۱.
کلید واژه ها:
گفتمان دینی حضرت زهرا(س) خطبه فدکیه توحید نبوت ارث حاکمیت بعد از پیامبر تحلیل گفتمان
هدف این پژوهش استخراج و شرح روایتی است که در گفتمان دینی حضرت زهرا(س)، بویژه خطبه فدکیه، از ماهیت « توحید،نبوت،ارث و حاکمیت بعد از پیامبر» ارایه شده است. از اینرو، مهمترین پرسش این پژوهش به این شیوه صورتبندی شده است : چه تصویری از توحید،نبوت، ارث و حاکمیت بعد از پیامبر در گفتمان دینی حضرت زهرا (س) ارائه شده است ؟ به عبارت دیگر، روایت گفتمان دینی حضرت زهرا(س) از توحید،نبوت، ، و ارث و حاکمیت بعد از پیامبر چه بوده ودر درون گفتمان دینی ایشان به ارائه چه تصویری از این پدیده پرداخته است ؟ به منظور پاسخ گفتن به پنج پرسش بالا، محقق نخست به مطالعه نظریه های مربوط به رابطه متن و واقعیت پرداخته و پس از بررسی انتقادی نظریه های مزبور و جای دادن آنها در قالب دو رویکرد کلی 1- نظریه بازتاب(گفتمان دینی تقلید واقعیت است) و 2- نظریه گفتمان ( گفتمان دینی به تولید واقعیت در قالب منطق درونی خود می پردازد) و استخراج مولفه های فرمی و مضمونی که تاکنون از آن ها به عنوان «مکانیسم های بازنمایی واقعیت در دنیای زبان» سخن گفته شده است، کوشیده است با استفاده از روش «تحلیل گفتمان» تئون ون دایک، جیمز پل جی و روث وداک نشان دهد که در گفتمان دینی حضرت زهرا (س) به چه شیوه یا شیوه هایی به بازنمایی چهار مساله « توحید،نبوت، ، و ارث و حاکمیت بعد از پیامبر» پرداخته شده است.
۲.
کلید واژه ها:
استعاره لکان تحلیل بلاغی حسن ازغدی بلاغت استعمارزدایی گسست
مقاله حاضر با تلفیق مفهوم استعاره لکان و بلاغت استعمارزدا به عنوان چارچوب نظری، به تحلیل بلاغی سخنرانی های حسن ازغدی می پردازد. پیش فرض مقاله آن است که سیاست گام دوم جمهوری اسلامی، رویکرد دوگانه به مدرنیته در یک سطح، و مدرنیزاسیون در سطح دیگر، دارد. سؤال پژوهش این است که «بلاغت حسن ازغدی چگونه در خدمت بازتولید دال های استعمارزدای گفتمان جمهوری اسلامی قرار دارد؟». براساس نظریه استعمارزدایی، گسست از میراث استعمار مستلزم گفتمان سازی است. لذا، برای فهم استعارگی در بیان ازغدی هم به عنوان یک رویکرد گفتمانی و هم به عنوان یک صنعت بلاغی، از روش پنج مرحله ای «استعاره مفهومی» استین (۱۹۹۸) استفاده می کنیم. سخنرانی ازغدی با عنوان تمدن سازی اسلامی به دلیل محتوای استعمارزدایانه شاخص آن به صورت قضاوتی برای بررسی انتخاب شده است. بر آن هستیم که «بیداری اسلامی» استعاره اصلی ازغدی و انسجام دهنده ایده تمدن سازی اسلامی او است. ذیل این استعاره، چهار مفهوم کانونی استخراج و تحلیل می شود: دعوت، استعلاء، ارگانیسم، و دیگری سازی که سه مفهوم اول برسازنده مفاهیم کانونی گفتمان استعمارزدای جمهوری اسلامی و آخرین مفهوم براندازنده گفتمان های رقیب یعنی سرمایه داری و بنیادگرایی هستند. در یافته های پژوهش، استعاره های عمده ذیل هریک از این چهار مفهوم به روش استین بررسی می شوند. در بخش نتیجه گیری و در پاسخ به پرسش اصلی، اشاره می شود که استعاره در بلاغت ازغدی ذهن مخاطب را برای گسست از معرفت شناسی لیبرال و بازگشت به نظام فکری اسلامی به عنوان سنگ بنای تمدن اسلامی و بدیل تمدن غرب ترغیب می نماید.
۳.
کلید واژه ها:
اعتماد اجتماعی امام موسی صدر کرامت انسان خانواده اندیشه دینی
اعتماد اجتماعی از جمله مفاهیمی است که در روابط و تعاملات انسانی نقشی حیاتی دارد و همچون روان کننده ای چرخ های پیوندهای اجتماعی را راحت تر به حرکت درمی آورد. بر این مبنا می توان گفت اعتماد، تسهیل کننده تعاملات اجتماعی است. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مفهوم اعتماد اجتماعی در منظومه فکری امام موسی صدر شکل گرفته است. در همین راستا به مطالعه آثار او که دستاورد تجربه همزیستی رهبری دینی در یک جامعه متشکل از مذاهب و فرقه های گوناگون است پرداخته و به این نتیجه رسیده است که؛ اعتماد اجتماعی در اندیشه امام موسی صدر با مؤلفه «کرامت انسان» تولید، در نهاد «خانواده» آموخته و درونی شده و با مؤلفه های «اندیشه دینی»، «اخلاق» و «ولایت» در جامعه گسترش پیدا می کند. «عدالت» نیز با کارکرد خود جامعه را قابل اعتماد می کند و با پشتیبانی و تقویت دو مؤلفه «وطن دوستی» و «گفت وگو» اعتماد در جامعه تثبیت می شود. در باور صدر با وجود اعتماد اجتماعی جامعه ای ساخته خواهد شد با کرامت، والا و محکم که در آن لیاقت ها و استعدادها رشد کرده و فساد و ریا نابود می شود.
۴.
کلید واژه ها:
امام خمینی محرومین مستضعفین اندیشه اجتماعی انقلاب اسلامی
هدف این پژوهش بررسی جایگاه اقشار محروم در اندیشه امام خمینی است. پرسش های پژوهش ناظر به جایگاه و نقش محرومان و مستضعفان در پیروزی انقلاب اسلامی و تدوام جمهوری اسلامی می باشد. یافته های این پژوهش که از نوع پژوهش های توصیفی-تحلیلی بوده و با روش اسنادی انجام شده است نشان می دهد که بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران بر خلاف بسیاری از تحلیل گران انقلاب ایران، که این انقلاب را محصول طبقه متوسط سنتی یا جدید و یا ائتلاف میان آنان می دانند، انقلاب اسلامی را رهاورد محرومان و مستضعفان جامعه می داند. ایشان همیشه طبقه محروم و مستضعف جامعه را مورد ستایش قرار می داد؛ محرومان را نور چشم خود و اولیای نعم همه می دانست و خدمت به آنان را خدمت به خدا به حساب می آورد.مهمترین وعده های ایشان به محرومان در مورد آب و برق مجانی و مسکن و بهداشت در اوج قدرت و محبوبیتشان در اسفند 57 بعد از پیروزی انقلاب صورت گرفت؛ وعده هایی که برای جلب حمایت آنان نبود؛ آرمانی بود که تا آخر حیاتشان بر آنها پافشرد و نهادهای مهمی برای تامین آنها تاسیس کرد. در نگاه امام خمینی محرومان، خاستگاه انبیا، پیروان اسلام، پدیدآورندگان انقلاب و حامیان جمهوری اسلامی محسوب می شوند. آنها نقش مهمی در تحولات اجتماعی سیاسی دارند و به تعبیر ایشان در صف مقدم جامعه اند. انقلاب اسلامی دستاورد آنهاست؛ جنگ تحمیلی مرهون فداکاری آنان است و دوام نظام برآمده از انقلاب نیز مدیون خدمات و حمایت آنان. افتخار انقلاب اسلامی نیز حمایت از پابرهنگان است.
۵.
کلید واژه ها:
نظم نظام منع اختلال عقل بنای عقلا امام خمینی (ره)
در دین اسلام امنیت و نظم در جامعه، پایه و اساس تشکیل و استمرار یک نظام اجتماعی محسوب می شود و این مهم را می توان در اندیشه بزرگان دین یافت. نظام در مفاهیم و مراتب گوناگونی مثل سامان داشتن زندگی اجتماعی، کیان کشور، حکومت، مجموعه احکام و موازین اسلام و خرده نظام های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به کارمی رود و زمانی که گفته می شود اختلال درنظام جایزنیست منظور از نظام؛ نظام اسلامی، نظام و سرزمین اسلامی، نظام حکومت اسلامی و نظام زندگی و معیشت مردم و منع اختلال در آن است که در این تحقیق آنچه مورد نظر می باشد منع اختلال در نظام اجتماعی و معیشت مردم است. از جمله بزرگان معاصر که بحث منع اختلال در نظام را مطرح و به آن پرداخته است امام خمینی(ره) است. از نظر ایشان حفظ نظام به حکم عقل از اوجب واجبات و اختلال در آن حرام است و هیچ حکمی توان و یارای تزاحم با آن را ندارد. این تحقیق با روشی توصیفی – تحلیلی و با مطالعه کتابخانه ای اصل منع اختلال در نظام را با رویکردی برمنظر امام خمینی(ره) به عنوان یک اصل معرفی کرده است.
۶.
کلید واژه ها:
حوزه دانشگاه علوم انسانی بومی نخبگان وحدت
دیرزمانی است که به موازات پیروزی انقلاب اسلامی ایران مسئله ای کلیدی با عنوان وحدت حوزه و دانشگاه برای پیشبرد فرهنگ متعالی اسلامی مجال بحث یافت که می توانست علاوه بر بومی سازی علوم انسانی در کشور، مسبب اجماع و همنشینی هر چه بیشتر عالمان دینی و نخبگان دانشگاهی شود. با این حال این ایده، طی دهه های اخیر نتوانسته به مرحله اجرایی برسد و با مشکلات زیادی تاکنون روبرو بوده است. بر این اساس، این پژوهش با بهره گیری از روش توصیفی/تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه ای، درصدد واکاوی چالش های اصلی وحدت حوزه و دانشگاه در راستای بومی سازی علوم انسانی در کشور و ارائه برخی راهکارها است. بر این اساس یافته های این جستار نشانگر آن است که چالش هایی چون عدم توجه کافی محیط های دانشگاهی و حوزوی به جایگاه علم بومی، سیطره روش های پوزیتویستی در دانشگاه ها، عدم وجود و یا تربیت نخبگان مورد اجماع در محیط حوزه و دانشگاه(نظیر شهید مطهری یا علامه طباطبایی)، فقدان تدوین آثار مشترک حوزه و دانشگاه در حوزه علوم انسانی و عدم پاسخگویی به موقع و مناسب به شبهات حوزه دین باعث شده وحدت حوزه و دانشگاه در تدوین علوم انسانی بومی در حیطه نظری و حتی آرمانی باقی مانده و به مرحله عملیاتی نرسد. در چنین شرایطی بهره گیری اصولی از رسانه ها، طرح مباحث نوین علمی و اجتماعی توسط نخبگان علمی و حوزوی و برگزاری کرسی های آزاداندیشی می تواند رهگشای بومی سازی علوم انسانی از رهگذر پیوند حوزه و دانشگاه گردد.
۷.
کلید واژه ها:
عشق الهی عاشق معشوق کنش اجتماعی دیالکتیک هم فراخوان
یکی از نکات مهم برای کشورهای در حال توسعه، این است که چگونه می توانند در دنیای جدید در برابر غرب ایستادگی کنند. ایران سرزمینی که دارای سابقه تمدنی گسترده ای است به لحاظ فرهنگ معنوی رشد چشمگیری را داشته به طوری که همواره مورد توجه جهانیان بوده است. یکی از دستاوردهای مهم ایران برای جهان گسترش فرهنگ عشق و عشق ورزی است. با نگاهی به آثار مولانا، سعدی، حافظ و عطار می توان این موضوع را به خوبی اثبات کرد. اما یکی از کسانی که در زمینه عشق معنای گسترده، عمیق و خلاقانه ارائه داده است، فخرالدین عراقی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. عراقی عارف و شاعر قرن هفتم هجری است که مؤلف اثری ماندگار به نام لمعات است. لمعات در ادبیات عرفانی ایران جایگاه ویژه ای دارد. اما با توجه به ظرفیت ها و پتانسیل های این اثر کمتر مورد توجه قرار گرفته است. هدف از این مقاله این است که نشان دهد که با استفاده از نگاه جامعه شناسی تفسیری می توان فهمی متفاوت و امروزی مورد استفاده از او ارائه داد. از این حیث این تحقیق با بهره گیری از روش طبیعت گرایانه و فرود به زمین هربرت بلومر در پی آن است که معنای عشق عراقی در لمعات را از منظر کنشی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و نشان دهد که چگونه می شود از این معنا در پارادایم معرفتی جامعه آرمانی ایرانی- اسلامی استفاده کرد. از نتایج این تحقیق چنان برمی آید که تیپ شناسی مستخرج از لمعات بر مبنای انواع کنش عاشقانه قابلیتی اثرگذار و قابل استفاده در جهان مدرن امروزی را دارد.
۸.
کلید واژه ها:
عقل معاش عقل معاد تقسیمات عقل زندگی عقلانی دانشمندان اسلامی
تقسیم بندی های متفاوتی از عقل از نظر غایت و حوزه فعالیت وجود دارد. یکی از آن ها به عقل از منظر فعالیت در بعد دنیایی و آخرتی یا حیوانی و روحانی می نگرد و دو قسم با نام عقل معاش و عقل معاد را پدید می آورد. از آن جا که دین اسلام به زندگی دنیایی نگاه ویژه ای دارد و آن را وسیله-ای جهت رسیدن به زندگی جاویدان می داند، اهمیت توجه به موضوع عقل معاش مشخص می شود. تعبیر عقل معاش در آیات و روایات به صراحت به کار نرفته و از جمله تعابیری است که در دوره های بعدی وضع شده است و تعاریف مختلفی از آن به چشم می خورد؛ چنان که گروهی آن را عقل اقتصادی، گروهی آن را عقل عملی یا جزئی می دانند. مفهوم شناسی عقل معاش، معرفتی در راستای شناسایی عقل و کارکرد آن در زندگی دنیایی از دیدگاه دانشمندان اسلامی و زمینه ساز بهره مندی صحیح، از این عطیه ارزشمند الهی است. این نوشتار پس از بیان تقسیمات کلی عقل از نظر دانشمندان اسلامی به تبیین مفهوم عقل معاش و وجوه متصور آن اشاره دارد و «معادگرا بودن عقل معاش» را شرط تحقق مفهوم صحیح آن می داند. ازاین رو، به کمال رساندن این قوه موجب می شود که زندگی عقلانی و حیات طیبه قرآنی تحقق یابد.
۹.
کلید واژه ها:
جوانان عزاداری تجارب زیسته پدیدار شناسی نی ریز
مجالس عزاداری بعنوان بعد عملی مناسکی دین از دیرباز دارای اهمیت و اعتبار ویژه تلقی شده و هر سال میلیون ها خداجو و عاشق دلداده حضرت سید الشهدا(ع) بصورت شکوهمند، منسجم، وحدت بخش و پرشور در مجالس عزاداری در دهه اول محرم حضور می یابند. در این مقاله فهم پدیدارشناسی تجارب زیسته دینی جوانان از حضور در مجالس عزاداری با توجه به شرایط کرونایی جامعه مد نظر است .به کمک روش نمونه گیری نظری و هدفمند با 25 نفر از عزاداران جوان (35-18) درچهار هیئت جوانان (خادم العباس (ع) ، ذوالانوار ، ساجدین و محبین) شهرستان نی ریز استان فارس در ماه محرم 1399 مصاحبه شد. داده های این مطالعه کیفی از طریق مصاحبه نیمه ساخت یافته گردآوری استفاده شده است. با توجه به مدل سنخ شناسی تجربه گروههای دینی یوآخیم اوخ ، پس از تحلیل داده های کیفی به دسته بندی تجربه زیسته آنان در سه جنبه ذیل گردید: بعد فکری: بصیرت افزایی ، ارتقای سلامت روانی ، بعد عملی: سبک نوین عزاداری ، کسب هویت محرمی ، جامعه پذیری دینی ، کسب هویت جهادی و بعد اجتماعی: ارتقای سرمایه اجتماعی ، ارتقای سلامت اجتماعی ، زیست جمعی و ایجاد پیوندهای فرا نسلی ، تعلیق نظام قشربندی اجتماعی . نتایج کلی پژوهش بیانگر آن است مجالس عزاداری امام حسین (ع) ، عاملی هویت ساز محسوب شده و نقش اساسی در آرامش ، نشاط و شادابی اجتماعی ، معنوی ، جسمی و روحی جوانان ایفا می کند.
۱۰.
کلید واژه ها:
علامه طباطبائی جاودانگی نفس سعادت و شقاوت ذاتی اعتباریات اجتماعی
در مقاله حاضر دیدگاه علامه درباره چالش برانگیزترین مباحث مربوط به جاودانگی نفس، مسئله سعادت و شقاوت ذاتی، ادراکات اعتباری موردبررسی قرار می گیرد. علامه با تفکیک ادراکات اعتباری از ادراکات حقیقی، نظام معرفتی را مطرح می کند که پیش از ایشان در فلسفه اسلامی بی سابقه است. نظریه اعتباریات اجتماعی علامه به خوبی نحوه شکل گیری نظامات اجتماعی، زندگی جمعی و بنیان های اخلاق و حقوق را توضیح می دهد. در ادامه مقاله به بررسی نتیجه معرفتی نظریه «اعتباریات» در مسئله جاودانگی و نسبت ادراکات اعتباری و حیات پس از مرگ که از ابداعات ابتکاری معرفت شناسانه علامه است؛ می پردازیم. در این نوشتار کوشش نویسنده بر این است که به تبیین نظریه علامه طباطبائی در فناناپذیری نفس پرداخته و رابطه آن را با نظریه اعتبارات اجتماعی توضیح دهد. در پژوهش حاضر نظر علامه طباطبایی درباره وجود جوهری به نام نفس، استدلال علامه در اثبات جاودانگی نفس و ابداعات علامه در اعتباریات اجتماعی و نتایج و پیامدهای معرفتی آن در بحث جاودانگی نفس بررسی خواهد شد. اهمیت بحث جاودانگی نفس با ایضاح مفهومی نظریه اعتباریات که پیش فرض معرفت شناسی علامه در موضوع جاودانگی است امکان پذیر خواهد بود. جایگاه این بحث نیز با فهم صحیح مبانی، مفاهیم، اهداف و روش بحث علامه امکان پذیر است. بدین منظور ابتدا باید روش صحیح علمی را جهت استخراج نتیجه مطلوب اتخاذ نمود.
۱۱.
کلید واژه ها:
سبک زندگی انقلاب اسلامی ایران مراحل تکاملی انقلاب اسلامی دولت اسلامی جامعه اسلامی
سبک زندگی یک جامعه، مهم ترین ظهور بعد هنجارین و نرم تمدن است. آیت الله خامنه ای از اوایل دوران زعامت بر وجوه مختلف رفتاری، نمادین و ظهورات فرهنگ از جمله سبک زندگی تاکید داشته اند. موضوع این مقاله متمرکز بر سبک زندگی در منظومه فکری آیت الله خامنه ای، بر مبنای سخنرانی های و بیانیه های موجود از ایشان است. از نظر ایشان ما در مراحل پنج گانه تکاملی، از دو مرحله ی اول یعنی پیروزی انقلاب اسلامی و نظام سازی اسلامی عبور کرده ایم و در مرحله ی سوم و دولت اسلامی به سر می بریم. پس از آن به مرحله ی جامعه اسلامی و نهایتاً تمدن اسلامی خواهیم رسید. هدف این مقاله بررسی تحلیلی شاخص های سبک زندگی در مراحل پیش روی تکاملی انقلاب اسلامی از منظر آیت الله خامنه ای است. روش ما رویکرد تحلیل اسنادی مبتنی بر داده هایی است که به شکلی منقح و نمایه شده در پایگاه حفظ آثار آیت الله خامنه ای موجود است. نتیجه ی این پژوهش نشان می دهد که در مراحل پیش روی تکامل انقلاب، مهم ترین شاخص های سبک زندگی مرتبط با مسئولان «سلامت اعتقادی و اخلاقی»، «روحیه ی خدمت به خلق»، «عدالت» و «سلامت اقتصادی» و در ارتباط با مردم عبارت است از «امر به معروف و نهی از منکر»، توجه به مقوله ی «تعلیم و تربیت» و همچنین «استمرار انقلاب» و ارزش های اساسی آن است. شاخص های مرحله ی نهایی انقلاب چیزی جدای از شاخص های مرحله ی چهارم نیست.
۱۲.
کلید واژه ها:
امام خمینی عدالت کارآمدی جهان بینی توحیدی لیبرالیسم و سوسیالیسم
یکی از وجوه تمایز مکاتبی چون اسلام، لیبرالیسم، سوسیالیسم، در نسبت و رابطه ای است که میان مفاهیم عدالت و کارآمدی قائلند. دو مکتب لیبرالیسم و سوسیالیسم بر اساس اولویت قائل شدن برای هر یک از این مولفه ها موجب به حاشیه راندن دیگری می شوند. در حالیکه اسلام با نگاه طولی به شبکه منسجم و یکپارچه توحید و نبوت، عدالت و اصول اساسی دین را مطرح می سازد. در این پژوهش پرسش اصلی این است که چه نسبتی میان عدالت و کارآمدی در اندیشه امام خمینی(ره) وجود دارد؟ یافته های پژوهش بیانگر آن است که در اندیشه امام(ره) و بر مبنای دیدگاه اسلام برخلاف دو مکتب فوق، عدالت و کارآمدی در یک نظام طولی قابل ارزیابی می باشد و رابطه عموم و خصوص مطلق بین این دو مفهوم برقرار است. لذا از نگاه وی عدالت، مفهومی عام تر و گسترده تر می باشد؛ به گونه ای که مفهوم کارآمدی را نیز در برمی گیرد. در واقع برقراری عدالت شرط اصلی کارآمدی است و کارآمدی در یک سیر طولی، تقویت عدالت اجتماعی را به همراه دارد. روش بکار گرفته در این پژوهش، توصیفی– تحلیلی می باشد و داده های پژوهش، کتابخانه ای است.
