پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی

هدف پژوهش حاضر بررسی آموزش دروس معارف اسلامی در دانشگاه فرهنگیان بود. روش پژوهش کیفی با رویکرد پدیدارشناسی است. جامعه آماری دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان بوده و نمونه ها با روش نمونه گیری هدفدار به تعداد 19 نفر انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات، مصاحبه نیمه ساختاریافته بوده و تکنیک تحلیل اطلاعات، تحلیل مضمون است. براساس نتایج بدست آمده، کدهای استخراج شده در سه مضمون اصلی مسائل مرتبط با محتوای دروس معارف اسلامی، مسائل مرتبط با اساتید معارف اسلامی و مسائل مرتبط با تجربیات یادگیری دانشجویان از دروس معارف اسلامی دسته بندی شدند . همچنین براساس نتایج بدست آمده ، محتوای برخی از دروس معارف اسلامی تکراری و مرور محتوای درس بینش اسلامی در دوره دبیرستان است. محتوای برخی دروس معارف اسلامی کاربردی نیستند و ارتباط اندکی با زندگی واقعی و حرفه معلمی آنها ندارد. روش تدریس اغلب اساتید معارف سخنرانی است، و از روش های نوین تدریس و ابزارهای آموزشی استفاده ای نمی شود، موضوعات پراکنده و بدون برنامه و در برخی مواقع نامرتبط با محورهای درسی تدریس می شوند، کلاس ها فاقد خلاقیت و جذابیت برای مشارکت دانشجویان در بحث ها هستند. بررسی تجربیات زیسته دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان نشان می دهد که آموزش برخی از دروس معارف اسلامی در محتوا، شیوه اجرا و یادگیری دانشجویان با مسائل و کاستی هایی همراه است.

هدف پژوهش حاضر خوانش انتقادی مبنای اومانیسم و لازمه آن یعنی خودبسندگی انسان معنوی، در نظریه «عقلانیت و معنویت»، مطرح شده توسط مصطفی ملکیان است. در این پژوهش مبنای اومانیسم در معنویت گرایی این نظریه، و نیز مؤلفه خودبسندگی انسان معنوی، به عنوان لازمه این مبنا، مورد بحث و بررسی انتقادی قرار گرفته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که فهم نادرست معنویت اومانیستی از جایگاه و کرامت انسان، چالش معنا در معنویت گرایی، عدم توجه به دغدغه جاودانگی، راز نبودن خدا و ماوراء، معنویت ستیزی چنین معنویتی و تنافی آن با آرامش و رضایت باطن، ازجمله مهمترین چالش ها و نقدهای وارد بر این مبنا و لازمه آن هستند.

هدف پژوهش حاضر بررسی میزان توجه به مولفه های دین پروری در کتاب های هدیه های آسمانی مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 1402-1403 بود. به همین منظور از تحلیل محتوای کمّی استفاده شد. واحد تحلیل در متن و پرسش ها، جمله؛ در تصاویر هم هر یک تصویر قرار گرفت. ابزار پژوهش شامل سیاهه تحلیل محتوا محقق ساخته بود که به منظور اطمینان از روایی آن، از نظرات 10 نفر از صاحب نظران معارف اسلامی و علوم تربیتی استفاده شد. مولفه های دین پروری در نهایت در 12 مؤلفه قرار گرفت: شامل: ارائه الگو های مناسب تربیتی، سازگاری موضوعات دینی با سن دانش آموزان، پاسخگویی به نیازهای معنوی و روانی، ایجاد پشتوانه عقیدتی، گسترش فرهنگ امربه معروف و نهی ازمنکر، اعتدال و آسان گیری در دین، خداشناسی درست و اصولی، تعلیم و مفاهیم دینی با بهره گیری از داستان، پاسخگویی به شبهات دینی با استفاده از مثال، خلاقیت در آشنایی دانش آموزان با فضایل و رذایل اخلاقی، تأثیر مستحبات و مکروهات در بهداشت روانی و اجتماعی دانش آموزان، ترغیب دانش آموزان به حضور در مراسم های مذهبی. یافته ها نشان داد که سه مؤلفه ارائه الگوهای مناسب تربیتی، خلاقیت در آشنایی با فضایل و رذایل اخلاقی و سازگاری موضوعات دینی با سن، بیشترین میزان توجه را در هر پنج پایه تحصیلی داشته اند. سه مؤلفه پاسخگویی به شبهات دینی با استفاده از مثال، تأثیر مستحبات و مکروهات در بهداشت روانی و اجتماعی و اعتدال و آسان گیری در دین، نیز کمترین میزان توجه را در کتاب های هدیه های اسمانی پنج پایه داشته اند. همچنین نتایج بیانگر این است که مؤلفه اعتدال و آسان گیری در دین مغفول مانده است.

هدف پژوهش حاضر بررسی ویژگی های نظام تربیتی اسلام مبتنی بر حکمت های نهج البلاغه بود. بدین منظور از روش کیفی با رویکرد استقرایی استفاده شد. به منظور استخراج مطلب، فن تحلیل مضمون مورد استفاده قرار گرفت. وجه افتراق مهم این پژوهش با پژوهش های پیشین در این است که ویژگی های تربیت اسلامی با نگاه ویژه به نهج البلاغه بوده و از سخنان حضرت علی(ع) استخراج و مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان داد که رابطه بین مضامین چهار گانه به این شکل مطرح است: تعلیم و تربیت باید بدنبال تربیت انسان ها در حوزه مسائل شخصی، اجتماعی و دینی باشد. در واقع در ویژگی اول انسان برای زندگی اجتماعی و شخصی و مهارت های فردی، در ویژگی های دوم و سوم پیرامون مسائل دینی و در ویژگی چهارم برای کسب علم و دانش تربیت می شود. در نتیجه باید نظام تعلیم و تربیتی طراحی گردد که شامل این چهار ویژگی در تمام بخش ها باشد تا شاهد تحقق تربیتی اسلامی بود.

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر برنامه درسی پنهان بر شخصیت دینی دانش آموزان، براساس مدل ارزیابی کیفیت بود. در این راستا، با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی روشی کلی نگر، با هدف تعیین کارآیی مدل ارزیابی کیفیت با استفاده از چارچوب سه مرحله ای: بررسی، تحقیق و توضیح پرداخته شده است است، تا میزان تأثیر برنامه درسی پنهان بر رشد شخصیت دینی دانش آموزان را نشان دهد. اجرای برنامه درسی پنهان به دانش آموزان اجازه می دهد تا ویژگی های خاصی از رفتار، دیدگاه ها و نگرش هایی که در رشد شخصیت آن ها نقش اساسی دارد را درونی کنند. این برنامه گاهی در جهت دستیابی به اهداف درسی عمل می کند و گاهی به صورت ناخواسته باعث فاصله گرفتن از این اهداف می شود. در نهایت، در مطالعه برنامه درسی پنهان، مدل ارزیابی کیفیت نه تنها باید تفاوت ها را در نظر بگیرد، بلکه ویژگی های مشهود بین اهداف مدرسه و نتایج به دست آمده را نیز در نظر بگیرد. برنامه ریزی پنهان بر فرهنگ و روش زندگی که هر جامعه برای رفع نیازهای اساسی خود از حیث بقاء و دوام و انتظام امور اجتماعی اختیار می کند، تاثیر می گذارد. برای تاثیرگذاری بیشتر نظام تعلیم و تربیت باید بر تاثیر پنهان آموزش و پرورش در زمینه آموزش مسائل دینی توجه شود. رفتار، شخصیت، برخورد و منش معلم در کلاس درس و محیط مدرسه از عوامل مهمی هستند که دارای تاثیرگذاری بیشتری است که نباید مورد غفلت قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر بررسی تجارب زیسته دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان قم از درس آموزش قرآن است. در این پژوهش، از رویکرد کیفی و از روش پدیدارشناسی توصیفی استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل دانشجو معلمان رشته آموزش ابتدایی دانشگاه فرهنگیان قم می باشد. اطلاعات با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته جمع آوری شد. داده های حاصل نیز با استفاده از روش پیشنهادی اسمیت، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بعد از انجام مصاحبه ها و تحلیل آنها، تجربه دانشجومعلمان از درس آموزش قرآن، در پنج مضمون اصلی شامل منبع و محتوای درس، اساتید، فرصت ها، چالش ها، پیشنهادات؛ و 15 زیرمضمون قرار گرفت. نتایج پژوهش از تجارب مثبت دانشجویان به علت یادگیری روخوانی قرآن، الگوگیری از اخلاق استاد، برقراری زمینه انس با قرآن حکایت دارد. همچنین تجارب منفی یا چالش های آنان شامل عدم یادگیری روش تدریس قرآن، زمان محدود این درس، شیوه تدریس (غیرفعال) استاد، عدم پویایی و نشاط کلاس و روابط میان فردی استاد و دانشجو است. دانشجو معلمان برای رفع چالش، پیشنهاداتی ارائه دادند ازجمله استفاده از اساتید خبره قرآنی، جوان و مسلّط به شیوه های نوین تدریس و نیز اختصاص واحدهای بیشتر برای درس آموزش قرآن در برنامه درسی دانشجویان.