مطالعات ایران شناسی

با نگاهی به میراث مکتوب ایران می توان گفت که ایرانیان از دیرباز تاکنون اعراب را با عنوان «تازی » یا «تازیان » خطاب و از زبان عربی با عنوان «زبان تازی » یاد کرده اند. با این حال مشخص نیست که چرا و از چه زمانی اعراب را با نام تازی مورد خطاب قرار داده اند. یا آنکه چرا تعاریف واژه تازی و دلایل انتخاب این نام برای اعراب متفاوت و گاه مغایر یکدیگر هستند. این مقاله بر آن است تا با تکیه بر روش اسنادی تحلیلی به بررسی و ریشه یابی این واژه سره فارسی و چرایی اطلاق آن بر اعراب در متون مختلف تاریخی، لغوی و دینی بپردازد. یافته های پژوهش بیانگر وجود یک باور اسطوره ای و دینی در نزد ایرانیان باستان است مبنی بر آنکه «تاز » نیای بزرگ عرب ها بوده و به این سبب واژه «تازی » بر ایشان و زبانشان اطلاق گردیده است.

کاخ گلستان از گنجینه های معماری دوره قاجار در ارگ تهران به شمار می رود. قسمت اندرونی این کاخ با تلفیق معماری سنتی ایرانی و غربی بنا شده است. مسئله پژوهش حاضر آن است که معماری عمارت های اندرونی کاخ گلستان در سیر تاریخی خود چه تغییراتی داشته اند و تحولات فضایی و کالبدی عمارت های این کاخ چگونه حاصل شده است. با بررسی توصیفی- تحلیلی منابع مکتوب مانند روزنامه ها، کتاب ها، خاطرات و عکس های آلبوم خانه سیر تاریخ احداث، تخریب و تغییرات عمارت های اندرونی کاخ گلستان ترسیم شده است. یافته های این پژوهش حکایت از تغییرات گسترده در ساختار معماری اندرونی این کاخ دارد، به طوری که در گذر زمان حتی شکل ایوان ها، پلکان ها و ستون های آن نیز دچار تغییراتی شده است.

چادرشب یکی از بافته های بومی گیلان است که در زبان محلی به آن «چاشو » می گویند. این نوشتار تلاش دارد با بررسی نام و تحلیل نشانه های «ماه گُل ها » در چادرشب های منقوش گیلان به تفسیر مفاهیم نهفته در پس این نقش ها بپردازد. چهار نقش مورد پژوهش در این مقاله عبارتند از: ماهِ اُریب، شاخ ماه، ماه مَعجَری و ماه صندوقچه. با توجه به قدمت بافت چادرشب در منطقه، پرسش اصلی این پژوهش آن است که این نشانه ها به چه مفاهیم و باورهایی اشاره می کنند. در همین راستا برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شده و تحلیل داده ها به صورت کیفی انجام گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که نقوش ماه گُل در چادرشب گیلان نشان از مفاهیمی اغلب زنانه و مرتبط با برکت و فزونی باروری دارد و غالباً برگرفته از مفاهیم اسطوره ای ایران باستان و باورهای مردم منطقه گیلان دارد.

عصر ساسانی (651 - 224 م) یکی از پررونق ترین و طلایی ترین دوره ای فرهنگ، هنر و معماری در تاریخ ایران است که آثار معماری و شهرسازی آن با گذر بیش از 1500 سال در گوشه و کنار این سرزمین مشاهده می شود. تعداد آثار تاریخی به جای مانده از این دوره نسبت به دوره های پیشین نشان از پیشرفت فعالیت های عمرانی مانند ایجاد شهرها، قلعه ها، پل ها و سدها دارد. در این پژوهش سعی شده تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی شهرهای ساسانی استان فارس بر اساس شکل هندسی، نوع معماری و شهرسازی دسته بندی شوند. یافته های پژوهش نشان می دهد که آنچه در خصوص این شهرها اهمیت داشته، هندسه منظمی بوده که حکایت از طراحی، برنامه ریزی و نقشه های دقیق برای ساخت این شهرها دارد. شهرهای اردشیرخوره و دارابگرد به عنوان شهرهای مدور، شهر بیشاپور به عنوان شهر مستطیل شکل، و شهر استخر به عنوان شهر نامنظم معرفی، تقسیم بندی و بررسی شده اند.

باستان شناسی پیش از تاریخ به ویژه دوران مس و سنگ غرب ایران، برای مدت طولانی به دو حوزه مهم فرهنگی به نام های حوزه شمال غرب و زاگرس مرکزی محدود می شد. همچنین اطلاعات چندانی از فرهنگ های نواحی مابین آنها که عموماً در محدوده امروزی کردستان در غرب کشور قرار داشته است، در دسترس نبود. اما در نتیجه بررسی ها و کاوش های باستان شناختی اخیر، اطلاعات بیشتری در این حوزه در دسترس قرار گرفته است. محوطه ها و آثار زیادی از دوران مس و سنگ در کردستان شناسایی و کاوش گردیده که حد و مرز پهنه های فرهنگی تعریف شده در باستان شناسی غرب ایران را با چالش مواجه ساخته است. مواد فرهنگی به دست آمده از محوطه های دوره مس و سنگ استان کردستان مشابهت هایی را با داده های مناطق همسایه خود در شمال و جنوب ایران داشته و نشان از تعلق آنها به یک پهنه فرهنگی واحد است. با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، مقاله حاضر از طریق بررسی محوطه های دوران مس و سنگ استان کردستان در سه دوره قدیم، میانی و جدید سعی در مشخص کردن جایگاه این منطقه در مطالعات دوره مس و سنگ غرب ایران دارد.

الفبای آوانگاری بین المللی بر پایه الفبای لاتین ساخته شده است و برای نشان دادن حالت های بیانی در زبان شفاهی مانند واج و آهنگ جمله کاربرد دارد. هر کدام از نمادهای الفبای آوانگاری بین المللی از دو عنصر اصلی حروف و تفکیک کننده ها تشکیل شده است. آوانگاری تفصیلی یکی از انواع راه های ثبت دقیق صداهاست. این نوع آوانگاری سبب می شود تا فرد بتواند آثار ادبی هر منطقه را که مکتوب نشده به زبان مادری یا گویش اصلی آن منطقه بخواند. از این روی، هدف از پژوهش حاضر بررسی کارآیی استفاده از آوانگاری تفصیلی در حفظ و ماندگاری ادبیات شفاهی مازندران است. این پژوهش از طریق پیاده سازی دو نمونه از ادبیات شفاهی مازندران از روی نوار و آوانگاری به روش تفصیلی انجام گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که آوانگاری تفصیلی از طریق ثبت زبان گفتار سبب ماندگاری گویش ها و لهجه های مناطق گوناگون در طول زمان خواهد شد.