پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی

هدف پژوهش حاضر تبیین اندیشه های استاد صفایی حائری بر پایه پیش نیازشناسی و وظیفه شناسی مربی در تربیت دینی بوده تا مربیان کنونی را به غفلت ها و ضعف های خود آشنا و برنامه ای برای بهبود وضعیت موجودشان ارائه کند. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات به دست آمده از محیط مطالعه یعنی آثار مستقیم و دست اول استاد صفایی حائری در حوزه تربیت مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان داد که شناخت روحیه ها، ارزیابی و شناسایی، آشنایی و دوستی، جذب و صمیمیت و زمینه سازی، پیش نیازهای تربیت دینی متربی برای مربی هستند. پس از فراهم کردن پیش نیازها، مربی باید متربی خود را از اسارت هایی چون غرایز و امیال، برداشت ها و سخنان مردم، جلوه های دنیا و شیطان رهایی داده و وظایف خود را ذیل تزکیه، تعلیم و تذکر متمرکز کند.

هدف پژوهش حاضر نقد برنامه درسی تربیت معلم جمهوری اسلامی ایران از منظر تربیت اسلامی است. روش پژوهش خبرگی و نقادی تربیتی بود. در این راستا، همه اسناد بالادستی مرتبط با دانشگاه فرهنگیان (سند تحول بنیادین آموزش و پرورش (1390)، اساسنامه دانشگاه (1391)، برنامه راهبردی دانشگاه در افق چشم انداز 1404، طراحی کلان برنامه درسی تربیت معلم (1395) و سرفصل های مصوب برنامه درسی (1399) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در عنصر مربی، شایستگی های اساتید در اسناد مورد غفلت واقع شده است. در عنصر سرفصل ها/حوزه های محتوایی، تعداد دروس تربیت اسلامی زیاد بوده و با هم همپوشانی دارند و این امر موجب احساس تکرار و دل زدگی دانشجویان شده است. در عنصر منابع مطالعه و پژوهش، منابع اصلی و فرعی معرفی شده در دروس تربیت اسلامی از جامعیت کافی برخوردار نبوده و برخی از منابع دسته دوم هستند و کم تر به معرفی منابع دست اول و مرتبط با هر یک از دروس تربیت اسلامی پرداخته شده است. همچنین در نظر گرفتن فعالیت های یادگیری و عملکردی دروس تربیت اسلامی با ملاک ها و سطوح پیامدهای یادگیری مانند سایر دروس خطا بوده و منطبق با اسناد بالادستی نیست. همچنین در فرصت های یادگیری، کم تر به فعالیت های تحلیلی، مقایسه ای و ارزیابی توجه شده است.   کلیدواژه ها : تربیت معلم، برنامه درسی، تربیت اسلامی، اسناد بالادستی، آموزش و پرورش.      

هدف پژوهش حاضر بررسی چالش های آسیب های تربیت دینی با رویکرد دین گریزی در دانش آموزان دوره دوم متوسطه است. روش پژوهش توصیفی از نوع تحلیل عامل اکتشافی بود. نمونه آماری پژوهش تعداد320 نفر از دانش آموزان دوره دوم متوسطه استان کهگیلویه و بویر احمد هستند که به صورت خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. نتایج حاصل از تحلیل عاملی ، پس از چرخش عامل های استخراج شده به شیوه واریماکس، نشان داد که شش عامل ویژگی های شخصی و عاطفی، ویژگی های فرهنگی، فقدان برنامه ریزی، خانواده و دوستان، بی توجهی به پدیده دین گریزی و ویژگی های اقتصادی، در مجموع 05/91 درصد از واریانس متغیرها را تبیین می نماید. بر این اساس پیشنهاد می شود که مدیران و متصدیان تربیتی نسبت به تهیه و اجرای برنامه ای جامع در جهت توجه بیشتر به پدیده دین گریزی و هدایت دانش آموزان به سوی دین پذیری مشتاقانه، اهتمام بیشتری داشته باشند.

هدف پژوهش حاضر بررسی فرایند تدوین و آموزش معارف اسلامی از دوره حیات پیامبر (ص) تا پایان حکومت حضرت علی (ع) است.  روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که پیامبر گرامی اسلام (ص) چه در قالب روایات و حدیث و چه در قالب رفتار و عمل به آموزش علوم، به خصوص آموزش علوم اسلامی مانند قرائت، توجه و اهتمام ویژه ای داشتند. در دوره خلفای ثلاث، به دلیل ایجاد شورش هایی چون شورش اهل رده و نبرد با پیامبران دروغین و نیز آغاز عصر فتوحات و جنگ های خارج از شبه جزیره عربی، به استثنای توجه به آموزش علوم اسلامی مانند قرائت، تفسیر و فقه، به تدوین و آموزش سایر علوم توجهی نشد. حضرت علی (ع) نیز به دلیل درگیری با جنگ های داخلی که از آغاز خلافت ایشان تا پایان آن ادامه داشت، تنها فرصت آموزش و تدوین معارف اسلامی مانند تفسیر، حدیث و صرف و نحو را یافت. همچنین از دوره اموی به دلیل ورود سرزمین های اطراف به اسلام و پذیرش این دین، چون افکار و عقاید متفاوتی پدید آمد، تلاش برای تدوین و تألیف در زمینه علوم اسلامی نیز آغاز شد.

هدف ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮرﺳی و ﺗﺤﻠیﻞ ﻣیﺰان توجه ﺑ ﻪ مؤلفه های تربیت اخلاقی در کتب فارسی مقطع ابتدایی است. روش پژوهش، تحلیل محتوای مقوله ای و واحد تحلیل، متن، اشعار و تصویر می باشد. جامعه آماری پژوهش نیز کتاب های فارسی مدارس پایه اول تا ششم ابتدایی سال1399-1400 بوده و رویکرد پژوهش، کاربردی است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی فراوانی و درصد استفاده شده است. مؤلفه های انتخاب شده عبارتند از سخن نیکو گفتن، وطن دوستی، پرهیزگاری و تقوا، قناعت، نکوهش هوی و هوس های نفسانی، کرامت انسانی و عزّت نفس، محبت و مهرورزی، صبر و بردباری، دوری از تکبّر و خودپسندی و طبیعت شناسی. ﻧﺘﺎیﺞ نشان داد که در کﺘﺎب های فارسی دوره ابتدایی به مؤلفه های طبیعت شناسی و محبت و مهرورزی بیشترین توجه و به مؤلفه نکوهش هوا و هوس نفسانی توجه نشده و نمود عینی ندارد. در پایه ششم نیز مؤلفه های وطن دوستی و طبیعت شناسی بیشترین نمود، و صبر و بردباری کم ترین نمود را دارند. در مجموع باید گفت که تأکید کتاب های فارسی دوره ابتدایی در وهله اول متناسب با شرایط سنّی دانش آموزان، بر پرورش روحیه عاطفی و آشنایی با طبیعت بوده و پرورش مهارت های کنترل هوا و هوس نفسانی از اولویت دوم و کم تری برخوردار است.

هدف پژوهش حاضر بررسی روش تدریس مسأله محور و اهمیت و نقش آن در تعالی تربیت دینی دانش آموزان است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که حل مسأله در بالاترین سطح فعالیت شناختی انسان قرار دارد و از ارزشمندترین اهداف تربیتی و آموزشی به حساب می آید. مهارت حل مسأله، فرایندی نظام مند است و با توانایی در شناخت مسأله و گذراندن مراحل آن، بر تحلیل مسأله تمرکز دارد. با توجه به اهمیت شناخت مفاهیم دینی، تبدیل آنها به باورهای قلبی و کاربست باورها در رفتار دانش آموزان، و روش تدریس مسأله محور، می تواند با تقویت روحیه پرسش گری و قدرت تفکر، دانش آموزان را در یافتن پاسخ مناسب به پرسش ها و شبهات آنان در راستای تربیت دینی هدایت کند.

هدف پژوهش حاضر بررسی علم و واقع نمایی آن از نظر ملاصدرا و تاثیر آن بر آموزش قرابت نظریه شبح و وجود ذهنی بر مبنای حکمت متعالیه است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که نظریه ملاصدرا می تواند جامع نظریه وجود ذهنی، اضافه و شبح در معرفت شناسی بوده و اشکالات وارد بر نظریات شبح و اضافه را بر مبنای اصالت وجود پاسخ گو باشد. نظریه ای که با نظر علمای فلسفه مغرب زمین نیز در این امر سازگار است. اصالت وجود و التزام به لوازم آن در امر معرفت شناسی، ما را به تفکیک بود و نمود و اینکه ما همواره به نمودها دست می یابیم و از شناخت بودها محروم هستیم، می رساند. شناختی که تنها شبیه به عالم خارج یا بهره مند از آن است. علم تنها حکایت گر معلوم خارجی است و آنچه که در حصول علم نقش اساسی دارد، ذهن و قوای ذهنی شناسنده است و تنها رعایت قواعد حصول علم می تواند ضامن واقع نمایی آن باشد. التزام به اصالت وجود و لوازم معرفت شناسانه آن، در روش تدریس معلم، نحوه ارتباط او با دانش آموز، میزان توجه به سوالات و اشکالات دانش آموز و قطعیت و سندیت محتوای آموزشی و... اثرگذار است.