پژوهش در تاریخ

شکل گیری حکومت های متقارن در شرق ایران از داستان ها و رموز شیرین تاریخ قرون آغازین ایران اسلامی است، امری که فهم و درک آن علت اصلی نگارش این مقاله شده است. حملات گسترده اعراب غازی و ماجراجو، زمینه های برتری سیاسی خلفای اسلام بر امپراطوری باستانی ایران را فراهم آورد. فارغ از چگونگی این رویداد، ایران که خود پایه گذار بزرگترین امپراطوریهای باستانی بوده، به تحت سلطه و انقیاد خلافت بزرگ اسلامی در آمد. این امرسبب ساز ارتباط، دادو ستد و تعاملات گسترده میان ایران و جهان اسلام شد. در قرون نخستین شاهد گسترش روبه تزاید خلافت جدید هستیم. ایران نیز ازاین قاعده مستثنی نبود، زیرا مشترک در سرنوشتی شد که تاریخ و یا تقدیر برای آن رقم زده بود. اما گسترش امپراطوری با افزایش تعارضات و ایجاد فضای تنفس برای ملل مفتوحه همراه بود. هرچه از عمر حکومت اسلامی و گستره آن می گذشت، حکومتهای محلی ایرانی فرصتی برای ابراز وجود و تبیین دوباره فرهنگ و هویت خویش می یافتند. یکی از مهم ترین مراکز و حوزه های تجلی این اندیشه استقرار حکومتهای متقارن در شرق ایران است. پژوهش کنونی در پی آن است که به این پرسش پاسخ دهد که: چرا این حکومت های متقارن عموماً در شرق ایران شکل گرفتند؟ انجام تحقیق مذکور مشخص نمود که شکل گیری حوزه شرق به دلیل مهاجرت نخبگان به شرق ایران و دور بودن موقعیت جغرافیایی آن از مرکز خلافت اسلامی بوده است.

تاهرت مقر حاکمیت خوارج اباضیه بنی رستم(164-296ه.ق) از نظر جغرافیای تاریخی اهمیت بسزایی دارد،این شهر از لحاظ موقعیت و عوارض جغرافیایی و اقلیمی زمینه ساز تجمع افراد و قبایل گشت ، و در عصر بنی رستم این منطقه به رشد و شکوفایی اقتصادی - تجاری رسید. نوشتار حاضر در نظر دارد که به بررسی جغرافیای تاریخی تاهرت در عصر خوارج بنی رستم بپردازد،که به تفسیر و توصیف وضعیت سیاسی – اقتصادی آن مبادرت می نماید.

تیموریان عناصر بیابان گردی بوند که با تکیه بر نیروی شمشیر بر جامعه ی ایرانی چیره شدند و فرهنگی برتر برای ارائه به مردم سرزمین های فتح شده نداشتند و تنها به امور سیاسی و نظامی می پرداختند ولی در این میان ایرانیان مسلمان توانستند با فرهنگ بالنده خویش به تیموریان تاتارمنش تمدن و فرهنگ ایرانی بیاموزند. شاهرخ در حکومت خود از دیوان سالاران ایرانی استفاده کرد. در این میان ایرانیان که میزبان مهمان های ناخوانده بودند، خود دارای تخصص بودند. این مطلب قابل توجه می باشد که در دیوانسالاری تمایل موروثی شدیدی وجود داشت و همین امر در تشکیلات دیوانی نوعی تداوم ایجاد می کرد. تاریخ دیوان حکومتی در حوزه سرزمینهای اسلامی در دهه های اخیر در چارچوب تحقیقات پیوسته توجه زیادی به خود جلب کرده است تا حدی که حتی از وقایع سیاسی صرف نیز تطور فرهنگی در مد نظر گرفته می شود و جهات تشکیلاتی حیات حکومتی هم بویژه توجه را به خود معطوف می دارد.از دید تاریخ سیاسی، بایستی طبیعتاً دیوان حکومتی در مرکز ثقل علاقه و توجه قرار گیرد یک بار به عنوان وسیله قدرت سیاسی و بار دیگر به عنوان محل پیدایش یکی از مهمترین رده های منابع تاریخی.

دوره سلطنت ناصرالدین شاه، دوره ای درخشان در عمران و آبادانی قم است. در زمان وی در حوزه رفاهی، عمرانی و بهداشتی اقدامات اساسی در قم انجام داد. این شاه قاجار در ادامه فعالیت های عمرانی اسلافش در قم، به توسعه و عمران شهر قم دست زد. توسعه فیزیکی حرم حضرت معصومه و ساخت صحن اتابک از دست آوردهای دوره سلطنت ناصرالدین شاه در مورد شهر قم است که در این پژوهش به آن خواهیم پرداخت. با رسمی شدن تشیع در ایران، شاهان قاجار به اماکن مذهبی شیعیان در ایران و عراق، اهمیت بیشتری دادند و برای کسب مشروعیت بیشتر، هزینه های زیادی را برای توسعه این اماکن مذهبی صرف کردند. در این راستا دولتمندان عصر قاجار نیز هم به واسطه کسب مشروعیت مذهبی در نزد عامه و هم به دلیل تمایلات مذهبی خود، در برآوردن هزینه های ساخت این اماکن مذهبی دخیل شدند. یکی از این اماکن مذهبی، شهر قم بود. تا دوره ناصرالدین شاه، حرم حضرت معصومه شامل گنبد حرم و صحن عتیق بود. با توسعه شهر قم و ساخت راه جدید تهران به قم که با افزایش زائران حضرت معصومه همراه بود، فضای فیزیکی حرم قم، برای سیل عظیمی از شیعیان که برای زیارت حرم حضرت معصومه(ع) از داخل و خارج کشور به قم می آمدند کافی نبود. میرزا علی اصغر امین السلطان در راستای رقابت های پنهان دولتمردان قاجاری برای کسب مشروعیت مذهبی، به دستور و حمایت ناصرالدین شاه، به ساخت ابنیه جدیدی در حرم حضرت معصومه دست زد و با صرف هزینه های فراوانی موفق شد صحنی جدید با معماری زیبا در کنار صحن عتیق ایجاد کند که به صحن اتابک مشهور گشت. خییرین نیز در کنار امین السلطان، در تکمیل شدن و تامین هزینه های ساخت حرم حضرت معصومه(ص) کمکهای شایانی کردند. با این اقدامات، زائران حرم حضرت معصومه در رفاه نسبی تری نسبت به دوره های قبل قرار گرفتند.

عبدالرحمان الناصر(350-300ه /961-913م) خلیفه ی اموی اسپانیا در سال 300ه /913م هجری بعد از مرگ جدش امیر عبدالله بن محمد بن عبدالرحمان به حکومت اندلس منصوب شد. همزمان با روی کار آمدن وی اوضاع سراسر اندلس آشفته گشت، اما عبدالرحمان با سرکوب مخالفان داخلی و خارجی و جنگها و جهادهای بسیار به اوضاع آشفته ی اندلس  پایان داد. عبدالرحمن علاوه بر آرام نمودن اوضاع سیاسی اندلس، به فعالیتهای فرهنگی مختلفی نیز دست زد که تاثیرات مهمی در تاریخ اندلس به جای گذاشت و در رونق و شکوفایی فرهنگ اندلس سهم بسزایی ایفا نمود. در این مقاله، اقدامات فرهنگی عبدالرحمان الناصر و نقش وی در پیشرفت و شکوه فرهنگ اندلس مورد بررسی و تحلیل قرا می گیرد.

قطب الدین محمود بن مسعود شیرازی، ستاره شناس، پزشک، فیلسوف، شاعر و موسیقی دان سده ی هفتم هجری می باشد .وی در شیرازی متولد شد و ابتدا در نزذ پدر به طبابت در بیمارستان مظفریه ی شیراز پرداخت اما این کار وی را اقناع ننمود ،پس راه سفر  در پیش گرفت تا بدین وسیله هم بر علم خود بیفزاید و هم از حضور اسایتد گوناگون بهره مند شود. علامه قطب الدین شیرازی علامه بر اینکه در علوم مختلف دستی توانا داشت در فلسفه نیز تبحری ویژه داشت .وی شارح حکمه الاشراق ،اثر معروف شیخ اشراق می باشد .وی در نزد اساتید مختلف با تفکرها و اندیشه های مختلف آشنایی یافت و در جهت تقریب میان آن ها تلاش نمود. ما در این مقاله در پی معرفی شرح حکمه الاشراق علامه بوده  و سعی بر آن داریم که بدانیم علامه تنها به شرح کلمه به کلمه سخنان سهروردی نپرداخته است. در این مقاله درخواهیم یافت که علامه تا چه حدی در تقریب میان سه اندیشه و تفکر اشراق و مشاء  و عرفان نقش داشته است  و چه عواملی باعث آشنایی وی با این سه تفکر متفاوت شده است.و اینکه این تفکر تا چه حدی در نسل های بعدی علامه تاثیر نهاده است .این مقاله بر اساس منابع دست اول تاریخی و منابع تحقیقاتی نوشته شده است.

سرزمین ایلام صاحب فرهنگ و تمدنی اصیل و تاریخی چند هزار ساله است. آثار و تپه های باستانی و حتی زبان و واژه های موجود حکایت از مردمی ایرانی الاصل با فراز و نشیب های فراوان دارد . با این حال متأسفانه تاکنون چه در زمینه باستان شناسی و چه در زمینه های تاریخی، فرهنگی و حتی اقتصادی تحقیقات و پژوهش هایی در خور درباره این منطقه صورت نگرفته است و همین امر باعث قلت منابع و مآخذ گردیده و از طرف دیگر به نوعی گمنامی این منطقه را در پی داشته است . مقاله حاضر به طور بسیار مختصر و موجز گوشه ای از تاریخ چند هزارساله ایلام را به تحریر در آورده است، در واقع همانطوری که از عنوان مقاله پیداست ما در پی آن هستیم که با نگاهی گذرا تحولات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، مذهبی استان ایلام را در دوره ساسانیان باروش توصیفی –تحلیلی و براساس منابع کتابخانه ای مورد بررسی قرار دهیم.

دراین مقاله سعی شده است اوضاع سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی مردمانی مورد بررسی قرار گیرد که بخش مهمی از تاریخ ملل شرقی را در خاورمیانه شکل داده اند ولی با این وجود تا حدی ناشناخته مانده اند.این مردمان اشتراکات زیادی با هم داشته اند و با بررسی نژاد آنها به ریشه ای یکسان برخورد خواهیم کرد. همه ی آنها از لحاظ جغرافیای در حوزه سلسله جبال زاگرس قرار می گیرند که در ازمنه مشخصی از تاریخ تاثیرات مهمی بر محیط پیرامون و تمدن های هم عصر خویش از لحاظ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی گذاشته اند. ما بر آن بوده ایم تا ریشه نژادی مردمان هیتی، کوتی، کاسی و لولوبی را و همچنین محل سکونت آنان و نیز تاثیراتشان بر ملل دیگر و نظریه های مختلفی که راجع به آنها مطرح گردیده است را بررسی و با روشی تحلیلی آنچه را که صحیح و دارای صحتی تاریخی است ارائه گردانیم. این تحقیق به روش کتابخانه ای انجام شده است و از مهمترین و معتبرترین منابع در نگارش آن استفاده گردیده است.