مطالعات ایران شناسی

سرزمین باستانی هند با ویژگی های منحصر بفرد و تنوع جغرافیایی و نژادی خود، گهواره یکی از کهن ترین تمدن های جهان باستان بوده که نقش مهمی در تاریخ فرهنگ بشریت ایفا کرده است. این تمدن در طول تاریخ همواره رابطه ای بسیار نزدیک و تنگاتنگ با تمدن باشکوه غربی خود یعنی ایران داشته و بدون شک تمدن و فرهنگ ایرانی، پررنگ ترین نقش را در شکل گیری تمدن هند داشته است. این ارتباط و تبادلات هنری و فرهنگی به اندازه ای است که اگر پژوهشگری با فرهنگ و هنر ایرانی آشنا نباشد، قادر به مطالعه دقیق و جامع فرهنگ و هنر هندوستان نخواهد بود. پس از مهاجرت آریائیها و ظهور مکتب هندوئیسم در هند و زرتشتی گری در ایران، شاهد شباهتهای بسیار زیادی در آئین های باستانی دو کشور و متون مقدس اوستایی و وداها هستیم. در حوزه هنر و معماری نیز در سلسله مائوری هندوستان، شاهد تکرار الگوهای معماری و نقوش هنری و مفاهیم بکار رفته در معماری هخامنشی هستیم. در کنار این تأثیرات معماری، رایج شدن سبک کتیب هنگاری بر روی صخره ها و ستونها در هندوستان توسط آشوکا، به نوعی تداعی کننده این سنت در فرهنگ هخامنشی است؛ چنانکه می توان گفت نوع ستونها و سبک معماری ایجاد شده در هندوستان طی قرون سوم و چهارم پیش از میلاد کاملاً متأثر از هنر و معماری هخامنشیان است.

در دوره صفویه برخی از وجوه ساختاری و عملکردی مناصب اجرایی کشور دگرگونی هایی را از سر گذرانید و در این میان، شماری از آن مناصب به منظور اثربخشی بیشتر در مأموریتهای اداری، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مربوط توسعه و تکامل یافت. در این دوره، در نتیجه برخی دگرگونی های ساختاری و عملکردی، نقش و عملکرد اداری و سیاسی آنها به همراه منزلت و جایگاه اجتماعی شان تحول یافت. الگوی ساختار و عملکرد ساختار اداری- مالی که در دوره صفویه ظاهر شد، در ادوار بعد میل به انحطاط یافت و در اواخر دوره قاجار زوال یافت. نوشتار حاضر به بررسی تاریخی مبتنی بر اسناد و داده های موجود درخصوص ساختار و عملکرد ساختار اداری- مالی در دوره صفوی میپردازد و سپس ساختار اداری- مالی دوران قاجاریه را بررسی کرده و در پایان به مقایسه این دو دوره از لحاظ ساختار اداری و مالی می پردازد. نتیجه این تحقیق نشان می دهد در این دو دوره بعلت توسعه کارکردهای نظام اداری و مالی از صاحب منصبان نظامیو اداری استفاده می شد و بسیاری از شغل ها نقش و عملکردهای گوناگون و مهمی در حوزه های اجرایی، قضایی و امنیت اجتماعی برعهده داشتند. اهمیت و منزلت اداری و اجتماعی دارندگان این مناصب سبب می شد آنان افزون بر وظایف اصلی خود گاه به عنوان سفیر، مشاور و عامل مالی بکار گرفته شوند و مأموریت نظامی و مواردی دیگر را به عهده بگیرند.

عیدفطر جشنی است که مسلمانان پس از پایان ماه رمضان در روز اول شوال می گیرند. این روز در سراسر کشورهای اسلامی تعطیل رسمی است. در این روز، روزه حرام است و مسلمانان نماز عید برگزار می کنند و زکات فطره می پردازند. در شهرها و روستاهای ایران مانند سایر کشورهای مسلمان، عید فطر مبارک و فرخنده است و مردم با اقامه نماز عید و برگزاری آداب و رسوم خاص، این مناسبت را بنحو شایسته جشن می گیرند. نوشتار حاضر که براساس مطالعات اسنادی و کتابخانه ای نگارش یافته، به تاریخچه و چگونگی برگزاری این مراسم و مناسک در فرهنگ مردم ایران پرداخته و در انتها، اشاره مختصری به برگزاری این عید مبارک در حوزه کشورهای اسلامی دارد.

از بخش های مهم مطالعات تطبیقی، مطالعه اقتباس مضامین دینی است. اقتباس، بالاترین میزان وفاداری به اصل داستان است و بسیاری از هنرمندان، اقتباس را بهترین شیوه برای انتخاب سوژه می دانند. هدف نوشتار حاضر، بررسی چگونگی اقتباس از یک مضمون مشترک در دو رسانه متفاوت و در دو دوره مختلف می باشد. آثار هنری بسیاری بر اساس یک مضمون واحد خلق شده اند، اما به دلیل تفاوت رسانه های هنری، در روند اقتباس از آن موضوع، تغییرات زیادی در آنها صورت می پذیرد. این پژوهش با روش توصیفی تطبیقی و بر مبنای اسناد و مدارک کتابخانه ای به تطبیق عناصر بصری «مفهوم توسل» در دو رسانه مدرن و سنتی نگاره های مربوط به دوره صفویه و مجموعه تلویزیونی متعلق به دوره معاصر می پردازد. بطور کلی دیدگاه خاص هنرمندان در روند اقتباس تأثیرگذار است و هر هنرمند از ویژگی های دراماتیک این مضمون برای شرح ذهنیت های خویش به مخاطب، براساس سبک شخصی خود و نوع نگاهش به رسانه هنری دوران خویش بهره می جوید؛ چنانکه می توان گفت هر یک از هنرمندان در به نمایش درآوردن این باور مذهبی تمامی تلاش خود را بکار بسته اند.

از دیدگاه مردم شناسی، تغذیه یکی از شاخه های مهم در فرهنگ جوامع بشری است. از اینرو بخش مهمی از فرهنگ ما را نیز غذاها تشکیل می دهند. «خُرد کردن گوجه سبز » متعلق به فرهنگ غذایی استان مازندران است. مخلوط این میوه با سبزی های معطر که در سلامتی و تندرستی مردمان این خطه مؤثر است، در ظرف مخصوصی بنام نمه کار درست می شود. از دیدگاه باستان شناسی، ظرف مورد نظر دارای پیشنیه تاریخی است و آداب و رسوم مربوط به این ظرف از دیدگاه مردم شناسی، نمادی از فرهنگ قدیمی و استمرار استفاده از آن، نشانه همبستگی و مشارکت در بین خانواده ها در مازندران بوده است. در نوشتار پیش رو موضوع مورد نظر از طریق مصاحبه فردی و گروهی در سطوح مختلف جامعه مورد بررسی قرار گرفته است.

بررسی چرایی نامگذاری شهرها و روستاها از دیرباز از مباحث مهم و جالب توجه در جغرافیای تاریخی بوده است. شهر تاریخی فیروزآباد که تقریباً در 85 کیلومتری شیراز قرار گرفته، از پیش از اسلام تا قرن چهارم هجری، «گور » نام داشته است. نوشتار حاضر سعی دارد به چرایی نامگذاری این شهر که پیشینه آن به دوره هخامنشیان و حمله اسکندر به ایران می رسد، بپردازد. برای رسیدن به این هدف، منابع معتبر تاریخی، جغرافیایی و لغوی مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته است. در زبان فارسی قدیم «گور » به معنای «گودال، حفره و دشت » بوده است و یافته های پژوهش بیانگر آن است علت نامگذاری این شهر به «گور»، به موقعیت جغرافیایی آن که در دشت و میان پشته ها و کوه ها واقع شده است، باز می گردد و ارتباطی با معنای «قبر» که امروز از این واژه برداشت می شود، ندارد.