زبان و زبانشناسی

زبان و زبانشناسی

زبان و زبان شناسی دوره دهم بهار و تابستان 1393 شماره 19 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

ساخت موضوعی ارجح در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: پیوستگی مبتدا ساخت موضوعی ارحج الگوی کنایی جان داری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 330 تعداد دانلود : 548
پژوهش حاضر که بر اساس آرای نظری و روش شناسیِ به کاررفته در آثار دوبوآ (1980، 1987، 2003 و 2006) شکل گرفته، تلاشی است در جهت بررسی پدیده نحویِ کنایی و ارتباط آن با الگوهای دستوری و جریان اطلاع در کلام. پرسشِ پژوهش این است که آیا زبان فارسی در کلام، الگوی نحویِ خاصی را ترجیح می دهد؟ با اشاره به مطالعات دوبوآ، فرض شده است که الگوی کلامیِ زبان فارسی، الگوی کنایی-مطلق است. پیکره مورد بررسیِ این پژوهش، روایت های کلامیِ گویشوران زبان فارسی پس از مشاهده فیلم کوتاه «گلابی» است. در این پژوهش ابتدا ویژگی های اصلیِ صرفی، نحوی و ساختِ اطلاعیِ گروه های اسمیِ آشکار در جایگاه های موضوعیِ فاعلِ بند متعدی(A)، مفعول بند متعدی(O) و فاعل بند لازم (S) را مورد بررسی آماری قرار داده و پس از اثبات وجود ساخت موضوعیِ ارجح در کلام فارسی، که در نتیجه گرایش ها و تمایلاتِ گویشورانِ این زبان در نحوه به کارگیریِ گروه های اسمیِ آشکار و حاوی اطلاع نو به وجود می آید، به این نتیجه رسیدیم که این گرایشِ کلامی منجر به ایجاد الگوی ویژه ای می گردد که خصوصیاتِ آن منطبق با خصوصیات ساخت های نحویِ کنایی در نظام حالت است. به صورتی که گویشورانِ این زبان، به طور طبیعی، گروه های اسمیِ آشکار و حاوی اطلاع نو را بیشتر در جایگاه های فاعل بند لازم و مفعول بند متعدی به کار می برند و در مقابل، اطلاعات مفروض، یا دست کم قابل دسترس، را به صورت تخفیف یافته در جایگاه فاعل بند متعدی جای می دهند. در ادامه دو گرایش کلامیِ دیگر، یعنی پیوستگیِ مبتدا و جان داریِ مبتدا و تأثیر آن بر الگوی حالتِ غالب در زبان فارسی، مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که الگوی حالتِ غالب در یک زبان تحت تأثیر و در نتیجه رقابت عوامل کلامیِ مختلف به وجود می آید و علیرغم آنکه گرایش ساخت موضوعیِ ارجح در زبان فارسی یک الگوی کنایی در کلام را به وجود می آورد، اما دو گرایش مورد مطالعه دیگر، نحو زبان فارسی را به استفاده از الگوی فاعلی– مفعولی هدایت می کنند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که خصوصیات بنیادینِ ساخت های کنایی در حوزه نحو زیر تأثیر گرایش کلامیِ ساخت موضوعیِ ارجح و ویژگی های آن در حوزه کلام پدید آمده اند.
۲.

حرکتِ پنداری در زبان فارسی: رویکردِ شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: فعل حرکتی شبیه سازی ذهنی حرکت پنداری پیکرنما زمینه نما

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 30 تعداد دانلود : 829
حرکت یکی از بنیادی ترین تجربه های بشر است و انسان با شبیه سازیِ حرکت در ذهن، آن را به حوزه های دیگری، که به واقع هیچ گونه حرکتی در آنها وجود ندارد، تسری می دهد. این شبیه سازی و تعمیم در زبان نیز منعکس می شود و کاربرانِ زبان، عناصر و اجزای حرکتِ حقیقی را برای توصیف حرکتِ مجازی نیز به کار می برند. این مقاله بر نوع خاصی از حرکتِ مجازی، با عنوانِ حرکتِ پنداری، متمرکز است. حرکتِ پنداری به موقعیت هایی اطلاق می شود که در آنها وضعیت یک موجودیتِ ایستا، و به لحاظ مکانی ثابت، با فعل حرکتی توصیف می شود. هدف این مقاله، بررسی و تحلیل حرکت ِ پنداری بر پایة دادههای زبان فارسی است. برای این منظور پیکره ای متشکل از 1750 جمله را بر اساس معیارهایی که برای اجزای حرکتِ پنداری، از سوی پژوهشگرانِ شناختی، تعریف شده است، گردآوری و از بین آنها 42 جمله را، که ساختِ حرکت ِ پنداری دارند، بررسی و تحلیل کردیم. نتایج بررسی ها نشان می دهد که در زبان فارسی رخدادِ اجزای مختلفِ ساختِ حرکتِ پنداری، مانند پیکرنما و فعل حرکتی، تابع محدودیت های معنایی و سبکی است. به این ترتیب که در فارسی اغلب از پیکرنماهایی که طول افقی دارند استفاده می شود. فعل های حرکتیِ به کاررفته در این ساخت ها نیز از نوع فعل هایی هستند که مسیر حرکت را واژگانی می کنند.
۳.

تأثیر عوامل مهاجرتِ برون قومی و ازدواجِ بین قومی در میزان مخاطره یا ایمنیِ زبان ترکی آذربایجانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: فارسی ترکی آذربایجانی مهاجرت برون قومی ازدواج بین قومی مخاطره زبان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 538 تعداد دانلود : 839
ایران کشوری چندقومی است و زبان ترکی آذربایجانی با جمعیت گویشور زیاد، یکی از مهم ترین زبان ها در کشور است. با این حال پژوهشِ جامعه شناختیِ جامعی، که وضعیت و موقعیت این زبان را بررسی کند، انجام نگرفته است. تحقیقاتِ انجام شده درباره سایر زبان ها و گویش های ایران، از جمله بلوچی، مازندرانی، بختیاری، و گیلکی نشان می دهد که بیشتر آنها در معرض خطر زوال و انحطاط قرار دارند. با درنظرگرفتنِ چنین وضعیتی، به نظر می رسد که، علیرغم جمعیتِ گویشور زیاد، زبان ترکی آذربایجانی نیز شرایط مشابهی داشته باشد و زبان فارسی، زبان مسلط و با منزلتِ کشور، جایگاهِ فعلیِ زبان ها و گویش های ایران را بیش از پیش متزلزل خواهد کرد. برای تعیین صحت یا سقم چنین فرضیه ای، پرسش نامه هایی بین180 زن و مرد، که به صورت تصادفی از مناطق مختلف سه شهر تبریز، اهر و مرند انتخاب شده بودند، جهت پاسخ گویی به 44 سؤال برای بررسی تأثیر عوامل مهاجرتِ برون قومی (مهاجرت به مناطق فارس نشین) و ازدواجِ بین قومی، در میزان مخاطره یا ایمنیِ زبان ترکی آذربایجانی، توزیع گردید. تحلیل آماریِ داده های پرسش نامه ها حاکی از آن است که این عوامل تأثیر بسیار منفی در این زبان داشته و باعث قطع انتقالِ بین نسلیِ زبان-که مهم ترین عامل و رمز بقای یک زبان محسوب می شود- در خانواده های مهاجران می گردد.
۴.

کارکرد کلامیِ تقابل واژگانی در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: صفت زبان فارسی تقابل معنایی کارکرد کلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 516 تعداد دانلود : 691
کارکرد کلامیِ تقابل واژگانی برای نخستین بار در قالب انگاره نظریِ جونز (2002) مورد بررسی قرار گرفت، و هفت طبقه اصلی شامل کمکی، همپایه، ممیز، انتقالی، منفی، تفضیلی، و اصطلاح معرفی گردید. نگارنده مقاله حاضر کوشیده است، با تکیه بر طبقه بندیِ مذکور، برای نخستین بار و بر پایه رهیافتی پیکره- بنیاد، نقش و کارکرد کلامیِ تقابل را در پیکره ای طبیعی از زبان فارسی ارزیابی کند. به این منظور 1000 جمله شامل جفت واژه های متقابل از 16 متن مکتوب فارسی استخراج شد و نوع کارکردِ کلامیِ جفت واژه های هر جمله تشخیص داده شد. یافته ها نشان می دهد که از میان چهار مقوله واژگانیِ صفت، اسم، فعل و قید، مقوله صفت فراوانیِ بیشتری در تشکیل جفت واژه های متقابل دارد. همچنین، دو جفت واژه «چپ-راست» و «بالا-پایین» پربسامدترین جفت واژه های متقابلند. از سوی دیگر، اطلاعات آماریِ مربوط به نقش کلامیِ تقابل حاکی از آن است که برخلاف سه زبان انگلیسی، سوئدی و ژاپنی، که کارکرد کمکی در آنها پربسامدترین کارکردِ کلامی به شمار می آید، این جایگاه در زبان فارسی به کارکرد همپایه اختصاص دارد. فراوانیِ قابل ملاحظه کارکرد اصطلاح در زبان فارسی نشان می دهد که یکی از کارکردهای کلامیِ تقابلِ واژگانی در زبان فارسی، ساخت اصطلاح و ضرب المثل است.
۵.

مقایسه کنش های گفتار در پیامک های فارسیِ زنان و مردانِ جوان بر اساس طبقه بندیِ سرل(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زنان دانشجویان مردان کنش گفتاری پیامک سرل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 625 تعداد دانلود : 123
پیامک، به عنوان یکی از جدیدترین و در عین حال پرکاربردترین ابزارهای ارتباطیِ امروز، به سرعت در حال نفوذ در فرهنگ رسانه ایِ جوامع مختلف است و تحلیلِ متنِ پیامک ها، از دیدگاه های زبانی و کاربردشناختی، می تواند برخی زوایای پنهانِ هویت فرهنگیِ گروه های مختلف را برای پژوهشگران آشکار سازد. مقاله حاضر به تحلیل کنش های گفتار، بر اساس دسته بندیِ سرل، در 400 پیامک فارسی در دو گروه مساوی از دانشجویانِ زن و مرد بین سنین 17 تا 27 سال می پردازد. نتایج نشان داد که هرچند ترتیبِ فراوانیِ انواع کنش های گفتار در هر دو گروه تقریباً مشابه است، میزان کاربرد کنش های گفتاری عاطفی، اظهاری و تعهدی در زنان بیشتر از مردان بوده است. در مقابل، مردان نیز از کنش ترغیبی بیشتر از زنان استفاده کرده اند. اهمیتِ یافته ها از این لحاظ است که کاربرد بالاترِ کنش های عاطفی و تعهدی در زنان می تواند حاکی از نگرش ارزش مدار و اخلاق محور ایشان در تعاملاتِ رسمیِ اجتماعی، از طریق ابزارهای رسانه ای، نظیر پیامک، باشد. همچنین بسامد بالای کنش ترغیبی در پیامک های مردان می تواند نشانگر نوعی عمل گرایی و تبادل خواسته ها و توصیه ها و اوامر و نواهیِ مبتنی بر نیازهای کاریِ روزمره قلمداد شود. به دلیل ویژگی های بافتیِ داده های تحقیق، کنش اعلامی در پیامک ها مشاهده نشد.
۶.

ریشه های لاتین در واژه های پزشکی و معادل های برگزیده در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: صرف اصطلاحات پزشکی فرهنگستان زبان و ادب فارسی ریشه برنامه ریزی زبان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 394 تعداد دانلود : 238
در پژوهش حاضر به بررسی مهم ترین ریشه های لاتین در اصطلاحات پزشکی و معادل های برگزیده شده برای این ریشه ها در زبان فارسی پرداخته شده است. این پژوهش با توجه به اهمیت معادل گزینی برای اصطلاحات بیگانه در زبان فارسی، به ویژه اصطلاحات علمی و با توجه به فعالیت های علمیِ مستمر فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این راستا، صورت گرفته است. از نتایج به دست آمده در این پژوهش، این گونه برمی آید که معادل گزینیِ اصطلاحات پزشکی، برخلاف تصور برخی متخصصان علم پزشکی، نه تنها غیرممکن نبوده، بلکه، با توجه به ظرفیت های زبان فارسی، این معادل گزینی ها می تواند به صورت حساب شده و علمی صورت بگیرد. بی شک معادل گزینی علمی می تواند موجب پویاییِ نظام صرفیِ زبان فارسی گردد.
۷.

مقایسة پسوندها و پیشوندهای تصریفیِ فعل در کردیِ گورانی و فارسی معیار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: پیشوند فعلی گویش کردی گورانی پسوند فعلی ساخت تصریفی فعل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 732 تعداد دانلود : 826
در این پژوهش با تحلیل ساخت تصریفیِ بیش از 200 فعل از کردیِ گورانی، به بررسی پسوندها و پیشوندهای تصریفیِ فعل در این گویش از زبان کردی و مقایسه آن با زبان فارسی معیار پرداخته می شود. این فعل ها در زمره رایج ترین و پرکاربردترین فعل های ساده در این گویش هستند. روش انجام این پژوهش از گونه توصیفی، تحلیلی و تطبیقی است و ما یافته های خود را در دو گروه پسوندها و پیشوندهای فعلی، دسته بندی کرده ایم. پسوندها خود چهار دسته را در بر می گیرد: 1. شناسه ها، 2. پسوندهای فعلیِ ستاک ساز، 3. پسوندهای فعلیِ نمود ساز و 4. پسوند التزامی. در دسته بندیِ ریزتر، پسوندهای ستاک ساز شامل پسوندهای ستاک گذشته، حال ، مجهول و سببی هستند. پسوندهای نمود ساز نیز خود به پسوندهای گذشته کامل، گذشته استمراری، گذشته استمراری دور، گذشته استمراری نقلی و حال کامل تقسیم می شوند. پیشوندهای فعلی هم چهار دسته: 1. نفی، 2. امر ، 3. نهی و 4. التزامی را شامل می شوند. یافته های این پژوهش همچنین نشان می دهد که فعل در گویش گورانی دارای تصریف شمار، شخص، زمان، نمود، وجه و جهت است.

معرفی کتاب ها

۱.

نقد و معرفی کتاب: فرهنگ توصیفیِ آسیب شناسیِ گفتار و زبان (انگلیسی- فارسی)، رضا نیلی پور و دستیاران، ویراستار علمی: حیات عامری. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر، 1392

نویسنده:

کلید واژه ها: فرهنگ توصیفی آسیب شناسی گفتار و زبان (انگلیسی- فارسی) رضا نیلی پور و دستیاران

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی زبان شناسی کاربردی فرهنگ نویسی
  2. حوزه‌های تخصصی زبان شناسی نقد و بررسی کتاب
تعداد بازدید : 634 تعداد دانلود : 57
دست یابی به زبانی مشترک، در عرصة علم، از اهدافی است که متولیان امر آموزش و پژوهش درپی آنند (یوسفی، 1383). آنها بر آنند تا خوانندگان و کاربرانِ متون علمی، به دور از هرگونه ابهام، در درکِ مشترکی از مفاهیم سهیم، و با آگاهی بیشتری آنها را به کار گیرند. واژه نامه ها و فرهنگ ها از مهم ترین منابعی هستند که می توانند در امر تحقق این هدف، مؤثر واقع شوند (بیجن خان، 1391: 4- 1). فرهنگ ها با اهداف متفاوتی تولید می شوند (معین، 1353: 46) و یکی از انواع آنها، فرهنگ توصیفیِ تخصصی است که دربرگیرندة اصطلاحات فنی و تخصصی و متداول در یک یا چند حوزة مختلف اما مرتبط با هم است. هر فرهنگ، مخاطبانِ خاص خود را دارد و تدوین آن حاصل کار مشترک و نظام مند گروهی از متخصصان در حوزه های مربوطه است (ریچارد و دیگران، 1372: یادداشت مترجمان) مؤلفانِ فرهنگ توصیفی تلاش می کنند با به کارگیریِ کم ترین تعدادِ جمله یا عبارت، توصیفی بسنده و جامع برای هر اصطلاح به دست دهند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۵