پژوهشنامه جغرافیای انتظامی

نظام شهری در راستای رسیدن به اهداف توسعه ای و پیشرفت خود نیازمند انضباط اجتماعی است که بدون آن جوامع دچار اخلال شده و مشکلات گسترده ای ایجاد خواهد شد. عوامل گوناگونی در ایجاد انضباط اجتماعی مؤثر هستند و امروزه کلان شهرهای ایران را با مشکلاتی مواجه ساخته اند. همواره مناطق تجاری و خدماتی شهرها بیش از سایر مناطق با مشکلات انضباط اجتماعی مواجه هستند که این مسئله در کاهش سطح رفاه شهروندان آن محدوده تأثیرگذار می باشد. ناحیه (۲) منطقه (۱۲) تهران یکی از نواحی است که به دلیل دارا بودن موقعیت مرکزی و داشتن مراکز خدماتی-تجاری و گردشگری با پدیده های اخلال نظم مواجه است و این مسائل در کاهش انضباط اجتماعی آن مؤثر بوده اند. ازاین رو پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و کاربردی (عملی) به تبیین انضباط اجتماعی شهر با رویکرد مدیریت شهری و ارزیابی آماره های توصیفی چالش های مدیریت شهری و ابعاد انضباط اجتماعی با استفاده از آزمون میانگین و ضریب همبستگی پیرسون در نرم افزار SPSS در ناحیه (۲) منطقه (۱۲) پرداخته است. نتایج نشان داد که چالش زیرساختی مهم ترین چالش های مدیریت شهری و نظم انسجامی و اعمال خشونت مهم ترین ابعاد انضباط اجتماعی را در ناحیه (۲) منطقه (۱۲) تشکیل می دهند. همچنین میان برخی از مؤلفه های مدیریت شهری و ابعاد مدیریت شهری رابطه وجود دارد که شدت روابط در اکثر متغیرها نسبتاً ضعیف است.

مکان یابی، فعالیتی است که در آن قابلیت ها و توانایی های منطقه ای خاص از نظر وجود زمین مناسب و کافی و ارتباط آن با کاربری های دیگر شهری و روستایی برای انتخاب مکانی مناسب برای کاربری مدنظر مورد تجزیه وتحلیل قرار گیرد. با توجه به این که اولین هدف موردنظر دشمن در حمله و تهاجم نظامی به یک کشور، مراکز و استقرارگاه های نظامی آن می باشد؛ بنابراین رویکرد آمایشی به سامان دهی مراکز نظامی یک کشور منجر به این مسئله می شود که این مکان ها به گونه ای استقرار یابند که حداکثر امنیت و قابلیت دفاعی را برای آن کشور فراهم کنند. امروزه اهمیت پدافندغیرعامل به ویژه مکان یابی با رعایت ملاحظات دفاعی پیش از گذشته محسوس است. هدف پژوهش حاضر مکان یابی مناسب و بهینه برای پادگان نظامی در استان آذربایجان شرقی با رویکرد اقلیمی است. ابتدا تمام معیارهای اقلیمی و محیطی در منطقه مورد مطالعه که در امر مکان یابی پادگان دخیل بودند، مشخص شد. روش کار بدین صورت بود که ابتدا با تنظیم پرسشنامه ای، نظرات کارشناسان و متخصصان نظامی درباره عوامل مؤثر در مکان گزینی پادگان نظامی جمع آوری شد؛ از فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) نسبت به وزن دهی لایه ها استفاده و سپس سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) برای تلفیق اطلاعات به دست آمده مورداستفاده قرار گرفت و در پایان (۹) نقطه برای جانمایی پادگان نظامی پیشنهاد شد. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر این مهم است که در بین عوامل مؤثر در مکان یابی پادگان نظامی، عوامل اقلیمی بالاترین اهمیت را نسبت به سایر عوامل به خود اختصاص داده اند.

سوانح و مخاطرات طبیعی به دلیل شدت و زمان کوتاه اثرگذاری بر جوامع شهری، تبدیل به یکی از دغدغه های اصلی برنامه ریزان و مدیران شهری در سال های اخیر شده است. ازاین رو، تاب آوری به عنوان رویکرد و روش مناسب در جهت کاهش خطرات حاصل از بحران ها و مخاطرات مطرح شده است. این پژوهش با هدف اندازه گیری میزان تاب آوری منطقه چهار کلان شهر تهران در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادی و کالبدی- محیطی به منظور مقابله با اثرات سوانح طبیعی انجام شده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی میزان تاب آوری منطقه (۴) کلان شهر تهران در برابر مخاطرات طبیعی پرداخته است. تعداد (۳۸۴) پرسشنامه بر اساس مدل کوکران به صورت تصادفی در میان جامعه آماری یعنی ساکنان (۹) ناحیه شهرداری در منطقه (۴) که (۹۱۹) هزار نفر بودند، توزیع شد و (۳۰۰) پرسشنامه صحیح جمع آوری شده، توسط نرم افزار SPSS و روش های آمار توصیفی و استنباطی (آزمون T-Test تک نمونه ای و Friedman Test) تحلیل و بررسی شدند. نتایج حاکی از آن است که در بین ابعاد مختلف تاب آوری شهری در منطقه (۴) شهر تهران، وضعیت بُعد اجتماعی در برابر مخاطرات طبیعی از مطلوبیت ضعیف و وضعیت ابعاد نهادی، اقتصادی و کالبدی با مطلوبیت خیلی ضعیف همراه است. به طورکلی، مطلوبیت تاب آوری شهری در منطقه (۴) کلان شهر تهران در برابر مخاطرات طبیعی با توجه به کلیه ابعاد و شاخص ها خیلی ضعیف است؛ بنابراین، این منطقه در برابر مخاطرات طبیعی تاب آور و پایدار نیست و نیازمند توجه ویژه مسئولان، برنامه ریزان شهری و شهروندان است.

رویکرد امنیت از طریق طراحی[1] یکی از مؤثرترین و کارآترین رویکردها در زمینه ارتقاء امنیت شهری است که می تواند نقش بسزایی در ایمن سازی فضاهای شهری ایفا کند. پژوهش حاضر به بررسی مناطق حاشیه نشین شهر ارومیه می پردازد و در پی یافتن شیوه های اثربخش پیشگیری از جرائم و ارائه راهکارهای مناسب برای ارتقاء امنیت و پیشگیری از جرم است. نوع پژوهش کاربردی و روش آن توصیفی-تحلیلی است، برای جمع آوری اطلاعات از روش های اسنادی و پیمایشی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش، شهروندان مناطق شش گانه حاشیه نشین شهر ارومیه (دیگاله، کشتارگاه، اسلام آباد، حاجی پیرلو، وکیل آباد و چلوچاپان) بوده و حجم نمونه آماری طبق فرمول کوکران (۳۷۹) نفر می باشد. اطلاعات به دست آمده از پرسشنامه ها در نرم افزار[2] و با استفاده از آزمون های رگرسیون چندمتغیره برای تشخیص وجود رابطه بین متغیرهای وابسته و مستقل و از آزمون ضریب همبستگی پیرسون نیز برای تبیین شدت رابطه بین متغیرهای پژوهش استفاده شد و نهایتاً فرضیات مورد آزمون تحلیل و بررسی شدند. نتایج پژوهش حاکی از وجود رابطه مستقیم و معنادار بین متغیرهای مستقل و وابسته آن می باشد. هرچقدر مؤلفه های طراحی محیطی (نظارت، قلمروگرایی، تصویر و نگهداری از فضا، فعالیت پشتیبانی و سخت کردن هدف جرم) در بین ساکنین فضاهای شهری تقویت یابد، به همان اندازه، میزان جرائم شاخص نیز در مناطق حاشیه نشین کاهش خواهد یافت. همچنین بر اساس نتایج به دست آمده تصویر و نگهداری از فضا بیشترین سهم و متغیر فعالیت پشتیبانی کمترین سهم را در پیش بینی میزان جرائم شاخص در مناطق حاشیه نشین شهر ارومیه دارد.

جرم تحت تأثیر مشخصه های مکانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اتفاق می افتد. بروز انواع ناهنجاری های اجتماعی در شهر جدید هشتگرد، از مشکلات عمده این شهر در مقطع کنونی و دغدغه ای برای مدیران شهری و متصدیان قضایی و انتظامی آن است. بر همین اساس، هدف پژوهش حاضر تعیین پهنه های مکانی کانون های جرم خیز نزاع و درگیری در شهر جدید هشتگرد است. روش پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش، توصیفی-تحلیلی است و برای شناسایی و تحلیل الگوهای فضایی توزیع جرائم در سطح شهر جدید هشتگرد از آزمون های مرکز متوسط، بیضی انحراف معیار و آزمون خوشه بندی و شاخص های نزدیک ترین همسایه و تخمین تراکم کرنل استفاده شده است؛ همچنین از نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی[1] و نرم افزار جانبی Cime Analysis برای تحلیل یافته ها استفاده شده است. مرکز متوسط جرم شرارت و درگیری در فاز (۳) شهر هشتگرد واقع شده و تمایل آن بیشتر به طرف فازهای (۴) و (۷) بوده است. جهت بیضی انحراف معیار به سمت شمال شرقی-جنوب غربی شهر و به طور مشخص فازهای (۴) و (۷) است. نمره Z جرائم مربوط به بزه نزاع و درگیری در شهر هشتگرد، (۳۳٫۳۴۶۰۰۵) است که نشانگر خوشه ای بودن جرائم در این شهر می باشد. بر اساس تخمین تراکم کرنل، بیشترین تمرکز این بزه در فازهای (۴) و (۱) به وقوع پیوسته است. فقر، تنوع قومی، تحرک اجتماعی و مشخصه های کالبدی در میزان بالای جرم در شهر جدید هشتگرد تأثیر زیادی دارند. مشخصه های کالبدی از جمله وجود پروژه های نیمه تمام مسکن مهر، آپارتمان های بلندمرتبه، فضاهای خالی زیاد و کمبود خدمات و امکانات به خصوص در محدوده های مسکن مهر از جمله فازهای (۴) و (۷) موجب تشکیل کانون های جرم خیز و فراوانی بزه نزاع و درگیری در این شهر شده است.  

در منطقه (۱) تهران کمی گرایی و مبانی مدرنیستی باعث بروز پدیده هایی مانند عدم احساس تعلق خاطر محیطی و بی توجهی به فضای شهری شده است که این موضوع عاملی بر شکل گیری جرم در محیط شهری می باشد. پژوهش حاضر با مدنظر قرار دادن تصاویر ذهنی مردمی و بررسی نقشه های سیستم اطلاعات جغرافیایی شهری به دنبال یافتن پارامترهای ذهنی مردم منطقه (۱) تهران می باشد که با تکیه بر این تصاویر و تجزیه وتحلیل آن، بتواند الگوهایی زنده برای این منطقه تبیین کند. هدف اصلی این پژوهش یافتن پارامترهایی در راستای تقویت معنا و امنیت فضای شهری مبتنی بر نظریه زبان الگو می باشد که با بررسی های میدانی صورت پذیرفته و نشانه های به دست آمده از طریق استفاده از روش پژوهش پیمایشی، گردآوری اطلاعات به روش نقشه شناختی، جامعه آماری نمونه به صورت نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با حجم انجام شد. حجم نمونه (۳۲۴) نفر در (۲۷) محله با بهره گیری از فن مقایسه دوبه دو AHP و تحلیل چیدمان فضایی در تجزیه وتحلیل اطلاعات، این الگوها متناسب با روش گفته شده توسط کریستوفر الکساندر و نظریه پردازان حوزه CPTED برای منطقه (۱) به دست آمد. الگوهای به دست آمده، مختص منطقه (۱) تهران بوده و از طریق روش به کاربرده شده در این پژوهش می توان این الگوها را برای سایر مناطق شهری در ایران نیز مورد بهره برداری قرار داد.