پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی

معناشناسی روش جدیدی برای بررسی و تبیین مفاهیم واژگان و کشف معانی جدید است. در روش معناشناسی زاویه جدیدی از مطالعات مفهومی و واژگانی و شبکه معنایی ارائه می شود. پژوهش حاضر از طریق بررسی تحلیلی معناشناختی، به واکاوی معنای صبر در نهج البلاغه پرداخته و از طریق واژه های مترادف یا متقابل که در یک بستر مناسب در همنشینی با این واژه قرار دارند، معنا یا معناهای اصلی آن را مشخص کرده است. با تحلیل معناشناختی واژه صبر در نهج البلاغه، امری فراتر از مفهوم شناسی توصیفی و تعریفی ارائه و بیان شده که صبر رکن اصلی ایمان است. این مفهوم در نهج البلاغه مقابل مفهوم جزع قرار گرفته است. نتایج نشان داد که سخنان امام علی(ع) در نهج البلاغه پیرامون صبر، مشتمل بر لایه های حکیمانه و معناداری است که پرداختن جامع نگرانه و منسجم به آن، هدف پژوهش حاضر بوده و با بررسی واژه صبر از طریق همنشینی و مترادف و متقابل، ویژگی های متقین در قرآن و نهج البلاغه تبیین گردید.

در اینکه زبان در صحیفه سجادیه زبانی ادبی است، شکی وجود ندارد و بررسی، تحلیل و تبیین کلام امام سجاد(ع) از این حیث نشان می دهد که از جمله اهداف ایشان در به کار بستن این زبان -جدای از اینکه ادبی شدن زبان در دعا اجتناب ناپذیر است- معرفت بخشی بوده است. در این راستا، هدف پژوهش حاضر تحلیل زبانی- بلاغی دعای مکارم الاخلاق امام سجاد(ع) بر مبنای کارکردهای صور بیانی و تبیینِ کارکردهای صور آن و بررسی جایگاه تأثیر آنها در معرفت دینی و ارزش های اخلاقی در دعای مکارم الاخلاق است. روش پژوهش کیفی و از نوع پژوهش ادبی مبتنی بر تحقیق درباره دانش های ادبی پایه است. اهمیت این پژوهش در آن است که نشان می دهد بهره مندی از عنصر بلاغت، چگونه می تواند در تبیین ارزش های اخلاقی اثربخش باشد. در واقع این پژوهش، به دنبال آن است که علل و عوامل به کارگیری عناصر بلاغی در ادعیه امام سجاد(ع) را روشن کند. یافته های تحقیق نشان می دهد بهره گیری از تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه موجب تأثیر بیشتر در جان مخاطبان و عینی نمودن مفاهیم انتزاعی برای ارتقای درک معارف دینی و مفاهیم اخلاقی می شود. 24 مورد از صور بیانی در این دعا استخراج شده که استعاره با 12 مورد رتبه اول، کنایه با 8 مورد رتبه دوم، مجاز با 3 مورد رتبه سوم و تشبیه با 1 مورد رتبه چهارم را دارد. مهم ترین موضوعاتی که امام سجاد(ع) در این دعا درصدد تعمیق معرفت آنها بوده، عبارتند از: بهره وری از سرمایه عمر برای کسب فضائل اخلاقی، دستیابی به مقام رضا، اجتناب از رذائل شیطانی، زیست اخلاق مدار، تواضع، مغفرت، فاش کردن خیر و پنهان داشتن عیوب، جبران اعمال بد و حلم.

هدف پژوهش حاضر واکاوی سنت الهی در قرآن و دلالت تربیتی آن است. سنت الهی یکی از جنبه های اعجاز قرآن کریم می باشد. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی بوده و از نوع کاربردی است و تلاش کرده تا با تکیه بر دیدگاه مفسرانی مانند شهید صدر، علامه طباطبایی، علامه جوادی آملی، علامه معرفت، علامه مصباح یزدی و آیت الله مکارم شیرازی به تحلیل محتوایی آیات مرتبط با سنّت دینداری، سنّت آینده پژوهی، سنت شکیبایی و سنت رابطه ایمان و تقوا با نزول برکات الهی بپردازد. این پژوهش درصدد پاسخ به چیستی دلالت تربیتی سنت الهی در قرآن با استفاده از ابزارهای منطوق، مفهوم، سیاق و فراسیاق است. یافته ها نشان داد چهار دلالت تربیتی منتج شده عبارتند از: ساختار اصلی هویت انسان، فطرت خدابینی است. همان گونه که افراد دارای کارنامه اعمال هستند، امّت ها نیز کارنامه اعمال دارند. راه رسیدن به موفقیت، مواجه شدن با مشکلات و سختی هاست، سنت ظفر بعد از سنت صبر محقق می شود. نزول برکات که سنت های ثابت و پایدار الهی است، رابطه مستقیمی با رفتار آدمی و حرکت در مسیر فطرت (ایمان و تقوا) دارد.

هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر درمان وجودگرا و مذهب محور در افزایش امید به زندگی افراد معلول ناشی از حوادث بود. این مطالعه به روش تحقیق نیمه آزمایشی به شیوه پیش آزمون- پس آزمون با گروه آزمایش و کنترل انجام شد. جامعه آماری پژوهش افراد مراجعه کننده به مراکز توانبخشی معلولین بهزیستی استان قم بودند. نمونه مورد نیاز در طرح های شبه آزمایشی، 10 نفر برای هر گروه که به روش تصادفی ساده و متمایل برای شرکت در تحقیق، در سه گروه (درمان مذهب محور، درمان وجودی و گواه) انتخاب شدند. ابزار اندازه گیری پرسشنامه امید به زندگی «میلر» بود که دارای 48 گویه با دامنه نمرات 48 (کاملاً درمانده) تا 240 (بالاترین حد امیدواری) است. براساس مداخله درمانی اجرا شده به دو روش وجودگرا و مذهب محور، میانگین امید به زندگی از پیش آزمون تا پس آزمون، افزایش قابل توجهی داشته است. براساس نتایج تحلیل آزمون تی، در دو گروه وجودگرا و مذهب محور، اثربخشی آموزش های درمانی، تأیید می گردد. مداخله درمانی به دو روش وجودگرا و مذهب محور در افراد معلول ناشی از حوادث، باعث افزایش معنادار میانگین امید به زندگی در آنان شده و می توان نتیجه گرفت که در افراد معلول، بسته به گرایش های مذهبی و وجودی، با طی دوره درمانی می توان امید به زندگی آنان را افزایش داد.

هدف پژوهش حاضر بررسی میزان اثربخشی آموزه های قرآنی بر مهارت کنترل استرس در بین نوجوانان دختر با استفاده از آموزه های تلفیقی دینی و روانشناسی است. در این راستا، معانی مختلف استرس، عوامل ایجاد آن و راهکارهای کنترل آن با توجه به آیات قرآن، در مقطع متوسطه اول و مطالب نوین روانشناسی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش از نوع نیمه آزمایشی بوده و جامعه آماری پژوهش شامل 38 نفر از دانش آموزان (19 نفر گروه آزمایش و 19 نفر گروه گواه) مقطع متوسطه اول دبیرستان نرجس شهرستان مه ولات بودند که به صورت تصادفی نمونه گیری شدند. ابزار پژوهش تست استرس بک بوده و برای تجزیه و تحلیل داده ها و از نرم افزار spss استفاده شد. نتایج نشان داد که بین بکارگیری مفاهیم و آموزه های قرآنی و کنترل استرس، اثربخشی مستقیمی وجود دارد. بنابراین، به منظور کاهش مشکلات ناشی از استرس، نیاز به انس بیشتر با آموزه های قرآنی و مفاهیم دینی از طریق آموزش بهتر این مفاهیم به دانش آموزان متوسطه اول احساس می گردد.

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش توکل در آرامش روان با بهره گیری از «دعای هفتم» صحیفه سجادیه است. در این راستا و با روش توصیفی- تحلیلی، آثار توکل در زندگی انسان مانند افزایش استقامت و تقویت اراده، تقویت روحیه و قوت قلب، هموار کردن سختی ها، پیروزی، محو شبهات و دستیابی به سعادت از این دعا برای دستیابی به آرامش روان استخراج شده است. نتایج نشان داد که تحلیل محتوای دعا نشانگر آن است که این دعا، به سه بخش تقسیم شده است؛ بخش نخست آن به بیان صفات پروردگار اشاره دارد؛ بخش دوم مشکلات، حوادث و سختی هایی که به سبب آنها پیش آمده است را بیان می کند و بخش سوم دعا در بیان این نکته است، که حل مشکلات فقط به دست پروردگار است و به راه حل آنها اشاره می کند. با توجه به ارتباط گسترده بین آرامش روان و توکل، ازجمله راه های رسیدن به آن را می توان ایمان به خدا، یقین و قطع طمع از دیگران دانست. بنابراین، دستیابی به آرامش روان از طریق دستیابی به توکل، با توجه به راهکارهای موجود در دعای هفتم صحیفه سجادیه ممکن است.