درخت حوزه‌های تخصصی

از مهمترین مشکلات شناخت معماری پیش از اسلام کمبود آثار سالم برجای مانده از آن زمان است. این مسئله به خصوص در مورد دوره اشکانی (247 ق. م تا 224 م) صدق می کند. دوره ای که در آن مدارک خاص، کمیاب و گنگ است و معمولاً بیشتر آثار معماری مربوط به این دوره در خارج از مرزهای ایران امروزی قرار دارند. به دلیل کمبود آثار معماری دوره اشکانی، شناخت ما در مورد معماری این دوره بیشتر بر اساس قلاع و دژهای برجای مانده از این دوره است. تابه حال، بر اساس این آثار برجای مانده، توانسته ایم برخی از نقاط تاریک معماری اشکانی را روشن کنیم و استفاده بیشتر از آنها این فرصت را پیش خواهد آورد تا به جزئیات بیشتری در ارتباط با معماری و سیستم های دفاعی این دوره پی ببریم. وضعیت جغرافیایی سرزمین ایران، واقع شدن آن در منطقه ای حد فاصل بین آسیای میانه، هند، بین النهرین و آسیای صغیر، و قرار داشتن آن در مسیر جاده ابریشم، همواره این سرزمین را در معرض حمله ها و تهاجم های ملل، اقوام و قبایل مجاور قرار داده است، بنابراین حاکمان کشور مجبور بوده اند از مناطق مرزی در برابر هجوم بیگانگان محافظت کنند. یکی از مؤثرترین شیوه ها برای آمادگی در برابر حمله احتمالی، احداث استحکامات در نقاط حساس بوده است. در این مقاله تلاش می شود یکی از مهمترین مجموعه بناهای این دوره، یعنی «استحکامات پارتی» معرفی و مورد بررسی قرار گیرند. براین اساس به نظر می رسد بیشتر قلعه های اشکانی پلانی چهارگوش با برج هایی گرد در گوشه ها دارند که این ویژگی در سرتاسر امپراطوری دیده می شود، ولی استفاده از مصالح بر اساس ویژگی های جغرافیایی در قسمت های مختلف متفاوت بوده است.

قدرتمند شدن صفویه توسط پادشاهانی مانند شاه عباس اول باعث اتحاد سیاسی کشور، رونق تجارت، امنیت جاده ها و در نتیجه بازرگانی شد. در این میان، یزد با قدمت چند هزار ساله در نساجی، در دورة صفویه بزرگترین طراح پارچه در تاریخ ایران؛ یعنی غیاث الدین نقشبند یزدی را پرورش داد. در دورة قاجار به دلیل واردات منسوجات خارجی، نساجی در ایران تا حد زیادی از رونق افتاد؛ ولی شهرهایی مثل یزد و کاشان رشد مثبتی داشتند. ده ها نوع پارچه که برخی منحصر به فرد بود؛ همچون مخمل و ... در یزد تولید شد. در عصر قاجار، امیرکبیر کارخانه های بزرگ نساجی در شهرهایی مثل یزد و کرمان و کاشان و.. احداث نمود. اساتیدی مثل محمد خان نقشبند و ... که شهرت جهانی داشتند، در یزد ظاهر شدند. تحولات در نساجی در این دوره (قاجار) این دو سؤال را مطرح می نماید که تحولات نساجی در یزد و نقش هنرمندان یزدی دراین عصر چگونه توصیف شده است؟ محصولات و دستاوردهای این تحولات درکشور و در یزد چه بود؟ تبیین فرضیات مطرح توصیفی-تحلیلی مبتنی بر آثار اسنادی و کتابخانه ای است.

هدف: هدف پژوهش حاضر، به حداقل رساندن مرمت مستقیم برروی آثار کاغذی است، به ویژه زمانی که مرمت مستقیم برروی اثر به منظور ارتقای جنبه های زیبایی شناسی انجام می شود. در این صورت، بازسازی و حذف لکه های موجود در دستنوشته ها، به منظور ارتقای ویژگی های زیبایی شناختی در آنها، به صورت رقمی انجام می شود. هدف دیگر، بازیابی ویژگی های زیبایی شناختی و خوانایی اثر کاغذی است. در این مقاله، مرمت مجازی ، با در نظر گرفتن یکی از راهبردهای حفاظت پیش گیرانه، یعنی حفاظت اطلاعات آثار کاغذی و مرمت رقمی آنها مورد بررسی قرار گرفته است. فرضیه پژوهش: فرض بر این است که استفاده از روش مرمت رقمی برای آثار کاغذی، اصالت اینگونه آثار را حفظ کرده و به حفاظت پایدار آنها می انجامد؛ زیرا درعمل هیچ گونه اقدامات مرمتی(مرمت مستقیم) بر روی آثار کاغذی صورت نمی گیرد و حفاظت بهینه از اثر را فراهم می آورد. فرض دیگر این است که نرم افزار ویرایش(edit) عکس می تواند در حذف لکه ها و چرکی ها و نیز بازسازی اثر کاغذی(برای بخش های کمبود) در فرمت مجازی در بازیابی ویژگی های زیبایی شناختی و خوانایی اثر کاغذی مؤثر است. روش/رویکرد پژوهش: جمع آوری داده ها در این پژوهش برپایه داده های حاصل از مطالعه کتابخانه ای، پایگاه داده ها، و مطالعه موردی بر روی چند برگ اثر کاغذی، با کمک نرم افزار فتوشاپ استوار است. مجموع این داده ها در کنار هم، مجموعه ای یکپارچه و مرتبط را فراهم می کند. یافته های پژوهش: نتایج نشان می دهد، فرضیه های مطرح شده در پژوهش مورد تأیید است. استفاده از روش مرمت مجازی برای آثار کاغذی می تواند در حفظ اصالت اثر مفید واقع شود، زیرا در مرمت مجازی، مرمت مستقیم بر روی اثر صورت نمی گیرد. البته، می تواند به حفاظت بهینه در اثر نینجامد، زیرا حفاظت بهینه در اثر علاوه بر عملیات حفاظت و مرمت، تابع شرایط و شیوه نگهداری از اثر است. برای مرمت رقمی نمونه های مطالعاتی، از نرم افزار ویرایش عکس(فتوشاپ) استفاده شد و نتیجه نشان داد که این ابزار می تواند برای بازسازی بخش های کمبود، و حذف لکه ها و چرکی ها از آثار کاغذی مورد استفاده قرار گیرد.

درک و تحلیل علمى فضاهاى مکشوفه از کاوشهاى باستانشناسى و یا فضاها و بافتهاى کهن، که هم اینک حیات در آنها جریان ندارد، نقطه عطف توجه و کانون فعالیت مشترک باستانشناسان، مردم شناسان، معماران و شهرسازان در دهه هاى اخیر بوده است. به جرات مى توان اذعان نمود که علیرغم طرح تئوریهای متعدد وبکارگیرى شیوه هاى علمى مختلف در مطالعه فضاها و بافتهاى کهن، هنوز هیچکدام از روشهاى علمى آزموده توسط باستانشناسان کشورمان بکار گرفته نشده اند. در این مقاله تلاش بر آن است تا پس از بحث در خصوص پیشینه تلاشهاى معموله در تحلیل سازه هاى کهن، ضرورت بهره گیرى باستانشناسى کشورمان از روشهاى موفق علمى در شناخت عملکرد فضاهاى معمارى کهن و ساختار اجتماعى، مذهبى فرهنگى، اقتصادى و.... جوامعى که آنها را فرم بخشیده اند، مورد تاکید قرار گیرد.

با توجه به اینکه دوره قاجار، مراسم مذهبی باشکوه برگزار می شده، برای بزرگداشت عزاداری امام حسین(ع)، تکیه ها رونق فراوانی یافتند، چنانکه هم اصناف و مردم عادی و هم شاهان قاجار سعی در برپایی تکایا داشتند.تعزیه و تعزیه خوانی، از جمله مراسمی بود که در تکیه برگزار می شد، ساختن تکیه چنان در دوره قاجار گسترش پیدا کرد که حتی صاحب منصبان و وزرا سعی می کردند در ساختن تکیه، نسبت به یکدیگر پیشی بگیرند. در یک تقسیم بندی کلی تکایا در دوره قاجار به تکیه ها ی اصناف و تکایای دولتی تقسیم می شد. در این تکیه ها محل خاصی برای شاه، همسران شاه، مردم عادی و همچنین پذیرایی از سفرای خارجی هم وجود داشت، البته گاهی ورود سفرای خارجی با محدودیت همراه بود. برای انجام این پژوهش که از نوع پژوهش های تاریخی و به روش کتابخانه ای است، داده های تاریخی با استناد به منابع اصلی مانند خاطرات و روزنامه ها، گردآوری شده و چون در اغلب منابع توضیحاتی درباره تکیه دولت (گلستان) داده شده و کمتر به بحث در رابطه با تکیه های اصناف شده، در این پژوهش سعی شده به این مورد توجه شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که دوره قاجار تکیه ها اهمیت زیادی پیدا می کنند و مراسم مذهبی در مقایسه با دوره قبل از قاجار باشکوه تر برگزار می شده، چنانکه تمام افراد جامعه، سعی در برگزاری و شرکت در این مراسم داشتند.

امام الحرمین جوینی، عبدالملک بن ابو محمدبن عبدالله بن یوسف متوفی 478 ه.ق از بزرگان ائمه شافعیه خراسان و نخستین استاد نظامیه نیشابور بوده است. بسیاری از فضلا و فقها و دانشمندان نامی قرن پنجم و ششم ه.ق از جمله امام محمد غزالی و کیاهراسی و ابوالمظفر خوافی افتخار شاگردی او را داشتند و او به وجود این شاگردان فخر و مباهات می نمود. آوازه علمی و روحانی او از بلاد خراسان گذشت و عراق و شام و حجاز را در برگرفت. و از تمام اطراف و اکناف جهان اسلام به خدمت او می شتافتند و همواره قریب چهار صد تن از طلاب و فقها در حلقه درس او حضور داشتند. خواجه نظام الملک مدرسه نظامیه نیشابور را برای وی تأسیس نمود و تولیت اوقاف و تدریس و خطابه و مناظره آن را به وی واگذار نمود. امام الحرمین از حدود سال 456 ه.ق تا هنگام وفات در 478 ه.ق مدت بیست و دو سال بلا منازع عهده دار تدریس و خطابه در این مدرسه بود. امام الحرمین صاحب تألیفات و تصنیفات بسیار است.

مشروعیت در اصطلاح سیاسی به معنای پذیرش و فرمان برداری آگاهانه و داوطلبانة مردم از نظام سیاسی و قدرت حاکم است. یکی از ابزارهایی که حکومت های برخاسته از نظام ایلی، برای نیل به مشروعیت از آن بهره می گرفتند، استفاده از اصول و قواعدی بود که در چارچوب نظام قبیله پذیرفته شده بود؛ همچون عمل بر اساس قوانین قبیله ای، تأکید بر مناسبات خاندانی، ایجاد پیوند با قبایل مهم و سرشناس و... . تیموریان 912- 771 ه . ق. حکومتی با خاستگاه ایلی بودند و تیمور به عنوان بنیان گذار این سلسله برای کسب قدرت از تمام راهکارهایی که نظام زندگی قبیله ای و چادرنشینی در اختیار او می گذاشت، سود می برد. او با تکیه بر مشروعیت خاندان چنگیز که در بین مردم آسیای میانه- موطن تیمور- بسیار اهمیت داشت، به همراه استفاده از اقتدار و خشونت، ادعای برگزیده شدن از جانب خدا، نگهبانی دین و... پایه های حکومت خود را استوار نمود. این مقاله در صدد است که تکاپوهای مشروعیت ساز تیمور و جانشینان وی بر اساس معیارهایی همچون؛ امتیازات نسبی، بهره گیری از مشروعیت خان های دست نشاندة چنگیزی، تداوم حکومت مغولان و... را به روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای اطلاعات کتابخانه ای بررسی کند.

ورود اسلام به ایران و گسترش این دین، به تدریج، الگوهای گوناگون فرهنگی رایج در این سرزمین را تغییر داد. در این میان، ایرانیان به دلایل گوناگونی چون تعریب یا عربی سازی نام ها، امید به کسب ثروت و قدرت، ترس از فاتحان و بیم جان، و سرانجام از سرِ عقیده و باور به دین جدید اندک اندک نام های ایرانی خود را کنار گذاشتند و الگوهای نام گذاری عربی اسلامی را برگزیدند. این پژوهش به روش تحلیل کیفی انجام شده و نمونه های فراوانی از نام های عربی و اسلامی را از زمان ورود اسلام به ایران تا سال 400 ق بررسی کرده است.

قیام امام حسین (ع) یکی از وقایع بسیار مهم در تاریخ اسلام است. این واقعه که یکی از حوادث محوری تاریخ تشیع می باشد تأثیرات عمیقی بر فرهنگ ایران داشته است؛ از جمله ادبیات و هنر که نشانه های آن به ویژه درهنر نقاشی قهوه خانه ای ظهور کرده است. هدف این پژوهش یافتن تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم حماسه عاشورا در خلق نقاشی های قهوه خانه ای است. امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) و همراهان آنها بعنوان نماد انسان های مؤمن حقیقی و شهادت طلب در این تابلو ها به تصویر کشیده شده اند و در مقابل، لشکریان اعداء به عنوان عناصر ضد اخلاق و اسلام معرفی شده اند. چنین نقاشی هایی از قداست مذهبی و معنوی برخوردار بوده و بر اساس فرهنگ عاشورایی تولید شده اند. روش تحقیق توصیفی-تفسیری است و بر اساس مطالعه کتابخانه ای و مشاهدات مستقیم و غیر مستقیم آثار نقاشی صورت گرفته است.