پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی

هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه دانشجو معلمان در مورد شیوه های آموزشی دروس معارف در دانشگاه فرهنگیان است. روش پژوهش کمّی و پیمایشی بوده و جامعه آماری پژوهش شامل دانشجویان دانشگاه فرهنگیان استان مرکزی به تعداد 1711 نفر است، که با روش نمونه گیری طبقه بندی شده چند مرحله ای و براساس جدول مورگان، 313 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه حلیمی جلودار (1394) استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد 83% دانشجو معلمان استفاده از روش های نوین آموزش معارف اسلامی را ضروری می دانند. همچنین دانشجو معلمان تمایل به تنظیم دروس معارف اسلامی و آموزش آن متناسب با رشته های تخصصی خود دارند. 7/27% دانشجویان، کیفیت متون آموزشی معارف اسلامی را در سطح متوسط دانسته و عملکرد استادان دروس معارف اسلامی را 46% ارزیابی کرده اند. دانشجو معلمان خواستار آموزشی عمیق و کاربردی در دروس معارف اسلامی هستند و برای آموزش این دروس بر عناصری مانند تجزیه و تحلیل، نقد موضوعات در جهت رشد و تعالی دانشجویان، تاکید دارند.  

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش سواد رسانه ای و الگوی والد- فرزندی در شکل گیری هویت دینی فرزندان است. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری شامل دانش آموزان مقطع متوسطه دخترانه شهر تهران است. نمونه مورد مطالعه شامل 345 نفر بوده که به روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه هویت دینی (خوشاوی، 1390)، سواد رسانه ای (فلسفی، 1393) و الگوی والد- فرزندی (باقری، 1392) استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل رگرسیون چندگانه، و با استفاده از نرم افزارSPSS نسخه 26 انجام شد. یافته های پژوهش نشان داد که میان سواد رسانه ای و شکل گیری هویت دینی نوجوانان، رابطه معناداری وجود دارد و افرادی که سواد رسانه ای بالاتری دارند، از ثبات بیشتری برخوردارند. همچنین در رابطه با شاخص های سواد رسانه ای، میان میزان مهارت فرد در درک محتوای پیام های رسانه ای، گزینش آگاهانه پیام ها، نگاه انتقادی به پیام ها و تجزیه و تحلیل آنها، با شکل گیری هویت دینی نوجوانان، رابطه وجود دارد. یافته های حاصل از آزمون رابطه والد- فرزندی با شکل گیری هویت دینی نوجوانان، نشان داد که بین رابطه با پدر و رابطه با مادر و شکل گیری هویت دینی، همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.  

تدریس تلفیقی و آموزش میان رشته ای یکی از مهم ترین شیوه های اثرگذار در تدریس است. در این راستا، پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، و به شیوه کیفی، تلفیق تدریس دروس علوم تجربی با آیات قرآن کریم را مورد واکاوی قرار داده است. بدین منظور، نخست کتب مرتبط با علوم تجربی اعم از کتاب های علوم تجربی، فیزیک، شیمی و زیست شناسی در دوازده پایه مورد تحلیل قرار گرفت و آیات مطرح شده در کتاب های درسی استخراج شدند. سپس در مواردی که آیاتی مورد استفاده قرار نگرفته بود، آیات قابل استفاده برای تدریس استخراج گردید و در نهایت، به عنوان نمونه آیه 25 سوره حدید برای تبیین معجزه آهن، درباره «فصل از معدن تا خانه» کتاب علوم تجربی پایه هفتم مطرح شد. مطالعه موردی آیه 25 سوره حدید نشان داد که قرآن در باب آهن و ویژگی های آن سخن گفته و دبیران علوم می توانند با بهره گیری از آن در تدریس فصل 5 کتاب علوم پایه هفتم (فصل از معدن تا خانه) استفاده نمایند و مسائلی چون چگونگی خلقت آهن، خصوصیات ماده خالص آن، منافع آهن و نظایر آن که با استفاده از آیات قرآن کریم قابل اثبات است، در قالب «شگفتی های خلقت در قرآن کریم» ارائه گردد. البته به نظر می رسد چالش اصلی این روش، میزان تسلّط معلمان علوم تجربی بر تدریس بین رشته ای و تسلّط و احاطه آنان بر تفسیر دقیق و وجوه شگفتی های آیات قرآن کریم باشد. بنابراین، در صورتی که این شیوه برای تدریس کتب علوم تجربی مدّ نظر قرار گیرد، باید در قالب کارگاه هایی، زمینه آشنایی بیشتر معلمان با مباحث قرآنی فراهم آید تا پاسخگوی نیاز دانش آموزان باشند. همچنین، نتایج نشان داد که کتاب های علوم تجربی، اگرچه آیات اندکی را به عنوان مقدمه بعضی فصول آورده اند، اما این مقدار از آیات و نیز انتخاب برخی آیات به درستی صورت نگرفته و اهتمام بیشتر متخصصان علوم تجربی و علوم اسلامی، برای تبیین بهتر آیات قرآن کریم و آشنایی دانش آموزان با اعجاز قرآن کریم نیاز است. 

هدف پژوهش حاضر مقایسه میزان اثربخشی روش تدریس یادگیری مشارکتی(همیاری) در مقایسه با روش سخنرانی، بر انگیزش و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان به درس دین و زندگی است. روش پژوهش نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون و پس آزمون با گروه گواه می باشد. جامعه آماری پژوهش نیز شامل دانش آموزان دختر متوسطه دوم شهرستان مه ولات است که از طریق روش نمونه در دسترس، تعداد 104 نفر از دانش آموزان دختر دبیرستان حضرت حجت شهرستان مه ولات انتخاب شدند و از این میان تعداد (26 نفر گروه آزمایش و 26 نفر گروه گواه) نمونه گیری شدند. ابزار گردآوری داده ها نیز پرسشنامه پیشرفت تحصیلی فام و تیلور و پرسشنامه انگیزش تحصیلی هارتر و ارزشیابی درس بعد از هر دو شیوه تدریس می باشد. برای تحلیل داده ها از نرم افزارspss، آزمون های تحلیل کوواریانس چندمتغیره و تحلیل کوواریانس تک متغیره استفاده شد. نتایج بیانگر آن است که تدریس دروس دین و زندگی به شیوه مشارکت گروهی، براساس تحلیل آماری، بر متغیر انگیزش و پیشرفت تحصیلی اثر معنی داری دارد. این تأثیر باعث افزایش معنادار متغیرهای انگیزش و پیشرفت تحصیلی در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل شده است. با توجه به مجذور اتا می توان گفت، 7/52 و 5/43 درصد از تفاوتی که در میانگین نمرات تعدیل شده پس آزمون متغیرهای انگیزش و پیشرفت تحصیلی در دو گروه کنترل و آزمایش وجود دارد، به وسیله روش تدریس مشارکت گروهی تبیین می شود. دروسی که براساس شیوه سخنرانی تدریس می شوند، در کاهش انگیزش و عدم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مؤثر هستند. در نتیجه دانش آموزان به یادگیری دروس علاقه چندانی نشان نمی دهند و دچار افت تحصیلی می شوند. ولی اگر معلم جهت تدریس از شیوه های نوین تدریس استفاده کند، نتایج پژوهش نشان دهنده ایجاد انگیزش و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است. از آنجایی که نیاز است در تدریس کتب دین و زندگی، شیوه های فعال تدریس ازجمله روش یادگیری مشارکتی (همیاری) مورد توجه قرار گیرد، پیشنهاد می شود، کلاس های ضمن خدمت برای فرهنگیان جهت فراگیری روش های نوین و فعال تدریس برگزار شود.

هدف پژوهش حاضر بررسی آسیب های روش های آموزشگری دروس دینی از دیدگاه روان شناسی تربیتی است. این پژوهشِ کیفی، با روش تحقیق نظرورزی انجام شده است. برای تحلیل یافته ها، از روش تحلیل استنباطی استفاده شده و سپس با اتکاء به نظریات و یافته های پژوهشی در روانشناسی تربیتی، هر یک از مقولات، مورد نظرورزی قرار گرفتند. یافته های تحقیق نشان می دهد که روش های آسیب زا در آموزشگری دروس دینی عبارتند از: آموزشِ معلم محور، اتکای افراطی به روش تدریس سخنرانی، تدریس انفرادی، ضعف در دانش محتوایی، کمبود دانش پداگوژی محتوا، حافظه محوری، ضعف در مدیریت کلاسی، آرایش کلاسی سنّتی و استفاده نکردن از فناوری های نوین آموزشی. نتایج حاصل از تحقیق نمایانگر آن است که برای بهبود کیفیت آموزشگری علوم دینی، بهتر است از روش های نوین مثل آموزش یادگیرنده محور، بحث های گروهی، فعالیت های جمعیِ پروژه مدار و تدریس مشارکتی استفاده شود.

امروزه داستان، ابزاری مؤثر در تعلیم و تربیت شمرده می شود. می توان از این طریق نکات مهم تربیتی را از ابعاد مختلف بیان داشت. در این راستا، هدف پژوهش حاضر برررسی و تحلیل میزان تطابق داستان های کتاب آموزشی قرآن شش پایه براساس شش ساحت سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است. جامعه مورد بررسی شامل کتاب های درسی آموزش قرآن دوره ابتدایی جمهوری اسلامی ایران بوده، و محدوده پژوهش شامل داستان های کتاب های مذکور است. روش پژوهش توصیفی، و از نوع تحلیل محتوا است. داده های حاصل با استفاده از آنتروپی شانون، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در کتاب های آموزش قرآن ابتدایی، 22 داستان مطرح شده است. 19 مورد به ساحت اعتقادی، عبادی، اخلاقی، 14 مورد به ساحت اجتماعی و سیاسی، 4 مورد به ساحت زیبایی شناختی و هنری، 2 مورد به ساحت زیستی و بدنی، 2 مورد به ساحت اقتصادی و حرفه ای، 1 مورد به ساحت علمی و فناوری اشاره شده است. از میان ابعاد مورد بررسی، بُعد اعتقادی، عبادی، و اخلاقی با میزان بار اطلاعاتی 97/0 و ضریب اهمیت 30/0، بیشترین توجه را به خود اختصاص داده است و بُعد علمی و فناوری با میزان بار اطلاعاتی 0003/0 و ضریب اهمیت 0009/0، کمترین میزان توجه را به خود اختصاص داده است.