پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی

پژوهش حاضر با هدف بررسی مبانی، اهداف و اصول تربیت دینی در دو دهه اول انقلاب اسلامی، با محوریت «طرح کلیات نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران»، با روش تحلیل محتوای کیفی انجام شده است. بررسی اسناد بالادستی با هدف ریشه یابی اشکالات گذشته و همچنین اشکالات احتمالی بعدی در حوزه تربیت دینی، از مهم ترین ضرورت های این پژوهش است. بعد از انقلاب اسلامی، با تغییر فلسفه حاکم بر آموزش و پرورش، خانواده ها امر تربیت دینی فرزندان خود را به تنها نهاد تربیت رسمی و عمومی در کشور سپردند. در حالی که گزارش ها حاکی از ضعف تربیت دینی در سطوح مختلف دانش آموزی است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که تربیت دینی برگرفته از آموزه های اسلامی در دو حوزه اعتقادی و عبادی است، در حالی که سند مورد بررسی، تربیت دینی را مساوی با تربیت اسلامی لحاظ داشته و این نگاهی غیرتخصصی به حوزه تربیت دینی است. همچنین در حوزه تربیت اعتقادی به صورت کلی و مبهم برخی از مبانی، اصول و اهداف را مطرح نموده است؛ اما در حوزه تربیت عبادی، توجه چندانی صورت نگرفته است. از بررسی و جمع بندی یافته های پژوهش به دست می آید که رویکرد آموزش دین در سند فوق، رویکردی تلفیقی نیست؛ که این خود از مهم ترین علل ریشه ای در ضعف تربیت دینی دانش آموزان است.

هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه دینداری و نگرش های مذهبی با گرایش به تقلّب در امتحان بین دانشجویان است. این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی- همبستگی بوده و جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی (حدود پنج هزار نفر) واحد قم، مشغول به تحصیل در سال 1398 است. با استفاده از جدول مورگان، 360 دانشجو با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند و به پرسشنامه نگرش مذهبی براهنی، پرسشنامه دینداری گلارک و استارک و پرسشنامه گرایش به تقلّب سواری (1391) پاسخ دادند. نتایج پژوهش نشان داد که دینداری و نگرش مذهبی با عدم گرایش به تقلّب رابطه مثبت و معناداری دارد. همچنین زیرمقیاس های دینداری با عدم گرایش به تقلّب رابطه منفی و معناداری دارند. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که هر دو متغیر دینداری و نگرش مذهبی توان پیش بینی گرایش به تقلّب را داشته و از بین ابعاد دینداری، تنها بُعد پیامدی توانست گرایش به تقلّب را به صورت منفی پیش بینی کند. نتایج آزمون t مستقل نیز نشان داد که بین دختران و پسران از نظر میزان گرایش به تقلّب تفاوت معنادار بوده و دختران دارای میانگین بالاتری هستند. براساس نتایج به دست آمده پیشنهاد می شود، با ارائه آموزش هایی در راستای افزایش باورها و آگاهی های دینی و نگرش مذهبی در دانشجویان، زمینه کاهش میزان تقلّب در عرصه های تحصیلی فراهم آید.

هدف پژوهش حاضر، بررسی، تحلیل و نقد کتاب «اخلاق حرفه ای در تربیت»، اثر فاطمه وجدانی می باشد. این کتاب با هدف تأمین منبع آموزشی برای دانشجو- معلمان دانشگاه فرهنگیان منتشر شده است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و یافته ها نشان داد که کتاب مورد بررسی، در کنار محاسن و نوآوری هایی که دارد، از برخی معایب و کاستی هایی نیز رنج می برد. این معایب و کاستی ها، از دو منظر بررسی گردیده که برجسته ترین آنها عبارت است از: 1) کاستی های ساختاری و شکلی: عدم تطابق عنوان و فهرست کتاب، با سرفصل مصوب، عدم نگارش کتاب با ساختار درسنامه ای، کاستی ها در ارجاعات، عدم ارتباط ساختاری و محتوایی اهداف آموزشی در برخی فصل ها، عدم هماهنگی خلاصه فصل با محتوای فصل، عدم رعایت استانداردهای لازم درپرسش هایی برای تأمل، عدم رعایت توازن در بودجه بندی سرفصل ها، فصل ها و عناوین فرعی ذیل هر فصل، کاستی های نگارشی. 2) کاستی های محتوایی: پافشاری بر مباحث مقدماتی و نظری در سه فصل نخست، بهره گیری اندک، نابجا و گرایشی از منابع ناب دینی (قرآن کریم و سیره معصومین)، نادیده انگاری برخی مباحث از منظر نصوص دینی، خلط تاریخچه پیدایش و سیر تطور با پیشینه پژوهش، بسندگی به نقل های مکرر و کوتاهی در تحلیل، نقد و به گزینی، کاستی در تبیین مفاهیم، تمرکز بر مباحث نظری و غفلت از ارائه راهکار و مهارت های اخلاق معلمی. نتایج حاصل بر ضرورت بازنگری های جدی، تدوین مجدد و مبتنی بر سرفصل های مصوب تاکید دارد.

هدف پژوهش حاضر تبیین مؤلفه های تربیت انقلابی زمینه ساز تمدن اسلامی با تاکید بر بیانیه گام دوم است. این پژوهش، کیفی و از حیث هدف اکتشافی می باشد. جامعه و قلمرو پژوهش مشتمل بر بیانیه گام دوم و بیانات مقام معظم رهبری راجع به تربیت انقلابی و تمدن سازی اسلامی است. داده ها با روش مطالعه اسنادی و فیش برداری، گردآوری شده اند. جهت شناسایی و کشف مضامین از روش تحلیل مضمون استفاده شده است. جهت استخراج مقوله ها، ملاک ها و نشانگرها برای دستیابی به الگوی تربیت انقلابی، متن بیانیه گام دوم و متن سخنرانی مقام معظم رهبری مورد کنکاش قرار گرفت. داده ها نیز با شیوه تحلیل مضمون تجزیه و تحلیل شدند. طی فرایند تحلیل مضمون، 159 مضمون پایه، 25 مضمون سازمان دهنده معنویت و اخلاق، مبانی و ارزش های انقلاب، مولفه های فرهنگی انقلاب، آگاهی بخشی سیاسی، دستاوردهای انقلاب، اعتماد به درون، بصیرت، آرمان خواهی، دانش، پژوهش و فن آوری، توجه به ظرفیت امیدبخش کشور، پیشرفت، اتحاد ملت، نظارت سازنده، مسئولیت پذیری و سبک زندگی اسلامی و 3 مضمون فراگیر محورهای اساسی انقلاب، عوامل و مقتضیات تربیت انقلابی و موانع تربیت انقلابی نیز استخراج گردید.

هدف پژوهش حاضر ترسیم آداب معلّمی در حین تدریس از دیدگاه شهید ثانی است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و یافته ها نشان می دهد شهید ثانی گرچه شخصیتی دینی و اسلامی است، ولی در ترسیم آداب معلّمی در هنگامه تدریس، صرفاً به بیان نکات اخلاقی و وظایف دینی معلّم بسنده نکرده و بسیاری از فنون تدریس و تجربیات معلّمی را نیز تبیین کرده اند. ازجمله مهم ترین آداب معلّم در کلاس درس می توان به این موارد اشاره کرد: آداب ظاهری مثل پوشش و آراستگی، آداب معنوی همچون انگیزه الهی برای تدریس و ذکر و یاد خدا در کلاس درس و تقوی معلّمی، آداب اخلاقی مثل محبّت و احترام به شاگردان، رفق و مدارا و تفقّد و دلسوزی بر ایشان و شهامت معلّمی، آداب آموزشی مثل انتخاب درس مناسب، روش تدریس، اعتدال در تدریس و ایجاد شوق و رغبت نسبت به تحصیل، آداب کلاس داری مثل زمان و مکان کلاس و مدیریت اخلاقی شاگردان، انتخاب نماینده و جانشین و نکات خاتمه کلاس.

هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتاب های درسی هدیه های آسمانی دوره ابتدایی از منظر توجه به مولفه های نیازهای اجتماعی و عاطفی است. روش پژوهش تحلیل محتوای توصیفی کیفی بوده و پنج کتاب هدیه های آسمانی پایه دوم، سوم، چهارم، پنجم و ششم ابتدایی سال تحصیلی1399-1400 مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش از نمونه گیری صرف نظر شده و تمامی جملات، تصاویر، فعالیت ها و پرسش های کتاب ها بررسی شد. ابزار مورد استفاده نیز چک لیست محقق ساخته برای تحلیل محتوا، براساس مولفه های انتخابی بوده و شامل دو مولفه اصلی و 24 مولفه فرعی است. نتایج نشان داد، از میان 24 مولفه مورد بررسی، مولفه نیازهای اجتماعی بیشترین میزان فراوانی را در هر 5 کتاب مورد بررسی به خود اختصاص داده است. بیشترین فراوانی برای مولفه دعوت به دین، پرورش روحیه امر به معروف و نهی از منکر، دستگیری و مهربانی می باشد. کم ترین میزان توجه در میان مولفه های نیازهای عاطفی و اجتماعی مربوط به مولفه های توجه به مسئله یأس و ناامیدی، تبیین استقلال، پرورش روحیه صبر و بردباری، تبیین آزادی و انتخاب، تبیین عدالت، پرورش روحیه احترام به قانون، پرورش روحیه تعاون و همکاری بوده است. متاسفانه این مولفه ها در هیچ یک از سه بخش متن، تصویر و پرسش ها جایگاه مناسبی ندارند. مولفه پرورش روحیه صبر و بردباری در کتب مورد بررسی، در هر سه بخش متن، تصاویر و فعالیت ها، صفر گزارش شد. همچنین در میان مولفه های نیازهای اجتماعی، بیشترین فراوانی مربوط به مولفه دعوت به دین، پرورش روحیه امر به معروف و نهی از منکر، دستگیری و مهربانی بوده است.

هدف پژوهش حاضر بررسی و تحلیل حد و کیفیت تاثیر طینت و ژن در رفتار آدمی و امکان تغییرپذیری در روند تعلیم و تربیت است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که آنچه که از آیات و روایات با مضمون به ظاهر جبرگرایانه با نام «طینت بد و یا خوب» آمده، هیچ منافاتی با اختیار انسان در تغییر و تحول فکری و رفتاری ندارد. انسان ها می توانند با آسیب های طینتی و ژنتیکی که از والدین خود به ارث برده اند، با قرار گرفتن در شرایط خوب و مناسب آن آسیب ها را از وجود خود پاک کنند و یا آنها را با غلبه خوبی و نیکی غیر فعال نمایند. اختیار در وجود آدمی امری بدیهی و تربیت پذیری و تغییر در عالم حوادث و تغییرات ممکن و اجتناب ناپذیر است. اگر جبر طینتی و ژنتیکی بر بشر حاکم می بود، مدح و ذم و مواخذه و پاداش و عقاب هم بی معنا می شد که این خلاف بداهت است.