مطالعات ایران شناسی

حدود و ثغور کشور با به قدرت رسیدن حکومت صفویه در ایران به تدریج مشخص شد و گستره جغرافیایی ایران پس از سده ها تحت سلطه یک حکومت واحد قرار گرفت. حکومت صفوی با ایجاد امنیت در سرزمین ها و راه های تجاری و رسمی نمودن مذهب شیعه در کشور، توانست مردم ایران را دوباره در زیر چتر یک پرچم واحد و مشترک جمع کند. در این دوره به دلیل گسترش ارتباطات سیاسی و تجاری میان ایران و سایر کشورها، حضور سفیران خارجی در کشور گسترش یافت و سفرنامه های بسیاری از سیاحانی همچون برادران شرلی، شاردن، تاورنیه، کمپفر به جای مانده است. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی سفرنامه های موجوددر این دوره پرداخته و شرح حال نویسندگان این سفرنامه ها، دلایل حضور آنان در ایران و نکات حائز اهمیت در سفرنامه ایشان را مورد ارزیابی و واکاوی قرار دهد. آنگونه که از بررسی های پژوهش حاضر برمی آید اهداف سیاسی و تجاری از مهم ترین دلایل حضور سیاحان دوره صفوی به ایران بوده است.

رودخانه و چشمه ناز ونک یکی از جذاب ترین مکان های شهرستان سمیرم و در یک منطقه کوهستانی در میان رشته کوه های زاگرس واقع شده است و جزو مناطق سردسیر استان اصفهان محسوب می شود. سرشاخه های رودخانه کارون در این حوزه قرار و پوشش گیاهی متنوعی دارد. آب و هوای این منطقه معتدل تا سرد است. رودخانه و چشمه ناز در فاصله 10 کیلومتری جنوب غربی شهر ونک قرار دارد. شهر ونک و چشمه ناز در دامنه های شمالی کوه دالان واقع است. آب چشمه ناز شفاف و زلال است و پس از جاری شدن به یک رودخانه محلی کم عرض و کم عمق، به طول چند کیلومتر به نام رودخانه آب ونک می پیوندد. عرض و عمق رودخانه کم است. کوه هایاطراف شهر ونک را سنگ های رسوبی تشکیل می دهند و ناهموار یها و دره های ایجاد شده در اثر فرآیندهای زمین ساختی و فرسایشی در این سنگ ها چشم انداز زیبایی را به منطقه داده است که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند. مناظر طبیعی منطقه محیط های مناسبی برای فعالیت های علمی، ورزشی، تفریحی و اقتصادی هستند. این پژوهش بر اساس منابع کتابخانه ای و بر مبنایروش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

منطقه کُردستان ایران از مناطقی است که از لحاظ مطالعه و نوع تحلیل معماری، به خصوص در دوره اسلامی، به شدت ناشناخته مانده است. شناخت معماری این منطقه می تواند، درک عمیق تری از وضعیت معماری ایران در دوران اسلامی به دست بدهد. هدف نوشتار پیش رو، معرفی و بررسی ویژگ یهای معماری مسجد تاریخی روستای سویناس در شهرستان مهاباد و مقایسه آن با دیگر مساجد عصر قاجاریه در مناطق کُردنشین، به عنوان مسجدی با سبک بومی است. تصاویر موجود عصر قاجاریه از علی خان والی حاکم مُکریان به مرکزیت مهاباد از روستای سویناس نشان از احداث بنای مسجد به وسیله قادرآغا، مالک روستا و تعلق آن به اواخر عصر قاجاریه دارد. افزون بر آن، مدارک تاریخی مؤید آن است که به سبب توجه خوانین محلّی با احداث عمارت اربابی و بنای مسجد، روستای سویناس اهمیت قابل توجهی یافت و رسماً به عنوان مرکز مذهبی و سیاسی بخش گورک مُکری در عصر قاجاریه بدل گردید. روش پژوهش حاضر به شیو میدانی و کتابخانه ای است و نتایج پژوهش پیش رو نشان می دهد که سبک مساجد قاجاریه در منطقه کردستان و از جمله مسجد سویناس سبکی است بومی - محلّی و تفاوت و تمایز زیادی با الگوهای مساجد ایران از جمله نواحی مرکزی دارد.

ایران شناسی روسیه همواره از سوی ایرانیان به عنوان منبعی برای طرح و بحث مسائل جدی و پرسش برانگیز درباره تمام جنبه های تاریخ و فرهنگ ایران مطرح بوده است. با وجود این پس از فروپاشی شوروی و پیشرفت های به دست آمده در این حوزه انتظار می رفت که ایران شناسان روسیه به بازاندیشی نظرات و داوری های پیشین خود بپردازند. از سوی دیگر با توجه به دسترسی این گروه از ایران شناسان به آرشیوها، اسناد و مدارک کمیاب که پیشتر دسترسی به آنها هیچ مقدور نبود، انجام پژوهش های بنیادین با تکیه بر این دست مدارک و اسناد خواسته دیگرِ جامعه علاقه مند ایران از آنان است. در این مقاله با ذکر نمونه های مشخص از هر یک از موارد پیش گفته، نویسندهانتظارات یاد شده را مطرح کرده و مورد بحث قرار داده است.

در میان منابع مورد اتکاء در مطالعات تاریخی، اسناد یکی از موارد مهم و قابل توجه به شمار می رود و در میان انبوهی از اسناد، عریضه ها که به نوعی انعکاس دهنده صدای مردم نیز هستند؛ به عنوان منبعی برای پژوه شهای تاریخی به ویژه در زمینه تاریخ اجتماعی و اقتصادی مورد بررسی قرار می گیرند. این پژوهش با تکیه بر بررسی ساختار اسناد ارسالی اصناف مختلف به مجلس شورای ملی در خلال سال های 1305 تا 1311 ش، مطالبات و انتظارات عارضین را مورد مطالعه قرار داده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که عریض ههای مزبور از نظر ساختاری، ارکانی همانند سایر اسناد دارد و محتوای آنها دلالت دارد که مشکلات مالیاتی و چالش های بلدیه مهم ترین موضوعات مورد شکایت اصناف در آن زمان به شمار می رفته است. داده های مورد نیاز برای این پژوهش به روش کتابخانه ای و خاصه آرشیوی جمع آوری شده است.

در روستای سرخه دیزه از توابع کرند غرب بقایای بنایی باستانی قرار دارد که گاهنگاری آن احتمالاً مربوط به دوران ساسانی است. در متون تاریخی و سفرنامه های دوران اسلامی اشاره های بسیاری به قلعه ای نظامی در منطقه ای به نام مَرج القلعه و روستای مورد بحث شده است. غرب ایران در اواخر دوران ساسانی اهمیت فراوانی پیدا کرد. کرمانشاه در این دوران مورد توجه شاهان ساسانی قرار گرفت. یکی از عواملی که این منطقه را مورد توجه قرار داد عبور شاهراه خراسان از کرمانشاه است، این جاده تجاری در واقع مسیر اصلی ورود از بین النهرین به نجد ایران است که مسیر تجاری پراهمیتی را به وجود آورده بود و از چند هزار سال پیش از میلاد مورد توجه بوده است. بنای مورد بحث درست در گردنة پاتاق قرار گرفته، این گردنه موقعیت استراتژیک و فوق العاده حساسی دارد و در طول تاریخ ارزش نظامی بسیاری داشته است. این نوشتار بر آن است تا با رویکرد جغرافیای تاریخی و تحلیل و تطبیق داده های باستان شناسی با اطلاعات ذکر شده در منابع صحت اطلاعات جغرافیانویسان در ارتباط با قلعه سرخه دیزه و مرج القلعه را بررسی کند و گاهنگاری و کاربری احتمالی آن را بیان کند.