیوه های میدانی و کتابخانه ای در جستجوی مصادیقی از دو عنصر معماری و موسیقی انجام شده است. در پایان با روش تحلیل محتوا و مقایسه محتوایی داده های حاصل از تحلیل اطلاعات به دست آمده، به تناظر بین این دو عنصر پرداخته شده است.

در این مقاله ضمن اشاره به نگرش آیینی به جامعه و فرهنگ، مفهوم آیین و پانزده ویژگی مهم آن، تبیین شده و مبنایی برای بحث در خصوص آیین های گوناگون زورخانه ای ارائه شده است. همچنین با معرفی زورخانه و پیشینه آن، برخی کارکردهای تربیتی و فرهنگی آیین های زورخانه ای به مثابه مکانی فراورزشی و تربیتی، تشریح شده است. پرسش های مقاله عبارتند از: کارکردهای آیینی و فرهنگی زورخانه ها کدامند؟ زورخانه ها در تربیت افراد و در تقویت و توسعه تربیت فرهنگی جامعه ایران چه نقشی دارند؟ آیا در شکل ظاهری بخش های گوناگون زورخانه، حرکات و اعمال حاضران و نیز در تأسی به امور قدسی و اذکار و دعاها، به وجوه تربیتی این موارد توجه شده است؟ عناصر زیباشناختی آیین های زورخانه ای، از جمله لباس های متحدالشکل، موسیقی و ریتم حرکات ورزشی و ...، چه نقشی در تربیت ایفا می کنند؟ در بررسی آیین های مرسوم ورزش زورخانه، رویکردی توصیفی و مردم نگارانه در تحلیل موضوع به کار رفته و مفروض اساسی آن، اثربخش بودن آیین های زورخانه ای در تربیت شرکت کنندگان در این آیین است. در پایان، این نتیجه گرفته شد که اجرای آیین های زورخانه، این محل را از یک مکان صرفاً ورزشی فراتر برده و کارکردهای فرهنگی و تربیتی مؤثری به آن بخشیده است.

هدف از این پژوهش مروری اجمالی بر ورزش باستانی و زورخانه ومحقق در پی یافتن و نحوه شکل گیری این نهاد سیاسی اجتماعی بوده است بشر اولیه برای ادامه حیات نیازمند بود که توانمند باشد پرورش تن و تقویت قوای جسمانی با تاسی از الگوهای طبیعی حیات او را به ورزش رهنمون می شد این ورزش با پیشرفت و ترقی تدریجی انسان تکامل یافت ورزش در اکثر تمدن های باستانی پی گرفته می شده است ( مصر باستان و ایران باستان و یونان باستان و ....) در ایران باستان بنابر عقاید حاکم وتعالیم اوستا ناخوشی منسوب به اهریمن بوده و توسط او به بدن وارد می شده از این رو وظیفه هر ایرانی مبارزه با اهریمن بوده است بنابر همین عقیده ایرانیان برای پرورش جسم وجاان و تامین سلامت به فرزندان خود انواع ورزش ها را می آموختند ادبیات ایران قبل و بعد از اسلام مملو از حماسه ها و حماسه سازان است پادشاهان و پهلوانان سعی داشتند با انتساب خود به پهلوانان اساطیری برای خود مشروعیت کسب کنند تحول زورخانه نیز بعنوان نهادی اجتماعی و سیاسی دو دیدگاه را به همراه دارد اول آنکه قدمتی برای زورخانه به بلندای تاریخ ایران و قوم ایرانی قائل اند و دلایلی ارائه می کنند دوم آنکه برای شکل گیری نهاد زورخانه و ورزش های زورخانه ای عمری بیش از سیصد سال قائل نیستند

بیان مسئله: زورخانه مکانی برای ورزش و تعالی شخصیت در ایران قدیم بوده است. محلی که در پیدایش و چرایی آن ابهام فراوانی وجود دارد. ولی این ابهام مانع به وجودآمدن اشتراکاتی در نظریات مربوط به زورخانه نشده است. کارکردهای فراورزشی زورخانه در اجتماع ایران قدیم، که در تمامی نظریات به آنها توجه شده، باعث اهمیت مضاعف این عنصر مهم در شهر ایرانی می شده است. هدف پژوهش: در این مقاله با هدف بررسی منظرین زورخانه، به نظریات متفاوت مربوط به پیدایش زورخانه پرداخته شده و کارکردهای زورخانه جهت بررسی آن به عنوان منظر، مورد تحلیل قرار گرفته است.روش پژوهش: روش مورد استفاده در این تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و مطالعات اسنادی و کتابخانه ای بر مبنای جمع آوری کتب و مقالات معتبر صورت پذیرفته است.نتیجه گیری: نظریات مختلفی زمان تشکیل زورخانه را در گستره تاریخ ایران، از آیین مهر تا دوران صفویه نسبت می دهند و هرکدام دلایل و نمادهایی را برای این استدلال بیان کرده اند. در بررسی منظرین زورخانه، مشخص شده است که زورخانه دارای کارکردهای متفاوتی مانند محلی اجتماعی برای گردهم آمدن، ترویج و تبلیغ مذهب، تعلیم و تربیت، آموزش و فرهنگ سازی، کمک و حمایت مردم و برگزاری آیین ها و مراسم مختلف علاوه بر ورزش بوده است. مرور این کارکردها می تواند زورخانه را نه به عنوان یک مکان تاریخی بلکه به عنوان یک منظر فرهنگی منحصر به فرد مطرح کند.

زورخانه مکانی است که ارتباط تنگاتنگی با پهلوانی دارد و از ایام کهن محلی برای پرورش مردانی بوده است که در هنگام حمله متجاوزین به کشور در برابر دشمنان ایستادگی نمایند. حضور در زورخانه و شرکت در مراسم آن آداب خاصی دارد و اجرای حرکات ورزشی توسط پهلوانان مستلزم پوشیدن لباس ویژه ای است. این لباس که به تنبان یا تنکه معروف است ویژگی های خاصی دارد و ورزشکاران جهت دریافت آن، باید سلسله مراتبی را طی کنند. پوشاک ورزش زورخانه ای در ایران با وجود سابقه ای کهن و باستانی به روشنی مورد مطالعه جامع قرار نگرفته است. این پوشاک معمولاً از پارچه و چرم تهیه می شود و با نقوش سنتی که ریشه در هنر کهن ایران دارند، تزئین می شود. غالب ترین نقوش تزئینی در آن بته جقه است که در صور گوناگونی ظاهر می گردد و آن را نمادی از سرو دانسته اند. بته می تواند با حفظ هویت گیاه گونگی خود در فرم های دیگری ظاهر گردد که دستاورد هنر و خلاقیت هنرمندان اعصار مختلف است. این نقوش ره آورد آیین ها، اسطوره ها و باورهای مردمان گذشته است که به صورت نمادین بر روی پوشاک ورزش زورخانه جلوه گر می شود. اهداف مقاله: 1. بررسی پوشاک زورخانه ای و تزئینات آن ها 2. بررسی نقوش و نمادها در پوشاک زورخانه ای سوالات: 1. پوشاک ورزش زورخانه شامل چه اجزایی می شود؟ 2. نقوش تزئینی در پوشاک ورزش زورخانه چگونه است و چه مفاهیمی دارند؟ شیوه گردآوری مطالب و داده های مورد استفاده کتابخانه ای، اسنادی و میدانی بوده که با روش توصیفی و تحلیلی به انجام رسیده است.  

ورزش پدیده ای است که همواره دارای تأثیرات اجتماعی و فرهنگی در جوامع انسانی بوده است. چنین تأثیراتی، پرداختن به ابعاد روانشاسی اجتماعی در ورزش زورخانه ای بعلت آمیختن آیین ها و الگوهای رفتار اجتماعی در غالب فرهنگ ورزش زورخانه ای بارزتر می کند. بنابراین، تحقیق حاضر به دنبال واکاوی کارکردهای ورزش زورخانه ای از دیدگاه روانشناسی اجتماعی بود. که با روش کیفی داده بنیاد انجام شد و با استفاده از تحلیل مصاحبه های انجام گرفته با صاحب نظران، در نهایت مدل نظری کارکردهای روانشناسی اجتماعی در ورزش زورخانه ای با چهار مقوله؛ خرده فرهنگ ورزش زورخانه ای، هویت پهلوانی، شبکه های اجتماعی تاثیرگذاری و ویژگی های رهبری شکل گرفت. مطابق یافته ها، در چهارچوب خرده فرهنگ ورزش زورخانه رفتارهای رهبری، الگوهای ارتباطی و انتظارات رفتاری به طور مطلوب پذیرفته شده و سطح بالایی از اعتماد برقرار می شود. که بیانگر این واقعیت است که ورزش زورخانه ای کارکردهای مهمی در عرصه روانشاسی اجتماعی ورزشی دارد که با برنامه ریزی برای بهره برداری از ظرفیت های ورزش ورزخانه ای، می-توان از آنها در سطح جامعه سود برد.