پژوهش در تاریخ

جابجاییِ اشکانیان با ساسانیان چرخشی بزرگ در سیاست های ژئواستراتژیک شاهنشاهی ایران بود. به این ترتیب، تغییر نگاهِ رومیان نسبت به ابرقدرتِ شرقی خیلی زود در همان نخستین آثار تاریخ نگارانه معاصر با اردشیر بابکان خود را نمایان کرد و نگارندگان رومی تلاش کردند میانِ ساسانیان و خاطره هخامنشیان پل بزنند. هدف از این پژوهش شناختِ ذهنیتِ روم و کارکردِ دستگاهِ تبلیغاتیِ این امپراتوری شاملِ برداشت (Perception) و انگاشتِ (Depiction) تازه بنیادِ آنان از ایرانِ سده سوم و پاسخ به این پرسش است که روم، افزون بر این درک و فهم از شرایط جدید، چه واکنشی متناسب با آن ارائه کرد. بر پایه این پژوهش، به نظر می رسد راهبردِ روم در سده سخت و دشوار سوم میلادی بزرگنمایی در کامیابی های نظامی اش در برابر ساسانیان و حتی ارائه گزارش های رسمیِ ساختگی و وارونه جلوه دادن واقعیت بود. آنان در این دوره به یک کلیشه سیاسی-رسانه ای برای بازنماییِ رخدادهای جبهه های شرقیِ خود دست پیدا کردند که در سده های سپسین ادامه یافت.

روایت های معاصر از خشونت، به ویژه پس از ابراز خشونت های اخیر توسط گروه های به اصطلاح «اسلام گرا»، دوگانه سازی ناصحیحی از خشونت های مذهبی را در مقابل خشونت های سکولار بازسازی کرده اند. چنین منشور تغییر شکل یافته ای، که در علم سیاست نیز غالب است، ریشه های خشونت را [در جهان مسیحیت] به جوامع مذهبیِ قرون وسطی و در میان سایر ادیان به اسماعیلیان نزاری، که با اسطوره حشاشین در پیوندند، ارتباط داده است. علیرغم پژوهش های متفاوتِ محققان برجسته مطالعات اسماعیلی، اسطوره حشاشین هنوز در برخی زمینه ها نظیر نظریه سیاسی قدرتمند است. این مقاله، ضمن واسازی این روایت، تلاش می کند تا عوامل فردی و اجتماعی، به عنوان عوامل انسانی، را برجسته کند و با روایات ذات گرایانه ای، که در آن مسئولیت گسترش خشونت را بر عهده باوری خاص می اندازند، مخالفت کند. حرکت ورای روایات تقلیل گرایانه خشونت برای شکستن چرخه شریرانه خشونت، که جوامع انسانی در سراسر جهان را احاطه کرده، حیاتی است.

این تحقیق به طور خاص، شواهدی را بررسی می کند که از این ایده حمایت می کند که ایران در دهه ۱۸۹۰ م و اوایل دهه ۱۹۰۰م، یعنی درست قبل از وقوع انقلاب مشروطه، یک "عصر طلایی" از شورش های نان را تجربه کرده بود؛ امری که در واقع در وقوع آن انقلاب نیز تأثیر داشت. این پژوهش در مورد ارتباط بین تخریب مقررات بازار در ایران با افزایش خشم و تلخی افرادی که بیش از همه تحت تأثیر قرار گرفته اند، فقرای شهری، و آمادگی نهایی تعداد زیادی از آن ها برای مشارکت در انقلاب بحث می کند. سپس شدت درگیری های مردمی بر سر نان در شهرهای ایران در اواخر قرن نوزدهم به موازات انگلستان قرن هجدهم بررسی می شود. اگرچه زمانی به اندازه یک قرن این دو مورد را از هم جدا می کند، اما هر دو کشور در بخش های مختلفشان، فروپاشی مشابهی را در نظام اجتماعی - اقتصادی و سیاسی قیم مآبی قدیمی که تنظیم بازار در مرکزیتشان بود، و جایگزینی شان با سرمایه داری مدرن که نمونه آن بازار آزاد است، تجربه کردند. در هر کشور، این امر واکنش مشابهی را از سوی فقرای شهری برانگیخت. شورش ایرانی و خاورمیانه ای نان به طور منطقی در زمینه های سیاسی و اقتصادی پیش از مدرن، جایی که سیاست های مذاکره هنوز در آن برجسته بود، عمل کرده بود. ازآنجاکه بازار آزاد جایگزین قیم مآبی شد، بنابراین معارضه طبقاتی بدون واسطه نیز جایگزین روش های قدیمی چانه زنی، اگرچه گاه با شورش، در بین شرکای نابرابر در یک پیمان اجتماعی شد.

تحلیل های جامعه اسلامی اغلب بر این فرض استوار است که تقسیم ارث مطابق شرع اسلام انجام می شود. بررسی دو وصیت نامه از سردار اسعد، یکی از خوانین برجسته بختیاری، تخطی از قاعده اسلامی، که فرزندان ذکور به طور مساوی از دارایی پدرشان ارث می برند، را نشان می دهد. سردار اسعد در این دو وصیت نامه بخش عمده ای از دارایی و املاک خود را به یکی از پسران مورد علاقه خویش منتقل می کند تا او به عنوان یک رهبر قدرتمند هم در جامعه بختیاری و هم در ایران به کار خود ادامه دهد. به علاوه، این دو وصیت نامه پایه و اساس ثروت وی را نشان می دهد که شامل زمین، دارایی های غیرمنقول شهری، درآمدهای حاصل از عوارض پل، و سهام شرکت نفت می باشد. این دو وصیت نامه ماندگاری ثروت و قدرت در یک خانواده خاص برای چند نسل را شرح می دهد، به علاوه در این خصوص کمک می کند تا سازش پذیری اسلام و قوانین عرفی اش تبیین شود.

این نوشتار، به بررسی کتاب دایره های مینایی نوشته امیر محمد گمینی می پردازد. گمینی در این کتاب به فرآیند شکل گرفتن علم هیئت در روزگار باستان پرداخته و روند تکوین و پیشرفت آن را در جهان اسلام تحلیل می نماید. در آخر، کتاب به دستاورد منجمان مسلمان در علم هیئت و تعامل آنها با منجمان دوره رنسانس از جمله کوپرنیک می پردازد. این کتاب از آن جهت که به بستر نظری علم هیئت و تعامل بین فلسفه طبیعی و علم نجوم توجه ویژه دارد، از نظر تعامل بین فلسفه و تاریخ علم هیئت دارای جایگاه ممتازی است. اینجانب با مقدمه ای به اهمیت این نوع نگاه در تاریخ علم پرداخته و این کتاب را از این زاویه تحلیل خواهم نمود. پس از معرفی اجمالی سرفصل مطالب، به نقد و بررسی برخی از نکات آن خواهم پرداخت، از جمله اینکه برداشت نویسنده از فلسفه طبیعی به پختگی نگاه وی در تاریخ نجوم نیست.