دین و ارتباطات

هدف مقالة حاضر شناسایی، توصیف و تحلیل جایگاه محتوای دیجیتال اسلامی در خط مشی های «فناوری اطلاعات و ارتباطات» (فاوا) در ایران در سال های 1381 تا 1386 است؛ در تحلیل خط مشی های فاوا از مدل خط مشی گذاری فرایندی استفاده شده است. از جمله اهداف دولت جمهوری اسلامی ایران در برنامه های توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، توسعة استفاده و کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش های مختلف کشور است. بدین منظور، با توجه به انگیزه های دولت و پس از ابلاغیه «سیاست های کلی نظام در بخش شبکه های اطلاع رسانی رایانه ای» در سال 1380 گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران در دستور کار سیاست های کلان دولت قرار گرفت. در سال 1381 برنامة اصلاح فرآیندها، روش های انجام کار و توسعه فناوری اداری به عنوان یکی از برنامه های هفت گانه اصلی ایجاد تحول در نظام اداری کشور و نیز، آیین نامه ای تحت عنوان توسعه کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات با نام اختصاری «تکفا» توسط هیئت وزیران تصویب شد و از سال 1383 اجرایی گردید. در سال 1385 برنامه تسما (تولید و ساماندهی محتوای الکترونیکی ایران) طرح و در سال 1389طرح تکفا 3 مطرح شده است. تحلیل و ارزیابی خط مشی های محتوایی فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال های گذشته بر اساس یک مدل علمی و کلان به لحاظ هزینه ملی و اثر گذاری قطعی بر آینده فرهنگ و ارتباطات در کشور از اهمیت خاصی برخوردار است. بررسی این سیاست ها در قالب شش سؤال اصلی مدل فرایندی نشان می دهد که توسعه و پیشرفت در حوزة فناوری اطلاعات و ارتباطات نیازمند دو بال زیرساخت و محتواست که این دو بال در کنار هم سبب توسعه و پیشرفت خواهند شد. در جمهوری اسلامی ایران و در برنامه توسعه و کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات نگاه غالب به حوزه زیرساخت معطوف بود و عملاً حوزه محتوای الکترونیکی بومی و بالطبع حوزه محتوای دیجیتال اسلامی، مغفول ماند که این مقاله بر اساس مدل تعیین شده، به بررسی محتوای دیجیتال اسلامی در میان برنامه های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور بین سال های 81 تا 86 خواهد پرداخت.

باراک اوباما پس از به قدرت رسیدن تغییرات ساختاری در دیپلماسی عمومی آمریکا به خصوص نسبت به جهان اسلام را در کانون توجه دولت خود قرار داد و از اصطلاحاتی نظیر دیپلماسی عمومی نوین،[i] دیپلماسی عمومی مبتنی بر گفتگو،[ii] دیپلماسی عمومی فرهنگ محور،[iii] دیپلماسی عمومی شبکه ای،[iv] و دیپلماسی چندشریکی[v] سخن به میان آورد، اما واقعیت امر آن است که وی نیز همانند دولت های پیشین از دیپلماسی عمومی به عنوان ابزاری برای تبلیغات سیاسی و اقناع افکار عمومی برای حفظ امنیت و بقای رژیم صهیونیستی، تسلط بر منابع نفتی و اقتصادی خاورمیانه و تأمین منافع آمریکا استفاده نمود. بر همین اساس، مقاله حاضر می کوشد تا با استفاده از چارچوب نظری دیپلماسی عمومی نوین به بررسی مفهوم، ابعاد، سابقه، روش ها و راهکارهای دیپلماسی عمومی آمریکا پس از 11 سپتامبر 2001 بپردازد. در همین راستا درصدد پاسخگویی به این سؤال اصلی می باشیم که ساختار دیپلماسی عمومی ایالات متحده آمریکا پس از 11 سپتامبر 2001 از چه الگویی پیروی نموده است؟ مقاله به این نتیجه می رسد که آمریکا با پیروی از الگوهای سنتی دیپلماسی عمومی و ارتباطات یک سویه پس از 11 سپتامبر 2001، همچنان از این مقوله به عنوان ابزاری برای تبلیغات سیاسی و اقناع افکار عمومی جهان به منظور تأمین منافع و اهداف سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود استفاده نموده است.

«زنانگی»، نقطة تفاوت گرایش های گوناگون فمینیستی است. اینکه زنانگی اصالت بیولوژیک یا ذاتی دارد یا برساختة اجتماع است، محملی برای جدال فمینیست ها با هم است. فمینیست های لیبرال، زنانگی را غیراصیل می شمارند و آن را برساخته ای اجتماعی و در خدمت نظام سرمایه داری می دانند. در عوض فمینیسم رمانتیک زنانگی را مقوله ای ارزشمند تلقی می کند و آن را نه تنها نقطة ضعفی برای زنان نمی شمارد که درصدد است جهان را نیز زنانه کند. نوشتار حاضر بر آن است تا گفتمان های دو مکتب فمینیستی (لیبرال و رمانتیک) حاکم بر فیلم «پسر آدم، دختر حوا» را استخراج نماید. نتایج این تحلیل نشان می دهد که فیلم درعین حال که بر بستر نشانه های فمینیسم لیبرال ساخته شده است، ولی به نقد رمانتیکی آن نیز می پردازد.

از نگاه پسااستعماری ذهنیت غرب در مورد آنچه که شرق می داند، تصویری دارای اعوجاج و دور از حقیقت است؛ شناختی که به تبع آن، غرب را در کنش هایش نیز به همان خطاها آلوده می کند. هنر نیز فارغ از این تمایزگذاری های میان خود و دیگری مستتر در گفتمان پسااستعماری نیست. نقش آن روی سکه خود در هر هنری دیگری است که انکار و طرد می شود. در این میان، مضامین هنرهای تصویری از آن رو که تصویر صدق و کذب ندارد و گویا عین حقیقت است، کمتر مورد واکاوی مخاطبان قرار می گیرد. در این تحقیق، کاریکاتورهایی که غیرمسلمانان از زن مسلمان کشیده بودند، با نشانه شناسی به عنوان روشی با قابلیت ترجمه تصویر به یک جمله خبری که پس از این تبدیل، تصویر قابلیت صدق و کذب می یابد، رمزگشایی شد و کاریکاتور به عنوان انتزاعی ترین و طنزآمیزترین هنر تصویری از منظر نظریة پسااستعماری قرائت شد. مطالعة نمونة تحقیق و تحلیل داده ها نشان داد این تصاویر به بازتولید یک «دیگری» منفعل و ناآگاه و عقب افتاده و همواره در نقش یک ابژه جنسی منتهی شده است و نگاه آن منطبق با مؤلفه های مطالعات پسااستعماری بوده است.

در فرایندهای ارتباطی هدف اصلی را اغلب اقناع مخاطب بیان کرده و کلید اقناع را تغییر نگرش دانسته اند. یکی از اساسی ترین ابزارهای ارتباطی در ارتباطات انسانی گفتگوست؛ ازاین رو، کلام ابزاری در مباحث اقناعی است. هدف این مقاله تبیین نظریات مطرح در حوزه ارتباطات انسانی با موضوع اقناع، بر اساس شیوة مناظره ای امام رضا(ع) است.دیدگاه استبدادی و متعصّبانه به انسان، ارتباطی منفعت طلبانه و اقناعی در جهت تحمیق و مسخ انسان را دنبال می کند؛ حال آنکه توجه به مصالح انسانی و داشتن دغدغه رشد و تعالی بشر، این ارتباط را به ابزاری برای هدایت فرد به سوی مصالح انسانی مبدل می سازد. ارتباطی که با هدف رفع جهل، شناخت، اطلاع یابی از عقاید و تفاسیر دیگران نسبت به موضوعات یکسان آغاز می گردد و الزاماً هدف اقناع و تغییر نگرش ندارد. براین اساس، تبیین و توضیح مفاهیم و اصطلاحات مطرح در حوزه ارتباطات اقناعی، موضوعیّت می یابد. مقاله حاضر پژوهشی بنیادی و میان رشته ای است که با هدف بررسی اقناع و تغییر نگرش در ارتباطات انسانی، با توجه به سیره ارتباطی امامان معصوم(ع) و با رویکردی برون دینیانجام شده است.

مکتب های ادبی غربی نتوانسته اند به صورت مستمر و پایدار مورد توجه و پیروی ادبا و شعرا قرار گیرند، چه غالباً بدون ویژگی های اصیل انسانی- اخلاقی بوده اند. اصل مترقی مهدویت، باور اصیل مذهب شیعه و غایت بعثت همة انبیای الهی در راستای تحقق وعدة الهی مبنی بر حاکمیت دین حق و رهایی نوع بشر از جهل، ظلم و کفر است و طرح نظریة ادبیات مهدویت می تواند در سایة این باور مترقی شیعه، همة انسان ها را در همة زمان ها و مکان ها زیر پرچم عدالت، ایمان، برابری و یکتاپرستی جمع کند. ادبیات صرفاً برای ادبیات بودن یا به دلیل لذت هنری- وجدانی، ارزشی ندارد بلکه ادبیات برای انسان است و انسان به دنبال سعادت. سنت های ادبی همچون عناصر ادبیات، انواع، مضامین و فنون ادبی این قابلیت را دارند که در قالب نظریة ادبیات مهدویت به کار گرفته شوند و زمینة سعادت و خوشبختی همة انسان ها را در سراسر جهان فراهم سازند. این مقاله در پی آن است که نظریة مترقی ادبیات مهدویت و عناصر، فنون و مضامین آن را مورد طرح و بسط قرار دهد.

مقالة حاضر به بررسی پدیدة ژئوپلیتیک و ژئوکالچر تشیع با استفاده از نظریات کلاسیک در این حیطه می پردازد و با تبیین مفهوم «ریملند شیعی» و موقعیت تشیع به عنوان عاملی مؤثر در مناسبات منطقه ای و بین المللی، سعی در پاسخ به این سؤال دارد که نقش ایران به عنوان یک بازیگر منطقه ای، در معادلات بین المللی چیست؟ پدیدة شیعه و جمعیت های شیعی، از لحاظ جغرافیایی در قلب ریملند واقع شده و با ظهور انقلاب ایران به پدیده ای اثر گذار در معادلات بین المللی تبدیل شد. انقلاب ایران که یک انقلاب مبتنی بر ایدئولوژی شیعی بود، از سویی ایران را تبدیل به ام القرای شیعه نمود و از سوی دیگر، به بیداری جمعیت های شیعی در کشورهای منطقه ریملند انجامید. شیعیان کشورهای منطقه که بیشتر آنان زیر سلطة حاکمان سنی مذهب به سر می برند، در این سال ها با الگوگیری از انقلاب ایران، و با تأکید بر موقعیت های اعتراضی به وضع موجود- که مبتنی بر تبعیض های سازمان یافته و دولت خواسته ضد آنان است- سعی در تغییر وضع موجود داشته اند. این مقاله به بررسی نقش شیعیان منطقه به عنوان فضای «پیرامونی» ایران، و واکاوی موقعیت سیاسی- اجتماعی و ژئوپلیتیک آنان در ارتباط با ایران به عنوان «مرکز» تشیع می پردازد تا از این رهگذر، به تبیین ژئوپلیتیک پدیدة شیعه به عنوان بازیگری فعال در معادلات منطقه ای و بین المللی، و همچنین ژئوپلیتیک نوین تشیع نائل آید.