پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی

هدف پژوهش حاضر بررسی تجربیات زیسته دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان از مسائل و آسیب های تربیت دینی در مدارس دوره متوسطه است. روش تحقیق از نوع کیفی بوده، و جامعه آماری شامل دانشجویان دانشگاه فرهنگیان امیرکبیر است. دانشجومعلمان رشته آموزش علوم اجتماعی دانشگاه فرهنگیان امیرکبیر در سال ۱۴۰۱، به عنوان نمونه مورد مطالعه بوده و براساس روش نمونه گیری هدفمند، از بین ۳۱ نفر انتخاب شدند. تعداد نمونه ها براساس اصل اشباع نظری تعیین گردیدند. روش جمع آوری اطلاعات، مصاحبه نیمه ساختاریافته بوده و روش تحلیل اطلاعات، تحلیل مضمون است. پس از پیاده سازی مصاحبه ها، روایت های دانشجومعلمان کدگذاری، مقوله بندی و مضمون سازی شدند. تجربیات دانشجویان از مسائل و آسیب های تربیت دینی در دوره متوسطه در سه مضمون اصلی شامل مسائل مرتبط با محتوای برنامه درسی، مسائل مرتبط با معلمان، و مسائل مرتبط با ارزشیابی دسته بندی شدند. در مضمون اول، دانشجویان اظهار داشتند که محتوای درسی دین و زندگی، به نیازهای دوره نوجوانی نپرداخته و ارتباطی با مسائل روزمره ندارد. همچنین مطالب انتخاب شده از جذابیت برخودار نیست و اغلب مطالب درسی تکراری و خسته کننده بودند. در مضمون دوم دانشجویان اذعان نمودند که معلمان دینی از روش مناسبی برای تدریس کتاب درسی بهره نمی بردند. برخی از معلمان از مهارت های لازم برای تدریس برخوردار نیستند و انتقال مفاهیم به دانش آموزان اتفاق نمی افتاد. معلمان در تدریس کتاب تنها به توصیف احکام می پردازند و تبیین فلسفی و عقلانی مسائل دینی مورد توجه آنها نیست. در مضمون سوم، دانشجویان مورد مطالعه اظهار نمودند که آموزش های دینی در مدارس، تغییری در زندگی آنها ایجاد نکرده است. یادگیری این دروس صرفاً برای گرفتن نمره قبولی انجام می شود.

هدف پژوهش حاضر بررسی زیست دانشگاهی و نماز در افراد بالای هجده سال شهر گرگان بود. با روش پیمایشی از میان دو گروه دانشگاهیان (194 نفر) و غیردانشگاهیان (168 نفر)، نمونه گیری انجام شد. نتایج آزمون یومن- ویتنی (در سطح آلفا = 05/0) نشان داد که میان پایبندی به نماز های واجب، بین دانشگاهیان و غیردانشگاهیان تفاوت معناداری وجود ندارد. ولی دینداری دانشگاهیان فردی تر شده و اقبال آنها به نماز جماعت کمتر است. آزمون کروسکال- والیس (در سطح آلفا = 05/0) هم نشان داد که تفاوت معناداری بین دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته های مختلف دانشگاهی (علوم انسانی، علوم طبیعی و فنی و مهندسی) به لحاظ پایبندی به نمازهای واجب و استقبال از نماز جماعت وجود ندارد. از میان ابعاد دو متغیّر مهم جامعه پذیری (زیست دانشگاهی و تربیت مذهبی خانوادگی)، دو بُعد «دینداری در ترم اول» و «دینداری دوستان و همنشینان دانشگاهی» و بُعد «اهمیّت دینداری نزد خواهران و برادران»، همبستگی مثبت قوی تری با متغیّر پایبندی به نماز و اقبال به نماز جماعت در دانشگاهیان نشان دادند.

هدف پژوهش حاضر بررسی انواع پرسش ها و پاسخ های کودکان دختر و پسر گروه سنّی 12-13 ساله بود. این پژوهش در پارادایم کیفی انجام شد. گردآوری داده ها به روش مصاحبه عمیق با 249 کودک انجام شد که در آن افراد مورد مطالعه به شیوه هدفمند و با توجه به اصل نمونه گیری با حداکثر تنوع انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوای قیاسی با رویکرد توصیفی- تفسیری استفاده شد، و واحد تحلیل، هر پرسش و هر پاسخ بود. نتایج نشان داد که کودکان پرسش های زیاد و متنوعی در بسیاری از حوزه های علوم بشری مطرح می کنند؛ با این حال بیشتر پرسش های کودکان در زمینه دین است. فلسفه نیز جزء چهار حوزه اولی است که کودکان در آن پرسش مطرح می کنند و پرسش های فلسفی کودکان در این گروه سنّی در قلمروهای هستی شناسی، مابعدالطبیعه، معرفت شناسی و فلسفه دین قرار داشتند. بررسی پاسخ های کودکان حاکی از آن بود که کودکان در ارائه پرسش ها از پاسخ ها مستقل تر عمل کردند و در ارائه پاسخ های خود بیشتر متأثر از مطالب مندرج در کتب درسی خود بودند. به طور کلی دختران در ارائه پاسخ های خود دقیق تر و دارای فن بیان بهتری بودند، از توضیحات بیشتری استفاده می کردند و نسبت به مفاهیم و موضوعات مورد پرسش، آشنایی بیشتری داشتند.

هدف پژوهش حاضر بررسی ابعاد عقلی و عرفانی نماز از منظر حاج ملاهادی سبزواری با تکیه بر کتاب «اسرار الحکم» بود. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که نگاه بی بدیل حکیم سبزواری در تبیین سلوک عرفانی، عقلی و فقهی نماز موجب می شود نمازگزار بتواند در هر یک از اجزاء نماز، اعم از مقدمات، مقارنات یا ارکان نماز، در سلوک معنوی و سیر عرفانی، به حالت جذبه و ذکر به سوی محبوب سرمدی که هدف آفرینش موجودات است، برسد. بعد از این اتفاق نمازگزار درکی متفاوت از تقلید را تجربه می کند، به گونه ای که هر لحظه با شوق و نشاط، به انجام این فریضه می پردازد. لذا بیان اسرار موجود در اسرار الحکم می تواند راهگشای انسان قرن حاضر برای انس با نماز باشد. در پاره ای از موارد، رویکرد عرفانی و فلسفی سبزواری در شرح و تبیین احکام فقهی نماز، با چالش های ابهام و ناسازگاری مواجه شده است.

هدف پژوهش حاضر تحلیل اصل عدالت در اخلاق حرفه ای معلم و کاربست آن در موقعیت های کاربردی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده، بعد از مفهوم شناسی عدالت، به تبیین مؤلفه های مفهومی آن مانند ابعاد و سطوح عدالت پرداخته است. سپس این مفهوم را در بستر مهم ترین موقعیت های کابردی حرفه معلمی و روابط گوناگون درون فردی و میان فردی مدرسه تحلیل کرده است. یافته های این پژوهش اهمیت آن را به عنوان فراگیرترین اصل اخلاقی در موقعیت های حرفه ای معلمی نشان می دهد و نقش آفرینی آن را در سطح گسترده ای از موقعیت ها، اعم از موقعیت های درون کلاسی و برون کلاسی و در روابط گوناگون: معلم با خود، معلم با دانش آموزان، معلم با همکاران، معلم با والدین و همچنین در حوزه وسیع تر عدالت سازمانی اثبات می کند. بر این اساس، شناخت ابعاد و سطوح مختلف عدالت و آگاهی از موقعیت هایی که عدالت آموزشی و تربیتی باید در آن جریان یابد، نقش موثری در بهبود روابط درون فردی و میان فردی در مدرسه داشته و بسترساز شکل گیری معلم اثربخش، تدریس اثربخش و مدرسه اثربخش خواهد بود.

هدف پژوهش حاضر شناسایی آسیب های اعتقادی- اخلاقی ناشی از سبک زندگی دیجیتالی بود. این پژوهش از نظر نوع، کیفی است که به کمک مصاحبه نیمه ساختاریافته در میان نمونه ای متشکل از 10 نفر از اساتید دانشگاه، حوزه، مشاورین و قضات دادگاه خانواده و همچنین 20 نفر از اعضای خانواده های آسیب دیده از سبک زندگی دیجیتالی که در دادگاه خانواده حضور داشتند، انجام شد. نتایج نشان داد که دستیابی به اطلاعات غیراخلاقی، پیگیر نبودن مسایل اعتقادی و اخلاقی فرزندان، کاهش زمان ارتباط والدین با فرزندان، تردید در عقاید مذهبی و تزلزل در پیروی از اوامر دین، زمینه ساز بروز آسیب هایی چون بحران هویت، زوال باورهای مذهبی، انزوای اجتماعی و تضعیف ارزش های دینی، اخلاقی و ملی شده است. مقایسه نتایج مصاحبه با خبرگان و خانواده ها نشان داد که ابعاد جدیدی از آسیب های اعتقادی و اخلاقی ناشی از سبک زندگی دیجیتالی در بین خانواده ها و فرزندان آنها بوجود آمده است که به صورت تجمیع می توان آنها را در قالب آسیب هایی بدین شرح بیان کرد: آثار و پیامدها در بعد اعتقادی- اخلاقی از دیدگاه خبرگان عبارت است از: انتشار مطالب دروغ و غیرواقعی، آموزش غیرفرهنگی و اطلاع رسانی نامناسب، کاهش توجه به مسائل اخلاقی، سبک زندگی نو، تغییر باور و ذهنیت نوجوانان و نبود برنامه جامع فرهنگی؛ آسیب های اخلاقی و اجتماعی از دیدگاه خانواده ها در قالب بحران هویت، زوال هنجار و باورهای مذهبی، اعتیاد به فضای مجازی و انزوای اجتماعی.