مطالب

ترتیب بر اساس: جدیدترینمرتبط ترین
فیلتر های جستجو: جغرافیای-تاریخی- حذف فیلتر ها
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۱۷۳ مورد.
۱.

واکاوی تاریخی از جغرافیای منطقه شمال شرق ایران و رویکردهای دولت – ملت به قرارداد آخال(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال ۲۴ بهار ۱۴۰۳ شماره ۷۲ ۱۵۵-۱۳۹

کلید واژه ها: جغرافیای تاریخی دولت قاجار معاهده آخال ترکمن ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۰ تعداد دانلود : ۳۴۴
دوره حکومت قاجارها را باید دوران عقد قراردادها، عهدنامه ها و پیمان های متعدد اقتصادی سیاسی و نظامی دانست. توسعه طلبی های ارضی، تجاری و اقتصادی که به وسیله سیاستمداران زیرک دولت های خارجی، با قدرت برتر نظامی بر ایران تحمیل شدند؛ و منافع فراوانی از قِبل این معاهدات و قراردادها عاید این کشورها به خصوص روسیه شد. به دنبال آن تحولات جغرافیایی و تاریخی درسرزمین های ترکمن نشینِ شمال شرق ایران نیز آغاز شد. این مقاله با هدف واکاوی جغرافیای تاریخی منطقه خراسان در شمال شرق و رویکرد دولت – ملت ایران به قرارداد آخال تهیه شده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. داده های تحقیق از طریق اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری شده است. تجزیه و تحلیل مقاله هم با رویکرد کیفی و مبتنی بر اسناد و استدلال صورت گرفته است. نتایج تحلیلی، بیانگر تغییرات ژئوپلیتیکی و مرزی در حوزه شمالی ایران شد. به طوری که طی معاهده آخال بخش هایی از مناطق شمال شرق ایران، ضمیمه کشور روسیه شد؛ و جغرافیای تاریخی ایران در شمال شرق، دستخوش تغییرات سیاسی – اجتماعی و واکنش قوم ترکمن شد؛ در حالی که عکس العملی در میان دولتمردان قاجار به وجود نیامد.
۲.

جغرافیای تاریخی ماکو

نویسنده:
منبع: جغرافیا و روابط انسانی دوره ۶ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۲۲ 349 - 368

کلید واژه ها: ماکو جغرافیای تاریخی روابط انسانی موقعیت جغرافیایی حکومت نیمه مستقل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴ تعداد دانلود : ۳۱
ماکو با نام باستانی شاوارشان و آرتاز، در گوشه شمال غرب ایران، جایگاه ویژه ای در طول تاریخ ایران داشته و در دوره باستان از مناطق مورد درگیری ایرانیان و ارامنه بود. بر اساس روایت منابع ارمنی، سکونت اولیه در منطقه ماکو به دوران مادها بر می گردد. این سرزمین به علت تدفین «تادئوس» از حواریون حضرت عیسی (ع) جایگاه دینی و مذهبی برجسته ای در بین ارامنه جهان دارد. درباره ریشه لغوی ماکو و محدوده آن و نیز پیوستگی های اداری و سیاسی آن با سرزمین ایران، نظرات متفاوتی وجود دارد. مقاله حاضر بر آن است که جغرافیای تاریخی ماکو، وجه تسمیه و حدود جغرافیایی آن را با استفاده از متون تاریخی و جغرافیایی بر پایه روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای بررسی و تحلیل کند. حاصل بررسی های انجام گرفته در این مطالعه نشان می دهد که موقعیت جغرافیایی ماکو تأثیر عمده ای بر حیات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آن داشته است و ابعاد مختلف زندگی مردمان آن تحت تأثیر جغرافیا و واقع شدن در نقطه مرزی آن قرار داشت. ماکو به علت قرار گرفتن در نقطه مرزی سه کشور ایران، روسیه و عثمانی از اهمیت ویژه ای در روابط بین این سه قدرت برخوردار بود و خوانین حاکم بر آن حکومت خودمختاری برای خود تشکیل داده بودند.
۳.

جغرافیای تاریخی بندرها و کناره های ایرانی خلیج فارس با تکیه بر منابع جغرافیایی مسلمانان

نویسنده:
منبع: جغرافیا و روابط انسانی دوره ۶ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۲۲ 529 - 538

کلید واژه ها: جغرافی نویسان مسلمان خلیج فارس بنادر و کناره ها جغرافیای تاریخی حیات اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱ تعداد دانلود : ۳۴
در بررسی موقعیت و جایگاه مناطق مهم و استراتژیک، منابع جغرافیای تاریخی از اهمیت زیادی برخوردار هستند. یکی از مهم ترین مناطق که از دیرباز جایگاه ویژه ای در بین جغرافی نگاران مسلمان داشته، کناره ها و بندرهای شمالی خلیج فارس هست که همواره جزء قلمرو سرزمینی ایران به حساب می آمدند. جغرافی نگاران مسلمان ضمن اشاره به نام دریای فارس، اطلاعات گران بهایی از موقعیت جغرافیایی و حدود، وضعیت اقتصادی و اجتماعی این مناطق به دست می دهند. مقاله حاضر بر آن است که جغرافیای تاریخی بنادر و کناره های ایرانی سواحل خلیج فارس را با استفاده از متون جغرافیایی مسلمانان و بر پایه روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای بررسی و تحلیل کند. حاصل بررسی های انجام گرفته در این مطالعه نشان می دهد که موقعیت جغرافیایی سواحل ایرانی خلیج فارس تأثیر عمده ای بر حیات اجتماعی و اقتصادی این مناطق داشته است و ابعاد مختلف زندگی مردمان آن تحت تأثیر جغرافیا و واقع شدن در کناره های خلیج فارس قرار داشت. همچنین قرار گرفتن در سواحل خلیج فارس باعث رونق اقتصادی و تبادلات فرهنگی گسترده ساحل نشین های ایرانی با مناطق اطراف شده بود.
۴.

بررسی جغرافیای تاریخی محل و جایگاه اصحاب رس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۶ ۸۲-۴۳

کلید واژه ها: عیون اخبار الرضا اصحاب رس جشن های ایرانی نوروز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۲ تعداد دانلود : ۱۹۱
با ورود اسلام به سرزمین ایران و رواج زبان عربی، بسیاری از منابع تاریخی کهن ایرانی در اختیار اعراب قرار گرفت. یکی از این منابع عربی که به بخشی از تاریخ ایران باستان پرداخته، حدیث رس است. هدف از انجام این پژوهش، مطالعه جغرافیای تاریخی داستان اصحاب رس از کتاب عیون اخبار الرّضا است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که مکان رویداد داستان اصحاب رس از کتاب عیون اخبار الرّضا در کجا قرار دارد؟ این پژوهش از نظر هدف نظری و از نظر ماهیت و روش انجام تاریخی - تحلیلی است و اطلاعات و داده های آن به شیوه کتابخانه ای و با ابزار شناسه برداری از منابع اصلی و مکمل تهیه شده است. جامعه آماری این پژوهش، روایت درج شده در منبع عیون اخبار الرضا است که در نهایت با روش کیفی مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش، جغرافیای دقیق و مکان رویداد اتفاق های حدیث رس را ارائه می کند تا اطلاعات دقیق تری از تاریخ ایران باستان در تاریک ترین ادوار آن به دست آید.
۵.

دانش جغرافیای تاریخی عاملی کاربردی در آموزش تاریخ محلی

نویسنده:
منبع: پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی دوره ۵ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۱۸) 39 - 58

کلید واژه ها: تاریخ محلی جغرافیای تاریخی منابع جغرافیایی آموزش روش پروژه محور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰ تعداد دانلود : ۲۴
تاریخ محلی اگرچه موضوع جدیدی نیست و به صورت های مختلف از گذشته های دور تا به امروز وجود داشته است. اما از جهت آموزش و تدریس در دهه های اخیر در بسیاری از کشورها مورد توجه قرارگرفته است. در کشور ما اگرچه آموزش تاریخ محلی در مدارس هنوز در آموزش رسمی وجود ندارد، اما در سرفصل دروس رشته تاریخ و آموزش تاریخ در دوره کارشناسی و ارشد مورد توجه قرار گرفته است.کتب فتوح ، فضائل شهرها، آثار البلاد، صوره الارض، سفرنامه ها و کتب مسالک و ممالک از مهم ترین منابع جغرافیای تاریخی است که در آموزش تاریخ محلی کاربرد زیادی دارد. در این منابع که وجه جغرافیائی آن برجسته تر از جنبه تاریخی آن است درک مکانی سیر حوادث تاریخی به خوبی تعمیق می شود . علاوه براین تاریخ اجتماعی و جامعه شناسی تاریخی دیگر دانش های مرتبط با تاریخ محلی هستند که در پژوهش و آموزش تاریخ محلی باید بدان تکیه کرد. طرح تاریخ محلی به شکل درسی هم می تواند یک فرصت آموزشی برای مطرح کردن درس تاریخ و درگیر کردن دانش آموزان در فرایند یادگیری باشد هم به فهم کردن تاریخ کمک شایانی کند.کاربرد دانش جغرافیای تاریخی در آموزش تاریخ محلی سئوال اصلی مقاله است که برای پاسخ به آن با روش مطالعه روندی و تفسیر منابع جغرافیای پژوهش انجام گرفته است. یافته های پژوهش بیانگر آنست که توجه به جغرافیای تاریخی که موجب تقویت درک مکانی فراگیران می شود و استفاده از روش ها و ابزار خاص پژوهش جغرافیای تاریخی در این آموزش تاریخ محلی موثر است.
۶.

بررسی جغرافیای تاریخی دشت مغستان و عوامل موثر بر شکل گیری و ثبات شهرنشینی در آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای سال ۱۲ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۴۸) 688 - 703

کلید واژه ها: هرمزگان مغستان تمدن شرق هرمزگان کرانه های خلیج فارس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۴ تعداد دانلود : ۹۵
جلگه ی رود میناب و دشت گسترده و آبرفتی مغستان یکی از کهن ترین و دیرپاترین تمدن های جنوب شرقی ایران را در خود جای داده است. این دشت در شرق استان هرمزگان قرار دارد. وجود آب و برخورداری از شرایط راهبردی سبب سکونت و شکل گیری تمدن های بشری در کرانه های این رود شده است. در این دشت محوطه های مختلف تاریخی شناسایی شده که از دوره پیش از تاریخ مسکون بوده است. در بررسی های باستان شناسی شهرهای مهم باستانی در کرانه پس کرانه خلیج فارس کشف و کاوش شده است. یافته ها بسیار خیره کننده بود و چند شهر پیش از تاریخ تا دوره تاریخی در کرانه های رود میناب، از 40 کیلومتری تا نقطه آبریز آن به خلیج فارس کشف شد. در کاوش های انجام شده پیشینه این شهرها به دوره مفرغ در هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح می رسد. علاوه بر یافته های باستان شناسی، نوشته های تاریخی و جغرافیایی نیز به شهرهای مختلفی این ناحیه در بخش های گوناگون و دوره های تاریخی مختلف اشاره نموده اند. در این مقاله تلاش شده است تا با رویکرد توصیفی – تحلیلی و با بهره گیری از روش کتابخانه ای و استفاده از اسناد و متون مرتبط و همچنین بازدید میدانی از تمدن بخش خاوری هرمزگان جایگاه راهبردی این منطقه بررسی و تببین گردید. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که جایگاه راهبردی دشت مغستان به همراه جاری بودن رود میناب در این دشت و گذشتن راه بازرگانی باستانی خلیج فارس به بخش های داخلی کشور از مهم ترین عوامل ثبات تمدن در این دشت است.
۷.

جغرافیای تاریخی از دو منظر: درآمدی بر اهمیت جغرافیای تاریخی پیرامون مسائل تاریخی ایران(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: سیاست پژوهی اسلامی ایرانی سال اول پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ 60 - 80

کلید واژه ها: جغرافیا جغرافیای تاریخی تاریخ ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۱ تعداد دانلود : ۹۴
در نوشتار پیش رو سعی خواهیم کرد تا ضمن ارائه شرحی از «چیستی» جغرافیای تاریخ به این امر بپردازیم که جغرافیای تاریخی در طول سال های اخیر چه تغییراتی را به خود دیده و ،اساساً، آیا آنچه که امروز از مفهوم جغرافیای تاریخی فهم می شود، همان است که در گذشته فهمیده می شد یا خیر؟ از همین روی، در دو بخش سعی خواهیم کرد تا ضمنِ ارائه تعاریفی از جغرافیای تاریخی نزد قدما و معاصران به مقایسه آن ها بپردازیم. فهم جدید از جغرافیای تاریخی که نزد جغرافی دانان آلمانی و انگلیسی وجود دارد، علیرغم تفاوتِ زیادی که فهم قدما از این مقوله داشته، دارای پویایی بسیار فراوانی ست که می تواند عینیتی گسترده را از برای این مفهوم فراهم آورد تا مخاطبان این رشته با مقوله ای کاربردی، علمی، عینی، پویا و فراگیر—در برابر مقوله ای ایستا و ذهنی—سروکار داشته باشند. در نگر ما جغرافیای تاریخی نه مقوله ای ایستا و از یادرفته از برای درک جای نام های جغرافیایی که نظام دانشی بسیار پویاست که کمینه کارکرد آنْ ابراز پاسخی درخور به مسائل مرزی، هویتی و تاریخ ما و گامی مستحکم برای تحکیم مناسبات ملی ایرانیان خواهد بود.
۸.

نگرشی تاریخی بر توصیف جغرافیای تاریخی غرب جهان اسلام

نویسنده:
منبع: دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی سال پنجم آذر ۱۴۰۱ شماره ۵۵ 45 - 79
تعداد بازدید : ۱۲۹ تعداد دانلود : ۱۴۱
جغرافیای جهان اسلام از دیر باز مورد توجه جهان اسلام و بوده و همچنان هست اسلام در قرن چهارم و پنج هجری قمری در اوج قدرت علمی و تمدنی جهان اسلام قرار داشت.در شرق جهان اسلام بسیار حرف زده شده و مقالات وکتابها نوشته شده است اما برای محققیان ودانشجویان و محققان جهان اسلامی برای غرب جهان اسلامی اندکی ناشناخته تر بنظر می رسد لذا بران شدیم تا گوشه ای از تمدن بزرگ اسلامی که در غرب و شمال آفریقا گسنرده شده بودند را بررسی کنیم بعد از مصر مغرب الادنی و مغرب الاوسط و مغرب الاقصی و همچنین بعد ها اندلس اسلامی گرچه در بعضی از نقاط مهم و باارش بومیان ان منطقه با مسلمانان حتی علویان همسو شدن و برای رسیدن به حکومت قدرتمند تلاش کردن و لذا شناخت تمدن و تاریخ سیالسی بدون اطلاعات جغرافیایی تاریخ مقدور نیست در این نوشتار تا حدودی بر این مفاهیم و تاریخ آن منطقه کمکی کرده باشیم.
۹.

نقش جغرافیای انسانی قزوین در مناسبات ایران و شبه قاره هند (متون ادبی – تاریخی فارسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) دوره ۱۴ تابستان ۱۴۰۱ شماره ۵۲ 240-267

کلید واژه ها: ایران شبه قاره جغرافیای قزوین روابط فرهنگی – تاریخی متون ادبی - تاریخی فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۸ تعداد دانلود : ۱۲۸
قزوین شهری رجال پرور در طول تاریخ بعد از اسلام بوده است. تا زمان تیموریان و ایلخانان، این شهر و مناطق تابعه آن گریزگاه فراریان سیاسی و متهمان مذهبی بود. موقعیت جغرافیایی شهر سبب گردید از همان ابتدای حاکمیت صفویان، مورد توجه شاه اسماعیل و شاه تهماسب قرار گیرد. شاه تهماسب بنا به دلایل مختلف آن را به پایتختی برگزید. باتوجه به اینکه ابعاد فرهنگی – اقتصادی هر شهری تابع مرکزیت سیاسی آن است، بنابراین تمرکز حکومت و قدرت سیاسی در قزوین بر شرایط این شهر بسیار تأثیرگذار بود. بعد از انتقال پایتخت به اصفهان، قابلیت اقتصادی شهر رو به تنزل نهاد اما همچنان نقش سیاسی و فرهنگی خود را حفظ نمود. این در حالی است که به خاطر وجود علمای مذهبی، شاعران و نویسندگان و رجال صاحب منصب قزوین، نقش کلیدی در روابط فرهنگی – سیاسی و اقتصاد با خارج بخصوص شبه قاره ایفا می کرد و هم رجالی را از شهرهای دیگر جذب می نمود. در عین حال عواملی چون رسمی شدن مذهب تشیع، فشار مذهبی (تعصب) و قدرت سیاسی این خطّه، مهم ترین دلایل و بسترساز روابط فرهنگی – سیاسی ایران و دولت های خارجی بخصوص شبه قاره در این عصر بوده است. همچنین به دلیل روح تسامح مذهبی حاکم بر دربار هند نسبت به مهاجرین، هریک از آن ها نیز حلقه های فکری و فرهنگی بین ایران و سرزمین هند شدند. از سوی دیگر روابط و تعاملات تنگاتنگ سرزمین های ایران و هند در طول تاریخ، خود شاهد دیگری بر این مدعا است؛ به خصوص اینکه زبان و ادبیات فارسی در زمان تیموریان و مغولان ایران و هند از چنان حرکت و اقتداری برخوردار گردید که کلیه گزارش ها و مکاتبات حکومتی هند می بایست در کنار زبان بومی هند به فارسی نوشته می شد و شاعران هندی عهد تیموری در هندوستان غالباً دو زبانه بودند. همین امر سبب تشویق بومیان شبه قاره به فراگیری زبان فارسی گردید و به گواهی شواهد تاریخی، لغات فارسی در اغلب این نقاط، هماهنگ و هم رنگ واژه های بومی هندی شدند. روش پژوهش در این مقاله توصیفی – تحلیلی (کتابخانه ای) می باشد.
۱۰.

جغرافیای تاریخی کاث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علم و تمدن در اسلام سال سوم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱۲ 31 - 48

کلید واژه ها: کاث خوارزم جرجانیه (گرگانج) علم تمدن و آل عراق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۹ تعداد دانلود : ۱۱۸
کاث، شهری واقع در شرق رود جیحون، قصبه خوارزم و پایتخت باستانی و نخستین مرکز سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منطقه خوارزم محسوب می شد. این شهر به همراه جُرجانیه (گُرگانج، اورگنج)، ایالت خوارزم را به یکی از کانون های درخشان تمدن اسلامی در شرق جهان اسلام بدل کردند. کاث در قرون اولیه اسلامی شهری مهم محسوب می شد، ولی به تدریج از اهمیت و جایگاه آن کاسته شد و جرجانیه جای کاث را به عنوان کرسی خوارزم گرفت. اینکه عوامل رونق و اهمیت کاث چه بود و چرا اعتبار و نقش را از دست داد مسئله ای است که این مقاله در پی بررسی آن است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی، و با تکیه بر منابع کتابخانه ای است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که از دیرباز کاث، به دلیل مرکزیت ولایت خوارزم، شهری معتبر و پر رونق بود. بازارهای آباد و دادوستد وسیع با ترکان نشان رونق تجاری این شهر، و فراوانی عالمان و دانشمندان نشان رونق علمی آن، به ویژه در دوران حکومت خاندان دانش دوست آل عراق بر این سرزمین، بود. شکوفایی کاث تا سده چهارم هجری نپایید و از این زمان بر اثر طغیان های مکرر رود جیحون و خرابی بخش هایی از کاث، و مهم تر از آن رونق جُرجانیه (به عنوان مرکز جدید خوارزم)، کاث از اهمیت و اعتبار افتاد و رو به انحطاط نهاد.
۱۱.

مطالعه بینامتنی جغرافیای تاریخی مکان رویداد گذر سیاوش از آتش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۲۵) 3-44

کلید واژه ها: شاهنامه سیاوش گذر از آتش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۵ تعداد دانلود : ۹۳
شاهنامه یکی از مهم ترین سروده های حماسی جهان است. داستان سیاوش و گذر او از آتش یکی از زیباترین داستان های شاهنامه فردوسی است. در دوران معاصر با وجود پژوهش های گسترده در خصوص شاهنامه، پژوهش های اندکی در زمینه جغرافیای تاریخی آن صورت گرفته است. هدف از انجام این پژوهش شناسایی مکان رویداد گذر سیاوش از آتش از منظر جغرافیای تاریخی است. سؤال اساسی این پژوهش آن است که مکان گذر سیاوش از آتش بر طبق اسناد و مدارک مکتوب کجا قرار دارد؟ روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی تحلیلی، با رویکرد تطبیقی است و روش جمع آوری اطّلاعات، کتابخانه ای و میدانی است. جامعه آماری این پژوهش بر اساس منابع مکتوب با استفاده از روش تجزیه وتحلیل محتوای کیفی از منابع مکتوب تاریخی، جغرافیای و ادبی، انتخاب شده است. با بازدید میدانی، جغرافیای صحیح از میان مکان های معرّفی شده، انتخاب و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است تا درستی آن ازنظر منابع مکتوب سنجیده شود. درنهایت با مقایسه این مکان خاص با منابع کهن تاریخی، میزان دقّت و صحّت آن به بوته آزمایش گذاشته شده تا هرچه دقیق تر محلّ احتمالی گذر سیاوش از آتش بر اساس منابع مکتوب و مکمّل معرّفی گردد. نتایج حاصل از این پژوهش، جغرافیای دقیقی از محلّ احتمالی گذر سیاوش از آتش را براساس منابع مکتوب ارائه داده است که با منابع تاریخی و جغرافیایی و ادبی و باستان شناسی هم خوانی و هماهنگی دارد.
۱۲.

گونه شناسی مدارس سنتی ایران براساس جغرافیای تاریخی (مطالعه موردی: مدارس جغرافیای تاریخی خراسان و اصفهان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معماری و شهرسازی ایران دوره ۱۳ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۳ 375 - 390

کلید واژه ها: مدرسه گونه شناسی جغرافیای تاریخی خراسان اصفهان طرح معماری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۰ تعداد دانلود : ۷۱
مدارس، یکی از مهمترین بناهای ادوار تاریخ هنر و معماری ایران محسوب می شوند. از شاخص ترین نمونه های آن ها می توان به مدارس دوره ی اسلامی اشاره کرد؛ که مطالعه و تحقیق برروی کالبد و طرح معماری آن ها در بازشناسی هویت این ابنیه تاریخی گامی موثر است.تاکنون مطالعات گوناگونی در زمینه گونه شناسی مدارس سنتی ایران انجام گرفته است، لیکن ارزیابی مصادیقی از دو حوزه جغرافیای تاریخی مشخص در یک مطالعه ی تطبیقی، وجه مشخصه این پژوهش است. جغرافیای تاریخی، در کنار عواملی همچون شیوه های ساخت و دستاوردهای معماری ادوار مختلف، یکی از مولفه های مهم ابنیه تاریخی است که توجه به آن برای شناسایی هویت معماری آن ها لازم است. اما در پژوهش های تاریخ معماری ایران کمتر به این رویکرد توجه شده است. هدف این مقاله گونه شناسی مدارسی است که در دو حوزه جغرافیای تاریخی خراسان و اصفهان قرار گرفته اند. این مسئله با طرح این پرسش محقق می شود که آیا مدارس واقع در یک جغرافیای تاریخی از یک الگوی مشخص در ویژگی های کالبدی پیروی می کنند؟ بدین منظور ابتدا به تبیین مفهوم جغرافیای تاریخی، معرفی جغرافیای تاریخی ایران و به ویژه دو حوزه ی خراسان و اصفهان پرداخته شده است. از آنجایی که این تحقیق از نوع کیفی است، پس از شناسایی مدارس، تعدادی از مدارس هریک از دو حوزه ی مذکور بصورت هدفمند انتخاب شدند و در روندی استقرایی و به روش توصیفی- تحلیلی بررسی و تحلیل شدند. نتایج حاصل نشان می دهد باتوجه به وجود ویژگی های مشترک زیاد در میان مدارس حوزه ی جغرافیای تاریخی خراسان بزرگ، می توان یک الگوی مشخص برای آن تعریف نمود. این الگو شامل موقعیت و تعداد برخی عناصر معماری نظیر مدرس ها، برجک های برروی محیط خارجی بنا، پله ها، تالارها، دستگاه ورودی و همچنین تعداد محورهای تقارن و سلسله مراتب فضاهای دستگاه ورودی است. اما در بین مدارس حوزه ی اصفهان، با وجود تنوع زیاد الگوها، الگوی واحدی نمی توان یافت.
۱۳.

نرم افزار جغرافیای جهان اسلام 2 و نقش آن در مطالعات و پژوهش های تاریخی

نویسنده:
منبع: ره آورد نور سال بیست و یکم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۷۹ (پیاپی ۹۶) 44-53

کلید واژه ها: جغرافیا تاریخ جهان اسلام نرم افزار جغرافیای جهان اسلام تاریخ پژوهی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۹ تعداد دانلود : ۶۵
شناخت وضعیت جغرافیایی جهان، به ویژه جهان اسلام و آگاهی از اوضاع و احوال سرزمین ها، نقشه های آنها، راه ها و اماکن کشورهای اسلامی، نقش بسزایی در فهم بهتر و دقیق تر تاریخ و چگونگی برداشت پژوهشگران از متون علمی، تاریخی و اسلامی دارد.ازاین رو، دیجیتالی کردن منابع و متون معتبر در زمینه جغرافیای جهان اسلام، گامی بلند و مؤثّر در سامان دهی تحقیقات علمی و تسهیل دستیابی به مطالب مورد نظر این حوزه به شمار می رود و مسیر پژوهشگران این حوزه را به گونه ای شایسته هموار می سازد.نرم افزار «جغرافیای جهان اسلام 2»، دومین نسخه از این برنامه است که به همّت پژوهشگران مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، به مرحله تولید و عرضه به جامعه علمی کشور رسیده است.در این برنامه، سعی بر آن بوده است تا مجموعه ای از منابع کهن و جدید مربوط به رشته های تاریخ و جغرافیا، شامل موضوعاتی از قبیل: مسالک، ممالک، مزارات دانشمندان، سفرنامه ها، معاجم جغرافیایی و نقشه ها گردآوری شود که در نهایت، با تلاش های فراوان مسئولان و همکاران پژوهشی و فنی، در قالب کتابخانه ای دیجیتالی تولید و عرضه شده است.
۱۴.

روش پژوهش و آموزش در جغرافیای تاریخی از منظر دانش تاریخ

نویسنده:
منبع: پویش در آموزش علوم انسانی سال ششم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۲۳) 57 - 70

کلید واژه ها: جغرافیا روش پژوهش و آموزش جغرافیای تاریخی توصیفی جغرافیای تاریخی تحلیلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۱ تعداد دانلود : ۹۰۶
جغرافیای تاریخی اصطلاحی است که در دو دانش جغرافیا و تاریخ به کار می رود اما جغرافی دانان و مورخان تلقی یکسان از آن ندارند. پژوهشگران عرصه جغرافیا با توجه به تعریف خود از جغرافیای تاریخی مشغول انجام تحقیقاتی هستند که از حیث موضوع، هدف و نتیجه با آنچه مورخان از جغرافیای تاریخی انتظار دارند بسیار متفاوت است. مبانی نظری و روش-شناسی پژوهش در جغرافیای تاریخی برای جغرافی دانان امری واضح است، در حالی که مورخان با وجود پژوهش و آموزش در این حوزه مطالعاتی، درگیر آنارشی روشی هستند؛ به گونه ای که بسیاری از تحقیقاتی که نام جغرافیای تاریخی را بر خود نهاده اند در شمار تاریخ محلی محسوب می شوند. مسأله پژوهش پیش رو بازتعریف جغرافیای تاریخی بر مبنای تلقی مورخان و مقایسه میان رشته ای آن با تلقی جغرافی دانان از این حوزه معرفتی است تا بر این اساس بتوان یک روش پژوهش و آموزش منسجم جغرافیای تاریخی از منظر دانش تاریخ ارائه داد. این مقاله کوشیده است با روش تحلیلی، یک چهارچوب نظری معین برای حوزه مطالعاتی جغرافیای تاریخی در رشته تاریخ تبیین و پیشنهاد نماید. نتیجه این بررسی نشان می دهد که با عنایت به پژوهش هایی که در حوزه دانش تاریخی به نگارش درآمده اند و عنوان جغرافیای تاریخی بر خود نهاده اند؛ می توان آن ها را به دو سطح «توصیفی» و «تحلیلی» تقسیم نمود و روش تحقیق و تدریس در هریک از گونه های مزبور را صورت بندی کرد.
۱۵.

بررسی مؤلفه های پدیدارشناختی یوهانی پالاسما در بستر جغرافیای تاریخی مکان (نمونه موردی: میدان حسن آباد)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای سال ۱۲ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۴۵) 774 - 793

کلید واژه ها: پدیدارشناسی ادراک چند حسی یوهانی پالاسما میدان شهری میدان حسن آباد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۱ تعداد دانلود : ۱۰۷
نگرشِ کیفی به معماری و فضاهای کالبدی شهر به عنوان یک مقوله میان رشته ای عمدتاً محصول کار فکری خلاقانه و دانش یک فرد یا یک گروه با تخصص یکسان همچون طراحی نیست. با توجه به این که معماری و شهرسازی معاصر، با نتایجِ ناامیدکننده و غیر صمیمانه ای از حس زدایی ارتباط انسان با واقعیت پیش می رود، تأکید بیش ازاندازه بر ابعاد ذهنی و مفهومی، به نابودی ماهیت فیزیکی و حسی معماری می انجامد. گفتمان پدیدارشناسانه برآمده از یک تجربه معمارانه است که به پتانسیل های مکان در توجه هم زمان به ذهن و بدن مخاطب بستگی دارد که به تجربه آگاهانه معنا بخش منجر خواهد شد. این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال است که اندیشه های پالاسما در تجربه مکان که از طریق مشارکت همه ی حواس در فرآیند ادراک، مرکزیت تن در دریافت محیط حاصل می شود،.بر اساس چه مؤلفه هایی شکل می گیرد؟ و آیا خوانش این مؤلفه ها در تجربه حضور در یک میدان شهری(حسن آباد) قابل روایت است؟ برای پاسخ به این سؤال از روش پدیدارشناسی و بر اساس الگوی ماکس ون منن و همچنین با روش کدگذاری آزاد، محوری و گزینشی استفاده شده است که بر اساس آن از طریق مشاهده و مصاحبه نیمه ساختاریافته و باز با 30 نفر از مشارکت کننده ها انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که اولویت ادراک حسی، هسته مرکزی تجربه ما و فهم ما از جهان است تا تجربه ای ژرف از فضا و زمان و معنای معمارانه را کسب کند تا گسترش معماری ابژه گرا به معماری حاصل از کیفیات تجربیِ حاصل از بدن و سیستم های حسی اش تبدیل شود.
۱۶.

نخل و خرمایِ فارس در سده های نخستین اسلامی از منظر جغرافیای تاریخی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال سیزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۵۱) 39 - 54

کلید واژه ها: فارس نخل خرما جغرافیای تاریخی سده های نخستین اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۱ تعداد دانلود : ۱۹۲
نخل در حکم یکی از درختانِ مشهور مناطق گرمسیری فارس، در سده های نخستین اسلامی در کانون توجه مردم این خطه بود؛ پس پرورش آن و تولید خرما از مشاغل عمدۀ کشاورزان و باغداران این منطقه بود. نخل داری در جایگاه یکی از عرصه های تعامل مردم فارس با محیط گرمسیری آن در سده های یادشده، موضوعی است که تاکنون چندان واکاوی نشده و تنها در برخی از آثار تألیفی، به شکل کلی به آن توجه شده است. بر این اساس، پژوهش حاضر حول این پرسش سامان یافته است: از منظر جغرافیای تاریخی، در این دوران معیشت وابسته به نخل در چه زمینه هایی از حیات مردم فارس نمود پیدا کرده بود؟پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با مراجعه به منابع کتابخانه ای و بررسی میدانی در برخی مناطق دارای نخلستان و سازه های مرتبط با آبیاری نخل در فارس فراهم شده است. یافته های پژوهش از تعامل مردم گرمسیر فارس با جغرافیای محل سکونت خود، در ایجاد نخلستان های متعدد و استفادۀ فراوان از این درخت حکایت می کند. نخل و خرما در شکل گیری الگوهای زیستی سازگار با گرمسیر فارس همچون معماری، صنایع دستی، تغذیه، صادرات و پیدایش واژه های فراوان در ادبیات این منطقه نقش مهمی ایفا کرده و نزد مردم این خطه، جایگاه ویژه ای داشته است.
۱۷.

تداوم ارزش های جغرافیای طبیعی در عرصه حفاظت از میراث معماری شهر(مورد پژوهی: میراث معماری شهر تاریخی چغازنبیل)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای سال ۱۲ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۴۵) 571 - 587

کلید واژه ها: ارزش های مکانی جغرافیای طبیعی میراث شهری شهر دوراونتاش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۷ تعداد دانلود : ۹۸
توجه به تأثیرگذاری جغرافیای طبیعی بر اندیشه انسان برای خلق کالبد معماری،که ارزش های مکانی را شکل می دهند، در عرصه حفاظت از میراث معماری شهر ضروری است و باید در برنامه ریزی های شهری نیز به آن توجه شود. ضعف در شناخت و تبیین این ارزش ها، سبب از دست رفتن محیط طبیعی اثرگذار و یک پارچگی میراث معماری با زمینه اش می شود. از سوی دیگر، برای حفاظت از میراث معماری شهر، علاوه بر شناسایی تمامی ارزش های مرتبط، تداوم این ارزش ها در بستر زمان نیز ضروری است که تاکنون علی رغم تأکید پژوهش گران حفاظت بر اهمیت آن، به شناخت و چگونگی آن پرداخته نشده است. این پژوهش با هدف ارتقاء دانش ارزش گذاری و توسعه نگاه ارزش محور در عرصه حفاظت از میراث معماری، به دنبال احصاء ارزش های مکانی برای تکمیل طبقه بندی موجود و شناسایی مؤلفه های مفهوم «تداوم» برای دست یافتن به چگونگی استمرار این ارزش ها است. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و راهبرد استدلال منطقی و به روش موردپژوهی، ابتدا با بازخوانی متون و نظریه های مرتبط، به تدقیق مفاهیم «ارزش های مکانی» و «تداوم» در میراث معماری پرداخته است و سپس با تحلیل داده ها، مؤلفه های «تداوم»، «شاخص های ارزش مکانی» و ابعاد احصاء آن ها را به عنوان یافته های پژوهش استخراج و برای تدوین چارچوب مفهومی به کار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که ارتباط میان سه شاخص «جغرافیای طبیعی»، «اندیشه ساخت» و «کالبد ساخته شده»، ارزش های مکانی را شکل می دهد که می توان آن ها را در چهار بعد منظر، ساختار، عملکرد و معنا شناسایی نمود.
۱۸.

اهمیت بهره گیری از متون جغرافیای تاریخی و سفرنامه ها برای شناخت جایگاه شهر همدان در دوران اسلامی

نویسنده:
منبع: پژوهش در آموزش تاریخ دوره دوم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۵) 7 - 23

کلید واژه ها: همدان تمدن اسلامی جغرافیای تاریخی بافت شهری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۹ تعداد دانلود : ۱۴۸
شهر همدان به لحاظ ویژگی های منحصر به فرد اقلیمی و ساختار شهری، از دوران پیش از اسلام، همواره به عنوان یکی از شهرهای شاخص در ناحیه غرب ایران به حساب می آمده است. استقرار اعراب و خاندان های گوناگون در طول سده های اسلامی در نواحی مختلفی از همدان، منجر به ایجاد تغییر و تحولات عمده ای در بافت شهری گردید. پیرامون تغییر و تحولات و توسعه بافت شهری همدان اسناد تاریخی، جغرافیایی و اجتماعی مهمی از دوران اسلامی برجای مانده است. حال این پرسش مطرح می گردد که آیا متون تاریخی قادر خواهند بود تا زمینه ها، دلایل و فرآیند، توسعه شهر در طی دوران اسلامی را روشن سازند؟ آیا با اتکا به اطلاعات تاریخی می توان چگونگی سازمان فضایی این شهر در روزگار اسلامی و در زمان انتقال به دورە قاجار را معلوم داشت؟ بر مبنای پرسش های فوق، هدف پژوهش حاضر، بررسی تداوم حیات در بافت شهری همدان است. در  این مقاله با بهر ه مندی از روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به متون جغرافیایی و تاریخی، حیات شهر همدان را مورد ارزیابی قرار می دهیم تا بتوان با بررسی دلایل جغرافیای طبیعی و بافت کهن شهری، شاخص تداوم حیات این شهر کهن را نمایان سازیم
۱۹.

جغرافیای تاریخی منطقه ارمنیه از منظر مورخان و جغرافی دانان مسلمان (از قرن اول تا نهم هجری قمری)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: برنامه ریزی فضایی سال یازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۴۰) 27 - 46

کلید واژه ها: ارمنیه جغرافیای تاریخی جغرافی دانان مسلمان مورخان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۲ تعداد دانلود : ۲۰۶
طرح مسئله: منطقه ارمنیه با وسعتی حدود 30 هزار کیلومترمربع در شمال غرب فلات ایران در منطقه قفقاز جنوبی میان دریای سیاه و خزر و در مرز آسیا و اروپا قرار دارد. این سرزمین امروزه حدود و قسمت های جغرافیایی مشخصی دارد، اما در متون جغرافیایی و تاریخی متقدم به گونه ای متفاوت معرفی شده است. سرزمین کنونی ارمنیه (ارمنستان) شامل مناطق گرجستان در شمال، خانات ایروان در مرکز، خانات نخجوان در جنوب و خانات قره باغ در جنوب شرق است که در پاره ای از آثار مورخان و جغرافی دانان مسلمان از آنها یاد و در این آثار برای هر منطقه نام خاصی بیان شده است.هدف: هدف پژوهش حاضر، بررسی جغرافیای تاریخی منطقه ارمنیه از منظر مورخان و جغرافی دانان مسلمان از قرن اول تا نهم هجری قمری است؛ یعنی دورانی که در آن بیشترین کتاب ها و تألیفات تاریخی و جغرافیایی ضبط و نگارش شده است.روش: روش و رویکرد این پژوهش، بنیادی و ازنظر روش شناسی، توصیفی تحلیلی و برمبنای شیوه مطالعه منابع دسته اول کتابخانه ای است.نتایج: نتایج و یافته های این پژوهش نشان می دهد جغرافیای تاریخی ارمنیه، وجه تسمیه و حدود جغرافیایی این سرزمین برپایه متون تاریخی و جغرافیایی متقدم، گاه به شکلی متفاوت با وضعیت فعلی این سرزمین آورده شده است.در پژوهش حاضر برای نخستین بار به شکلی مبسوط جغرافیای تاریخی منطقه ارمنیه به مثابه منطقه ای مهم و سوق الجیشی، ازلحاظ تاریخی بررسی شده است؛ منطقه ای که طی تاریخ چند هزارساله خود ازلحاظ جغرافیایی و مذهبی، محل مناقشه قدرت ها و دولت های هم جوار خود بوده است.
۲۰.

کاربرد جغرافیای تاریخی در آموزش تاریخ (مطالعه موردی: جغرافیای تاریخی کردستان در دوره مغولان)

نویسنده:
منبع: پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی دوره دوم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۴) 47 - 71

کلید واژه ها: جغرافیای تاریخی آموزش تاریخ کردستان مغولان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۰ تعداد دانلود : ۲۱۹
جغرافیای تاریخی، پژوهشی میان رشته ای تاریخ و جغرافیا است. بررسی تأثیرات محیط جغرافیائی بر وقایع تاریخی، سیر تکامل حکومت ها و تحولات مرزی موضوع اصلی این علم است. جغرافیای تاریخی که بر مکان به عنوان یکی از ارکان علم تاریخ تأکید دارد در آموزش تاریخ کاربرد زیادی دارد. نقشه ها و کتاب های جغرافیایی و تاریخی، تاریخ های محلی، آثار باستانی، بناها و عکس های تاریخی به صورت مواد جغرافیای تاریخی مورد استفاده قرار می گیرند. بازساخت چشم اندازهای گذشته که از اهداف مهم جغرافیای تاریخی است در یادگیری تاریخ بسیار مهم و کاربردی است. یکی از روش های پژوهش در جغرافیای تاریخی متمرکز ساختن موضوع مطالعه بر محدوده و منطقه جغرافیایی کوچک و عمق بخشیدن به آن در گستره زمانی می باشد. با این رویکرد و براساس شواهد تاریخی به عنوان بحثی برای عینیت بخشیدن به موضوع کاربرد جغرافیای تاریخی در آموزش تاریخ، کردستان به عنوان مقوله ای جغرافیائی و تاریخی مورد توجه قرار گرفته و تحولات جغرافیای تاریخی آن در دوره مغولان (قرن 7هجری) بررسی شده است. سئوالاتی که در این پژوهش مطرح می شود این است که: جغرافیای تاریخی چه کاربردی در آموزش تاریخ دارد؟ و جغرافیای تاریخی کردها در دوره مغولان چه تحولاتی یافته است؟ برای پاسخ به این پرسش ها با روش پژوهش تاریخی و شیوه توصیفی- تحلیلی این نتیجه حاصل آمد که جغرافیای تاریخی کردستان در دوره مغولان تحولات اجتماعی و سیاسی مهمی را تجربه کرده است و پرداختن به جغرافیای تاریخی در آموزش تاریخ موجب عینی شدن درس تاریخ و گسترش درک فراگیران از مباحث تاریخی می شود.

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان