پژوهش های تاریخی

شهر یاسوج با نیم قرن ﭘیﺸیﻨه تاریخی نموﻧه مهمی برای مطالعه و بررسی تحولات پرشتاب اجتماعی و حیات شهری در ایران جدید است و رویکردهای تاریخ نگاری محلی فرصت و امکان شناخت ابعاد مختلف حیات و تحولات این شهر را فراهم می کند. یاسوج روستایی از توابع تل خسرو بود که در سال 1342ش/1963م، پس از قیام عشایر جنوب، حکومت پهلوی آن را به مرکز فرمانداری کل کهگیلویه وبویراحمد تعیین کرد و اداره های دولتی در آن مستقر شدند. مدیران این اداره ها همه غیربومی بودند و ساکنان اولیه شهر نیز پیله ورانی بودند که از شهرهای دیگر به یاسوج مهاجرت کرده بودند. ورود و مهاجرت این گروه ها به یاسوج و تعامل آنها با جامعه عشایری و روستایی پیرامون، فرآیندی پر از تغییر و تحول را در این منطقه آغاز کرد. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و مصاحبه های شفاهی، نقش مهاجران غیربومی را در تحولات یاسوج بررسی می کند. در این مقاله پس از مقدمه، فرآیند و عوامل شکل گیری شهر یاسوج، گروه های شغلی و ترکیب آنها و نیز نهادهای شهری و نقش آنها در گسترش شهر واکاوی می شود.

ارامنه از اقلیت های تأثیرگذار در حیات اقتصادی و تجاری ایران در دوره های مختلف به شمار می آیند. در این میان، بنادر خلیج فارس و به ویژه بندر بوشهر و گمرگ آن ازجمله عرصه هایی بود که ارامنه در دور ه قاجار نقش فعالی در آن داشته اند. در دور ه قاجار بوشهر قطب اقتصادی ایالت فارس محسوب می ش د و همچنین یکی از دروازه های مهم ورود و خروج کالا و ارتباط ایران با دیگر کشورهای جه ان بود. از این رو گمرگ بوشهر یکی از نهادهای فعال اقتصادی این برهه بود. هدف اصلی این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی و برپایه منابع کتابخانه ای تنطیم شده است پاسخ به این پرسش مهم است که نقش ارامنه در گمرک بوشهر در دور ه قاجار چگونه بوده است. بررسی شواهد گویای آن است که نیروهای ارمنی از زمان شکل گیری نهاد گمرک در بوشهر تا زمان اوج فعالیت های اقتصادی این نهاد در دوره قاجار مصدر خدمات مهمی بودند. در این دوره، ارامنه ضمن سروسامان دادن به اوضاع گمرگ بوشهر و توسعه و تجهیز آن، در راستای مبارزه با قاچاق کالا و گسترش شعبه های گمرگ و نظارت بر عملکرد این شعبه ها و آموزش کارمندان آن عهده دار خدمات عمده ای در بوشهر بودند. علاوه بر این، به لحاظ فرهنگی نیز اراﻣﻨه بوشهر با اراﺋه طرح های ابتکاری در راستای استفاده از امکانات گمرک برای استمرار فعالیت مؤسسه های آموزشی در بوشهر و دیگر بنادر جنوب ایران، در این حوزه نقش درخور توجهی داشته اند.

روش روایتگری مستشرقان از تاریخ پیامبر اسلام، از قواعد و ضوابط نانوشته و پذیرفته شده ای ﺗﺄثیر پذیرفته و با اثرپذیری از تفسیر برخی مستشرقان یهودی شکل گرفته و به مرور زمان، به گفتمانی حاکم تبدیل شده است. هدف مقاﻟه حاضر بررسی و نقد مؤلفه های گفتمان یهودی در مطالعات تاریخ پیامبر است. این پژوهش تلاش می کند با بررسی برخی از مؤلفه ها، رابطه و چگونگی پشتیبانی و پیوند بین آنها را با روش تحلیل گفتمان، براساس نظریه میشل فوکو 1 (Michel Foucault) واکاوی کند. برخی مؤلفه های اصلی گفتمان یهودی که در این مقاله بررسی می شود عبارت اند از: اعتبارزدایی مستشرقان از منابع تاریخی اسلام؛ ﺗﺄکید بر نظریه اخذ و اقتباس؛ بشری بودن آیه های قرآن؛ اسطوره انگاری مسلمانان؛ نحوه به کارگیری مؤلفه ها در متون و اسناد شرق شناسی.

کارگزاری های وزارت خارجه به منظور مقابله با گسترش نفوذ قدرت های بزرگ، در شهرهای استراتژیک تأسیس شدند. اوایل سده بیستم میلادی/چهاردهم قمری، آخرین سال های فعالیت کارگزاری در سراسر کشور به شمار می رود. سال هایی که مهم ترین دوران حیات این تشکیلات نیز بود. کارگزاری کردستان یکی از کارگزاری های پرمشغله در این عصر بود. وظایف این کارگزاری بسیار متنوع بود و به طور تقریبی تمام مسائل حقوقی، سیاسی، اجتماعی و نظامی محلی را دربرمی گرفت؛ مسائلی مانند رابطه با کنسول های کشورهای خارجی در کردستان، اتباع خارجی، اقلیت های دینی، هماهنگی با مقامات محلی و ... . مقاﻟه حاضر بر آن است عملکرد کارگزاری کردستان را در مهم ترین مسائل و موضوعات ایالت، یعنی روابط با قدرت های بزرگ به ویژه شهبندری عثمانی، دیوان سالاران محلی، عشایر، ملل متنوعه (اقلیت های دینی) و تابعیت بررسی کند. پرسش مقاله این است که آیا کارگزاری کردستان، باتوجه به اوضاع ایالت، در امور محوﻟه خود توفیق یافت و همچنین، تعامل ها و روابط آن با قدرت های محلی بر چه پایه ای بود. این پ ژوهش با رویکرد تاریخی و با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی و به طور عمده برپایه اسناد وزارت امور خارجه (ساوخ) نوشته شده است. نتایج پژوهش از آن حکایت می کند که کارگزاری کردستان در پیش بردن اهداف دولت مرکزی در ایالت باز ماند.

نظریه پخش ازجمله نظریه هایی است که موفق شده است علت های گسترش بیشترِ انقلاب های سیاسی، اجتماعی، کشاورزی و فناوری را براساس مؤلفه های خویش توضیح دهد. در ایران این نظریه بیشتر در حوﺿه نحوه تأثیرگذاری انقلاب اسلامی بر کشورهای مسلمان ارزیابی شده و وارد حوزه طبی نشده است. داده های این نوشتار از منابع کتابخانه ای و تارنماهای معتبر جمع آوری شده و به روش توصیفی تحلیلی بررسی و نقد شده است. هدف این نوشتار پاسخ به این پرسش است که آیا نظریه پخش قدرت شرح و بیان نحوه گسترش طب نوین در ایران عصر قاجار را دارد و اگر چنین است قابلیت های توضیح آن به چه نحوی خواهد بود. برای پاسخ دهی فرض بر این شد نظریه پخش تاکنون موفق شده است علت های گسترش بیشترِ انقلاب ها را در چارچوب مؤلفه های خویش قرار دهد؛ بنابراین قادر است تحولات پزشکی ایران را نیز توجیه کند. در ادامه عواملی نظیر اطبا خارجی، اعزام دانشجو به خارج، مؤسسه های صحی و درمانی، تأسیس دارالفنون ها، واکسیناسیون، قرنطینه و برخی عوامل دیگر در قالب سه نوع پخش ج ابه جایی، س لسله مراتبی و سرایتی بررسی شدند؛ همچنین عواملی نظیر مخالفت مردم و اطبا، کمبود بودجه، فقر، اطمینان نداشتن به خارجی ها و برخی عوامل دیگر در حکم موانع در چارچوب نظریه یادشده ارزیابی و تحلیل شدند. حاصل سخن، فرﺿیه مدنظر را تأیید کرد.

منصب سپهسالار عالی ترین مقام نظامی حکومت سامانیان و درواقع، فرمانده لشکریان سامانی بود. در دوره نخست حکومت سامانیان که دوران اقتدار امیران سامانی بود، یعنی از زمان امیر اسماعیل تا زمان امیر نصر (279تا331ق/893تا942م)، سپهسالاران در تحولات نقش کم رنگی داشتند؛ اما از دوران امیر نوح تا سقوط حکومت سامانی که دوران ضعف و انحطاط سامانیان محسوب می شود، به علت ازدیاد قدرت و نفوذ سپهسالاران، در تحولات و مناسبات قدرت حکومت سامانیان آنها به مهم ترین رکن تبدیل شدند. درواقع در این دوره، سپهسالاران علاوه بر حوزه اختیارات خود، یعنی مدیریت و فرماندهی ارتش سامانی، در اموری همچون منازعات و چالش های جانشینی و نیز عزل و نصب وزیران دخالت می کردند. پیامد این دخالت ها نابسامانی و آشفتگی امور و درنهایت، تضعیف حکومت سامانی بود. علاوه بر آن سپهسالاران با استمداد از آل بویه، در روند موضع گیری علیه امیران و وزیران سامانی، زمینه دخالت آل بویه را در امور داخلی سامانیان فراهم کردند و ضربه های نهایی را بر پیکره حکومت سامانی وارد کردند. باید در نظر گرفت که در تداوم روند رو به افول قدرت سامانیان، از اواسط عمر این سلسله تا پایان آن، سپهسالاران بیشترین سهم را داشته اند؛ بنابراین در این پژوهش نقش و ﺗﺄ ثیر سپهسالاران در افول تدریجی و سرانجام سقوط حکومت سامانی ارزیابی می شود و به روش توصیفی تحلیلی صحت این گزاره سنجیده می شود.

شورش شیخ عبیدالله شمزینی، به مثابه یکی از بحران های مهم سیاسی اجتماعی دوره قاجار، از زوایای گوناگون شایان تأمل است. این شورش در سطح عالی ترین مقام های حکومت ایران واکنش هایی در پی داشت. عمر شورش شیخ عبیدالله کوتاه بود؛ ولی باتوجه به زمینه ها و ابعاد و پیامدهای داخلی و خارجی آن، از وقایع مهم اواخر دوران ناصری محسوب می شود. بررسی اسناد دوره موضوع بحث نشان می دهد برای ایران، مسائل مربوط به شیخ عبیدالله بسیار مهم بود و ذهن دولتمردان قاجار را به خود مشغول کرده بود. این نوشتار از زاویه تحلیل عملکرد دولت مرکزی و حاکمان محلی آذربایجان در رویارویی با شورش شیخ عبیدالله شمزینی (1297و1298ق/1880و1881م)، به موضوع نگریسته و توصیف و تحلیل رویدادها به روش کتابخانه ای و اسنادی انجام شده است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که عملکرد نیروهای نظامی که برای مقابله با شورشگران به کار گرفته شد بر مهار بحران چه ﺗﺄثیری گذاشت. به نظر می رسد بخش عمده ای از ناکارآمدی حکومت در مدیریت بحران شیخ عبیدالله را باید در ضعف عملکرد و مدیریت غلط دولت مرکزی و شخص ناصرالدین شاه قاجار، در مقام عالی ترین مدیر بحران، دانست. تعامل ضعیف بین دولت مرکزی با حکومت آذربایجان و ضعف ساختاری و کارکرد نادرست دستگاه های مرتبط، ازجمله قوای دولتی، از دیگر مؤلفه های ناکارآمدی در مدیریت این بحران است.